مقدمه
با افزایش توجه به توسعه زیرساخت‌های سبز درون شهری، مباحث مربوط به بام سبز و تکنولوژی‌های مختلف ساخت و اجرای آن در دو دهه اخیر گسترش فراوان داشته است. امروز در سراسر جهان گروه‌های مختلف علمی و حرفه‌ای تحقیقات و فعالیت های گسترده ای را در راه توسعه بام‌های سبز انجام می‌دهند و در این میان مرکز بام‌های شهر شفیلد، از فعال‌ترین موسسات در انگلستان و اروپا به شمار می‌رود. آنچه در ادامه می‌آید نگاهی است به فعالیت‌های پژوهشی و عملی این مرکز در زمینه بام‌های سبز.
هدف اصلي اين مركز ترويج، توسعه و احداث بام‌هاي سبز از طريق تحقيق، آموزش، نمايش، اطلاع رساني و تبادل تكنولوژي است. دانشگاه شفيلد به دليل دارا بودن بيشترين تعداد متخصص و تحقيقات انجام شده در اين رشته، در حال حاضر در اين زمينه در كشور انگليس پيشتاز است.
اهداف اصلي اين مركز عبارتند از :
- تبديل شدن به اولين نقطه تماس براي دريافت اطلاعات در مورد بام‌هاي سبز
- ايجاد بهترين مركز براي بام‌هاي سبز و انتشار دستاوردهاي آن
- پشتيباني از صنعت بام‌هاي سبز از طريق تبادل اطلاعات
- آموزش بر پايه پژوهش (Research Based Education)
- جلب پشتيباني شهر شفيلد در پيشبرد و هدايت برنامه‌ريزي زيرساخت های سبز و زیرساخت های آبي
محققان
در حال حاضر تمامي تحقيقات تحت نظر Dr. Nigel Dannett (مدير مركز بام‌هاي سبز) و Dr. Virginia Steven از دپارتمان عمران و مصالح دانشگاه شفيلد صورت مي‌گيرد.
دكتر نايجل دانت: Dr. Nigel Dannett
“نقطه تمركز من روي پتانسيل گياهان و سبزيجات كاشت شده بر روي سقف‌ها و سطح ساختمان‌هاست. گسترش اين تحقيقات از كار كردن با جوامع گياهان محلي اولين تا كاركردن با جوامع گياهاني كه كاملاً غيربومي بوده و تمامي تركيبات بين اين دو است. ما هم اكنون در حال آزمايش سبزه و گياهان هميشه سبز براي سطوح ساختمانها هستيم تا ميزان تاثير گياهان مختلف در عمق لايه‌ها و رطوبت آن ها را سنجش كنيم. تمركز ويژه اين تحقيق بر روي چمن‌هاي خشك (Dry Meadows) در انگليس، آمريكاي شمالي، اروپا و گياهان با علفزارهاي آهكي در تمام دنياست.
از كارهاي ديگر مي‌توان به تحقيق درباره ديناميك درازمدت سيستم‌هاي بام‌هاي سبز و تاثير انواع گونه‌هاي گياهي بر روي بام‌هاي سبز اشاره كرد.
در حال حاضر فرصت‌هاي تحقيقاتي در تمامي جنبه‌هاي مرتبط به بام‌هاي سبز از قبيل اكولوژي، گياهان و كاشت آنها وجود دارد. درحال حاضر دپارتمان سقف‌هاي سبز شامل 3 دانشجوي دكترا، 5 دانشجوي فوق‌ليسانس، يك تكنسين متخصص، آزمايشات نامحدود و سقف‌هاي نمايشي در دسترس مي‌باشد. زنجيره‌هاي فوق در همكاري بين دولت‌هاي محلي، آژانس‌هاي توسعه تكنولوژي بام‌هاي سبز و همچنين همكاري با تيم‌هاي بام‌هاي سبز در آمريكاي شمالي و چين با دانشگاه شفيلد پايه‌گذاري شده است.
دكتر ويرجينا استيون Dr. Virginia Steven
دكتر ويرجينا استيون بر روي پويايي مايعات تمركز دارد تا به اين وسيله بتوان مجراهاي فاضلابي و بناي مجراهاي فرعي را بهينه‌تر طراحي كرد. اين طراحي نياز به دقت در جابجايي آلودگي (رسوبات) و همچنين جريان آب دارد. تحقيقات دكتر اسيتون بر روي سيستم پايدار زهكشي شهر تمركز دارد. اين سيستم آب باران را در يك محفظه نگهداري كرده و با تاخير رها كردن آن از سيلاب‌هاي شهري و تخليه فاضلاب‌ها به طور وسيع پيشگيري مي‌كند.
