چکیده:
احيائ مركز تاريخي شهر در آران و بيدگل ،اصلي ترين عامل محرك توسعه درون افزا در اين شهر است. در حال حاضر اين اقدام محدود به بازسازي كالبد در حوزه ي مسكوني و مذهبي شده است. در صورتيكه عناصر منظرين ديگري وجود دارند كه قابل تامل مي باشند. يكي از راه هاي توسعه ي شهر آران و بيدگل تعريف محور گردشگري پياده اي در بافت تاريخي است كه دربرگيرنده عناصر شاخص مذهبي،مسكوني و فرهنگي باشد.نكته ي مهم اين است كه به پتانسيل هاي فرهنگي و عملكردي كه در تصميم گيريها كمتر ديده شده اند ،توجه ويژه اي شود. رويكرد ما در اين مقاله نگاهي متفاوت به باز زنده سازي 2 عنصر عصارخانه و آسياب هاي مجاور آن مي باشد كه در بافت تاريخي آران و محله ي بازار قرار گرفته است.اين رويكرد شامل احيائ تكنولوژي خاص روغن گيري در عصار خانه نيز هست. بنابراين مرمت كالبد بنا به تنهايي كافي نيست.اين بنا از آن جهت حائز اهميت است كه جزو معدود نمونه هاي موجود در ايران است كه هنوز پا برجاست و احيائ آن در كنار آسياب مجاورش مي تواند موجب غناي منظر شهري و همچنين جذب گردشگر به منطقه شود.
اهميت گردشگري در شهر هاي امروز
ميل به سفر و گردشگري يكي از نياز هاي فطري بشر است كه از دير باز مورد تاكيد بودده است.از نظر جامعه شناسي ؛جهانگردي پديده اي اجتماعي فرهنگي است كه در روابط بين جوامع موثر مي باشد. گردشگري، صنعتي درآمد زاست كه منجر به رشد و توسعه همه جانبه مي گردد. فضاهاي شهري به عنوان مهم ترين عرصه تبلور و تحقق اين امر همواره مورد توجه برنامه ريزان و مديران حوزهي گردشگري قرار گرفته است.
پتانسيل هاي جذب گردشگري در شهر ها
غالباچهار عنصر مهم به عنوان پتانسيل هاي يك شهر براي جذب توريسم شاخص تر از ساير عوامل عمل ميكنند:
جاذبه هاي طبيعي:
كشور ايران به لحاظ موقعيت جغرافيايي وچهار فصل بودنش داراي پتانسيل هاي مناسبي در اين زمينه است. توجه به اين عناصر خدادادي مي تواند نقش مهمي در جذب توريست و در نتيجه توسعه شهر ها داشته باشد.
جاذبه هاي مذهبي-فرهنگي:
با توجه به اعتقادات مذهبي قوي در مردم ايران، وجود عناصر مذهبي ميتواند به جذب گردشگر مخصوصا گردشگران داخلي كمك بسزايي كند.
جاذبه هاي مدرن شهري:
عمدتا شامل مراكز تجاري-تفريحي مانند پاساژ هاي مدرن ،استاديوم ها،…ميباشد. كه در كشورهاي در حال توسعه اي مثل ايران نميتوان آنها را به عنوان يك مركز جذب گردشگر تلقي نمود و تنها در برخي موراد شاهد رونق مراكز مدرن گردشگري در كنار جاذبه هاي تاريخي ،طبيعِِي كشور مي باشيم.
جاذبه هاي تاريخي (مراكز تاريخي شهرها):
با توجه به شكل گيري شهر هاي تاريخي ايران ،بخش مركزي به عنوان هسته ي اصلي شهر ها داراي نقش حياتي بودده و از اهميت زيادي برخوردار است.مراكز تاريخي شهر هاي ايران، مهم ترين جاذبه هاي گردشگري اين شهر ها هستند و وجوه تمايز و خصوصيات منحصر به فرد مكاني،تاريخي و فرهنگي هر شهر را در واقع بايد در همان بافت تاريخي و آثار كالبدي و معنايي به جا مانده در آن جستجو كرد. از طرفي بهترين مكان براي درك فرهنگ بومي و محلي يك شهر و تاثيرات آن بر وجوه مختلف زندگي شهري ،بافت تاريخي شهر مي باشد.در اين ميان همواره فضاهايي وجود دارند كه به لحاظ كالبدي-معنايي ،به صورت شاخصتري در اين بافت تاريخي جلوه نمايي ميكنند. اينگونه فضا ها مي تواند به عنوان نقطه ي عطفي در راستاي معرفي يك شهر مطرح شوند.
با توجه به مطالب ذكر شده ميتوان دريافت كه در شهر هاي ايران و بطور خاص در شهر آران وبيدگل، مركز تاريخي شهر مهم ترين مولفه جهت توسعه ي شهر و معرفي آن به صنعت توريسم می باشد. تعريف يك محور گردشگري پياده در بطن تاريخي شهر ميتواند رويكرد مناسبي در اين زمنيه باشد.در اين راستا نكاتي قابل تامل وجود دارد:
- براي معرفي اين محور بايد به انسجام منظر شهري توجه ويژه اي شود، در غير اينصورت ،اين منظر نميتواند خوانايي مناسبي از ديد مخاطب داشته باشد.منظور از انسجام منظر شهري ،برقراري ارتباط متوالي بين عناصر و نماد هاي شاخص كالبدي ومعناييست.