در حال حاضر دكتر استيون هدايت تحقيقات بر روي پتانسيل و مزيت سيستم پايدار زهكشي شهري كه همچنين جزيي از مركز پشت‌بام‌هاي سبز شفيلد است را بر عهده دارد.
تاريخچه بام‌هاي سبز در شفيلد
سرچشمه فعاليت‌هاي مربوط به بام‌هاي سبز با چندين آزمايش در سال 1999 در دانشگاه شفليد آغاز شد. از آن زمان تحقيقات و آزمايشات به شدت افزايش يافته است و شهرداري شفيلد در ايجاد قوانين ساخت و ساز و پيشرفت و ترويج بام‌هاي سبز فعاليت بسياری داشته است.
شركت Ground work Sheffield هم به يكي از حاميان اصلي بام‌هاي سبز تبديل شده است و داراي چندين پروژه بام‌هاي سبز در مركز شهر است.
GWS شركت تاسيساتي و معماري منظر Ground work در شهر شفيلد است.
كنفرانس بام‌هاي سبز در انگليس
اولين كنفرانس بام‌هاي سبز در انگليس در سال 2003 در دانشگاه شفيلد برگزار شد كه بيش از 200 نماينده / بازديدكننده را به خودش جلب كرد. اين كنفرانس همكاري و پيوستن شهرداري و دانشگاه شفيلد در پروژه‌هاي بام‌هاي سبز را به نمايش گذاشت كه منجر به انجام پروژه‌هاي بزرگ‌تري در منطقه مانند Moorgate Crofts Business Centreدر روترهام گرديد.
اين كنفرانس همچنين باعث ايجاد سازمان ملي سقف‌هاي سبز Livingroof.org شد. همكاري نزديك ميان شهرداري و دانشگاه شفيلد و Ground work Sheffield داراي پتانسيل بالا براي ارتقاء تبادل اطلاعات و تكنولوژي و قوانين است.
در سال 2006 دانشگاه شفيلد دومين كنفرانس سقف‌هاي سبز را برگزار كرد. در اين كنفرانس سخنراناني از كشورهاي انگليس، آمريكا، آلمان و اتريش به همراه 230 نماينده و بازديدكننده، شركت داشتند.
انجمن بام‌هاي سبز
در سال 2004 انجمن بام‌هاي سبز در شهر شفيلد تاسيس شد، كه شامل اعضايي از شهرداري شفيلد GWS، دانشگاه شفيلد، آژانس محيط زيست و بخش‌هاي علاقه‌مند است. اين انجمن به طور پيگير به برگزاري جلسات و نشست‌ها، ارزيابي و اطلاع‌رساني پيرامون بام‌هاي سبز در شهر شفيلد و مناطق اطراف پرداخته است. همچنين اين انجمن در ايجاد اساس نامه‌ها و حمايت از قوانين ساخت و ساز بام‌هاي سبز در شفيلد نقش بسزايي داشته است.
اين انجمن تلاش كرد تا از بام‌هاي سبز موجود در استان South Yorkahire حفاظت كند و باعث ترقي تكنولوژي و همچنين ايجاد قوانين و سياست‌هاي نوين در قبال بام‌هاي سبز شود. متعاقباً انجمن‌هاي بام‌هاي سبز متشابهي در شهرها و كشورهاي ديگر نيز داير شدند.
پروژه Grid (2008-2006)
در سال 2004 دانشگاه شفيلد و Ground work Sheffield پيشنهاد داير و اجرا كردن طرح توسعه زيرساخت‌هاي بام‌هاي سبز را به صندوق Objective1 ERDF ارسال كرد.
اين پيشنهاد با موفقيت پذيرفته شد و در سال 2006 با اين هدف كه از بام‌هاي سبز در South Yorkahire پشتيباني كند راه‌اندازي شد. اين پروژه مستلزم اطلاع‌رساني و آموزش دادن سياست‌مداران و پيشكسوتان اين حرفه در مورد مزايا و فرصت‌هاي بام‌هاي سبز بود.
اين پروژه داراي عناصر زير بود:
- ارائه نتايج عملكرد بام‌هاي سبز در سال‌هاي گذشته براي نشان دادن مزاياي اين بام‌ها و مشاوره بي‌طرفانه با استفاده از تحقيقات قوي و گسترده.
- حمايت مالي براي پروژه‌هاي جديد بام‌هاي سبز از طريق رقابت در طراحي در منطقه
- گسترش و ايجاد علاقه با افزايش دادن پروژه‌هاي نمايشي در مكان‌ها و زمينه‌هاي متفاوت
- ايجاد و ساخت نمايشگاه‌هاي بام‌هاي سبز
- اين پروژه با دستيابي به تمامي اهدافش (زمينه زماني و بودجه تعيين شده) در تابستان 2008 به پايان رسيد. اين قطب علمي به مركز بام‌هاي سبز تغيير نام داد و به همكاري در پروژه‌ها و تبادل اطلاعات ميان دانشگاه شفيلد و Ground work Sheffield ادامه مي‌دهد.
نظام نامه بهترين عملكرد در بام‌هاي سبز (2012- 2009)
در سال 2007 كاركنان Ground work Sheffield و مركز پشت‌بام‌هاي سبز شروع به آماده كردن پيشنهادي براي “زندگي + سرمايه” (Life+ Fund) كميسيون اتحاديه اروپا براي ايجاد نظام‌نامه بهترين عملكرد در تاسيسات بام‌هاي سبز در انگليس بودند. در حال حاضر هيچ استاندارد خاصي براي كشور انگليس وجود ندارد، اين بدان معناست كه اتكاي بيش از حدي بر استانداردهاي اروپا وجود دارد كه همگن با آب و هواي كشور انگليس نيستند. اين پيشنهاد با موفقيت پذيرفته شد و در سال 2009 كار بر روي نظام نامه آغاز شد. اين پروژه 3 ساله همچنين برنامه افزايش آگاهي ملي نيز همزمان اجرا خواهد كرد. اين نظام‌نامه ميان سال‌هاي 2010 تا 2011 انتشار و در دسترس قرار گرفت.
سازمان بام‌هاي سبز (Green Roof Organisation)
سازمان بام‌هاي سبز انگليس و ديگر بخش‌هاي علاقه‌مند به علاوه مركز بام‌هاي سبز، Livingroof و آژانس خانه‌ها و جوامع (Home and community) و همچنين انجمن توليدكنندگان محصولات گردهم آمدند تا سازمان بام‌هاي سبز (GRO) را تشكيل دهند. اين سازمان و انجمن ملي براي توسعه و رشد بام‌هاي سبز پايدار در انگليس ايجاد شده‌اند. ايجاد نظام نامه بهترين عملكرد بام‌هاي سبز شديداً توسط GRO حمايت مي‌شود.
GRO به دليل افزايش تعداد تامين‌كنندگان/ نصب‌كنندگان , طراحان و مراكز تحقيقاتي كه نياز به تغيير جهت بام‌هاي سبز در انگلستان به وجود آمده و از دسترسي به بالاترين سطح استانداردها اطمينان حاصل مي‌كند.
GRO داراي 3 هدف اصلي است:
- ترويج استفاده از بام‌هاي سبز
- تهيه راهبردهايي براي كارخانجات و نصب‌كنندگان
- شناسايي و ترويج شركت‌‌هاي متخصص بام‌هاي سبز كه به درستي آموزش ديده‌اند.
پروژه ماري كوري 3201-2009
در سال 2008 دانشگاه شفيلد و مركز بام‌هاي سبز توانست تا به امروز از طريق آكادمي ماري كوري بودجه مورد نياز براي بزرگترين پروژه بين‌المللي تحقيقاتي بام‌هاي سبز را از اتحاديه اروپا دريافت كنند. اين پروژه با همكاري شركت Zinco GbmH (تعمين‌كننده اصلي در اروپا) به بررسي طرح‌هاي بام‌هاي سبز و عمل كرد آنها در تغييرات آب و هوا مي‌پردازد.
ساختمان‌هاي دانشگاه شفيلد كه داراي بام‌هاي سبز هستند:
دانشگاه شفيلد همواره از تكنولوژي بام‌هاي سبز پشتيباني كرده است و هدف شهرداري شفيلد براي تبديل كردن اين شهر به پايتخت بام سبز در انگليس از سال 2005 عمداً داراي ويژگي پوشش‌هاي گياهي بر روي بام هستند و همچنين بسياري از ساختمان‌هاي موجود كه حاوي ساختار مناسب هستند مجهز به بام‌هاي سبز شده‌اند.