- انتخاب درست اين محور تاريخي ،خود مي تواند به عنوان عامل موثر جهت تقويت هويت مشترك بين دو قسمت اران و بيدگل باشد. اين مسير بايد به گونه اي تعريف شود كه عناصر و نشانه هاي هر دو قسمت را به هم پيوند دهد و به يك فصل مشترك برساند.
- براي خوانايي بيشتر اين محور بايد يك عنصر به عنوان نقطه ي عطف معرفي گردد .اين نشانه مي تواند حتي به عنوان نماد شهر آران و بيدگل در نظر گرفته شود. اتخاذ تصميم براي انتخاب اين نقطه، نكته ي مهمي است كه سياست هاي كلي گردشگري شهر را تحت الشعاع قرار مي دهد .عصار خانه آران و بيدگل به عنوان يك گزينه مناسب براي اين امر مي تواند مورد توجه قرار گيرد.
عدم وجود كاربري مشابه در محدوده شهر(به طور كلي تعداد معدودي از عصار خانه ها در سطح كشور باقي مانده اند.صنعتي شدن روغن گيري و احداث كارخانه ها باعث فراموشي وغفلت از اين بناها شده است) يك فرصت براي عصارخانه ي آران و بيدگل مي باشد. همچنين فرايند روغن گيري سنتي به دليل ناشناخته بودن براي گردشگران بسيار جالب مي باشد. در ادامه سازو كار عصار خانه به صورت اجمالي توضيح داده شده است:
در گردش شتر، ابتدا دانه‌هاي خام روغني سائيده و نرم مي‌شود و آنگاه در مرحله‌يي ديگر بصورت خمير در مي‌آيد. در واقع دانه‌هاي آسيا شده را با آب مخلوط ميكنند و آنچه را حاصل مي‌شود، كله مي‌گويند. در مرحله‌يي ديگر كله‌ها را در سبوهاي ضخيم دايره مانندي كه كوپي مي‌نامند جمع آوري ميكنند و براي روغن‌گيري آماده مي‌سازند. سپس كوپي‌هاي مملو از خمير دانه‌هاي روغني را يكايك بر روي هم مي‌چينند و با استفاده از تير كوچكي بنام كارماله كمي فشاربركوپي‌ها وارد ميكنند تا اصطلاحاً «زير كار براي تير بزرگ» مهيا شود. بعد چند قطعه چوب قطور گرد كه شاگرده نامدارد در قسمت پايين تير بزرگ قرار مي‌دهند و آنگاه تير بزرگ را براي فشردن دانه‌ها بتدريج سرازير ميكنند.
فشار تير بزرگ باعث استخراج روغن ازدانه ها مي شود
قرقره ها و چوب روغن گيري از روبرو
در كنار تير بزرگ(تيلوه) فضايي را در زمين در نظر گرفته اند كه روغن بدست آمده وارد آن مي‌شود. براي آنكه فشار ناشي از تيرهاي روغن گيري تحمل شود، ديوار بزرگي كه بوسيله سنگهاي بسيار محكم و كلاف‌بندي شده احداث مي‌شود. ته تير بزرگ در داخل اسپر مهار مي‌شود. يك ساعت پس از روغن كشي اوليه، سنگ بزرگي، كه به وسيلة طناب و دوله و قرقره بالا و پايين مي‌رود، برروي تير بزرگي قرار مي‌دهند تا فشار بيشتري وارد آيد و روغن دانه‌ها كاملاً گرفته شود. بيست و چهار ساعت بعد تير را به كيفيت نخست بر مي‌گردانند و تفاله دانه‌ها و يا به قول اهل فن بزرها را بيرون مي‌آورند.
عصار خانه آران
عصار خانه شاهي اصفهان
عصار خانه ي شاهي در اصفهان مي تواند به عنوان الگويي مناسب جهت باز سازي مد نظر باشد.نكته ي ديگر همجواري عصار خانه با دو آسياب است.اين محدوده پتانسيل ان را دارد كه به عنوان يك مجموعه، نقطه ي عطفي در محور گردشگري تاريخي آران و بيدگل باشد.
در انتها طرحي پيشنهادي جهت تركيب عصار خانه با كاربري هاي آسياب مجاورش و عرصه ي خالي روبروي آن ارائه شده است.
نتیجه گیری :
يكي از راه هاي توسعه ي شهر آران و بيدگل تعريف محور گردشگري پياده اي در بافت تاريخي است كه دربرگيرنده عناصر شاخص مذهبي،مسكوني و فرهنگي باشد در اين ميان عناصر منظرين ديگري مانند عصار خانه و آسياب هاي مجاورش را مي توان نام برد كه پتانسيل لازم جهت معرفي شدن به عنوان نقطه ي عطف اين محور گردشگري را دارا هستند.