ساختمان Sir robert Hodfield و مدل نمايش مركز پشت‌بام‌هاي سبز
ساختمان Sir robert Hodfield دپارتمان مهندسي بخش مواد است و در طبقه E اين ساختمان نمايشگاه مركز پشت‌بام‌هاي سبز است. اين فضا كه به مساحت 50 m2 است، براي آزمايش و نمايش فرصت‌هاي گوناگون، كه بام‌هاي سبز مي‌تواند براي محيط‌هاي زيست شهري ايجاد كنند استفاده مي‌شوند. تحقيق‌ها و دسته‌بندي‌هاي مختلف زير لايه بر روي بام‌ها استفاده شده و طيف وسيعي از بام‌هاي سبز مرسوم به نمايش گذاشته شده است. انتخاب گونه‌هاي گياهي و طراحي اين فضا توسط Dr. Nigel Dunnett صورت گرفته و كاشت گياهان توسط دانشجويان داوطلب و كاركنان مركز بام‌هاي سبز انجام شده است. در وسط اين فضا كليه اطلاعات (Information Lodge) قرار دارد كه از چوب بلوط و صنوبر ساخته شده و توسط Handspring Design طراحي شده است. اين كلبه داراي چمن سبز روي سقف است كه با استفاده از حصيرهاي از پيش رشد داده شده طراحي شده است. اين كلبه محل نمايش اطلاعات به دست آمده از آزمايشات روي اين بام است. در كنار محل نمايش اطلاعات، اين فضا داراي 10 بستر پژوهشي است (Raised beds) كه در حال حاضر براي آزمايش و پژوهش‌هاي دكتراي هيدرولوژي استفاده مي‌شود.
ساختمان Jessop west
در سال 2009 ساختمان Jessop west به محل جديد مدرسه زبان و ادبيات انگليسي، دپارتمان تاريخ و دپارتمان زبان و زبان‌شناسي تبديل شد. اين ساختمان توسط گروه معماري Sauerbruch Hutton در برلين طراحي شده است. اين ساختمان سازگار با محيط است و يك مدل پايدار با ويژگي‌هاي بسياري است كه باعث به حداكثر رساندن بهره‌وري انرژي و حداكثر استفاده از نور طبيعي. اين ساختمان كه در اطراف دهليز مركزي ساخته شده است كه طراحي منحصربه فرد را با فضاهاي كاري راحت ادغام مي‌كند. به علاوه اين ساختمان داراي يك مركز اطلاعات و رستوران براي بازديدكنندگان است.
80% كل ساختمان توسط بام سبز پوشيده شده است. در اين بام سبز از مواد بازيافتي ساختمانها و خاك رس و شن به عنوان مصالح براي كشت استفاده شده است. بام سبز و آب باران در سيستم تصفيه و بازيافت آب‌هاي سطحي اين ساختمان براي تحقيقات دانشجويان دكترا و فوق‌ليسانس نظارت مي‌شود.
ساختمان موسسه پژوهشي علوم (انساني) Humanities Research institute
درسال 2006 اين ساختمان به طور كامل و به دقت مرمت شد. قسمت اضافه شده به اين ساختمان تبديل به مركز Douglas Knoop (اولين ساختمان با بام سبز در شفيلد) شد. اين ساختمان توسط (شركاء) Bond Bryan خلاقانه طراحي شده است.
اين بام سبز كه داراي چمن، نيمكت و هواي تازه است و تنها اخيراً براي استفاده بر روي شركت‌كنندگان در سمينارهاي مركز Douglas Knoop گشوده شده است.
خانه صدا (Sound House)
خانه صدا مخصوصاً براي استفاده دانشجويان دپارتمان موسيقي ساخته شده است كه استوديوها و فضاهايي براي تمرين و اتاق‌هاي ضبط صدا را در خود جا داده است. اين ساختمان سه طبقه توسط Carey Jones Architects طراحي و توسط Kier Northern ساخته شده است. اين ساختمان توسط روكش پلاستيكي سياهي پوشيده شده است كه باعث كسب نام مستعار «جعبه موسيقي» (Music Box) به خود شده است.
خانه موسيقي داراي بام سبز سبكي از جنس Sedum Blanket است كه در اين فضاي كوچك گياهان مكانيكي با (دستگاه توليد صدا) رقابت مي‌كند.
ساختمان Regent Court
ساخت ساختمان Regent Coart درسال 1993 به اتمام رسيد. محل برخي از دپارتمان‌هاي دانشگاه شفيلد است. تمامي اين دپارتمان‌ها داراي دسترسي به حياط سبز داخل اين ساختمان هستند. نكته‌اي كه خيلي از استفاده‌كنندگان اين ساختمان در حين عبور از آن مطلع نيستند راه رفتن بر روي بام سبزي است كه از آن هر روز براي داخل و خارج شدن از ساختمانها استفاده مي‌كنند. اين حياط كه بعضي اوقات به Podium Deck «تریبون عرشه » نام برده مي‌شود، منظر سبز ميان 4 ديوار كه 4 ضلعي است بر روي يك پاركينگ زميني ساخته شده است.
مركز محيط زيست Arthur Willis
مركز 5.4 ميليون پوندي محيط زيست Arthur Willis (پروفسر بازنشسته گياه‌شناسي دانشگاه شفيلد) در ماه مي سال 2009 به طور رسمي افتتاح شد. اين مركز داراي 16 (Grodome) منحصر به فرد است كه محيط مناسب براي رشد گياهان در مناطق گوناگون بر روي كره زمين و همچنين سناريوهاي تغييرات آب و هوايي آينده را فراهم مي‌سازد. به عنوان بخشي از دپارتمان حيوانات و علوم گياهي دانشگاه شفيلد به محل آزمايشگاه اختصاصي، ادارات و اتاق‌هاي برگزاري جلسات را براي استفاده محققين فراهم مي‌كند تا بتواند بسياري از چالش‌هاي محيط زيستي كه در حال حاضر با آن رو به رو هستيم را بررسي كند.
تنها قسمت سربسته اين ساختمان داراي بام سبز سبك Sedum Blanket است كه تقريباً كليه سقف را مي‌پوشاند.
The Ridge در دهكده دانشجويي رنمور Ranmor
تكميل اين دهكده دانشجويي در اوايل سپتامر 2006 به پايان رسيد كه داراي 6 بلوك 6 طبقه‌اي است.
رنمور مانند دهكده دانشجويي اندكليف(The Endcliffe Village) داراي يك مركز اصلي به نام the Ridge كه شامل بخش‌هايي مانند رخشويخانه, بار و رستوران، مركز پذيرايي, اطاق ملاقات و جلسات است. the Ridge همچنين داراي بام سبزي است كه تمامي سطح آن را مي‌پوشاند. اين بام با در نظر گرفتن زيستگاه حيات وحش، كه لايه‌هاي خاك عميق بوده و در جريان رشد طبيعي گياهان تاثير گذار است طراحي شده است.
مركز بين رشته‌اي علوم اجتماعي (ICOSS)
ساختمان ICOSS در سال 2005 و بدون بام سبز و با وجود يك فضاي بدون ديوار در طبقه اول به پايان رسيد.
در اواخر سال 2006 بلوك St. George بيمارستان Jessop (كه زايشگاه اصلي براي شهر شفيلد و حومه آن بوده و تقريباً هر نوزادي كه در شفيلد از سال 1878 به دنيا آمده در اين بيمارستان تحويل داده شده است)، تخريب و جابجا شده و اكنون محل ساختمان ICOSS دانشگاه شفيلد است. 2 تن از 150.000 تُن زباله‌هاي به دست آمده از تخريب اين بلوك، براي ايجاد بام سبز با تنوع زيستي منحصر به فرد استفاده شده است.
بخشي از اين سقف با استفاده از دانه‌هاي تركيبي مركز بام‌هاي سبز كاشت و بقيه بام به صورت دست نخورده رها شده است تا به مرور زمان گياهان جديد و خودرو از بازمانده ساختمان Jessop رويش كند.
لینک های مفید:
دكتر نايجل دانت
http://www.nigeldunnett.info
دپارتمان معماری منظر دانشگاه شفيلد
http://www.shef.ac.uk/landscape
مركز بام‌هاي سبز شهر شفيلد
http://www.thegreenroofcentre.co.uk
مركز تحقيق بام‌هاي سبز
https://sites.google.com/a/sheffield.ac.uk/green-roof-research
پروژه ماري كوري
http://www.green-roof-systems.co.uk
برنامه‌ريزي زيربنايي سبز و آبي
http://www.grabs-eu.org
نظام نامه بهترين عملكرد در بام‌هاي سبز (2012- 2009)
http://www.thegreenroofcentre.co.uk/green_roof_code
Zinco GbmH
http://www.zinco-greenroof.com/EN/index.php