پارک موضوعی چیست؟
پارک تفريحي يا پارک موضوعي اصطلاح عمومي است براي يک مجموعه از مسيرهاي گردشگري و ديگر جذابيتهاي سر گرم کننده اي که به هدف گرد هم آوردن گروه کثيري از مردم کنار هم چيده شده اند. يک پارک تفريحي با دقت استادانه تري از يک پارک شهري يا زمين بازي ساخته شده است که معمولآ براي جذاب و راضي کردن کودکان، نوجوانان و بزرگسالان تدارک ديده مي شود.(دانشنامه مجازی ویکی پدیا)
يک پارک موضوعي نوعي از پارکهاي تفريحي است که حول محور يک يا چند موضوع مثل غرب وحشي يا جزيره آتلانتيس ساخته مي شود. امروز اين دو اصطلاح اغلب به جاي هم نيز به کار برده مي شوند. اغلب پارکهاي شادي مکان ثابتي دارند. گاهي يک پارک موضوعي شامل بخشهاي متفاوتي است که هر يک بازگو کننده يک داستان ويژه اند. ساير پارکهاي شادي غير موضوعي عمومآ بر حسب عناصر افزوده طراحي شده موضوعي پيدا مي کنند، در حاليکه در سر تاسر يک پارک موضوعي، موضوع پارک چرخ مي خورد مثلا سرزمين جادوي دنياي والت ديزني.(همان)
در تعریف پارک تماتیک از ديدگاه غربي، ویژگیهای زیر برای آن نام برده می شود :
1. محل هاي باز وابسته به محيط
2. ترکيبي از جاذبه ها به همراه مراکز بازسازي فرهنگ، فضاهاي فانتزي و محل هاي گذران اوقات فراغت
3. بازنمايي شخصيت و خصوصيات فرهنگي با کمک تکنولوژي پيشرفته
و ديدگاه چيني تعریفی بصورت زیر برای آن قائل است :
1. فعاليت ها و قسمتهاي مختلف دست ساز بشري براي تداعي کردن حالات واقعي به منظور سرگرمي و تفريح
2. جاذبه هاي دست ساز بشري براي جذب توريسم و فعاليت هاي سرگرمي و تفريحي (ماخذ: اینترنت)

قديمي ترين پارک موضوعي: در اروپا يا آمريکا؟
باغهای لذت و شکار و پارکهاي شادي، خاستگاه پارکهاي موضوعي
پارکهاي تفريحي از باغهاي لذت و شکار اروپا سر بيرون آوردند که براي سرگرم کردن افراد ساخته مي شدند .
قديمي ترين پارک تفريحي جهان که در 1583بازگشايي شد، باغ باکن Bakken واقع در کلامپنبورگ، شمال کپنهارک در دانمارک بود. این قديمي ترين و دست نخورده ترين محيط زيست نجات يافته دنيا بود .از طرفی نمايشگاههاي دوره اي مانند آنچه در سال 1133در انگلستان آغاز شد، جد و نياي پارکهاي تفريحي مدرن محسوب مي شوند. در آغاز دوران اليزابت، نمايشگاه به مرکز تفريح، غذا، بازيها وکارنوال تبديل شد. جشنهاي فصلي، مکان طبيعي براي رشد و نمو جذابيتهاي تفريح و شادي بود. در سال1810 در مونيخ آلمان جشنواره آبجو، آينده پارک موضوعي را رقم زد. (دانشنامه مجازی ویکی پدیا)
همچنين پارکهاي موضوعي در خارج از باغات لذت رشد و نمو کردند تا اينکه در آغاز انقلاب صنعتي به عنوان محدوده اي که مي توان در آن از محيط زشت شهري فرار کرد، بسيار محبوب شدند. معروفترين پارک لندن باغهاي وکس هال Vauxhallبه سال 1661 تاسيس و در سال 1859 تعطيل شد. پارک ديگري که دوام بيشتري از بقيه داشت، پرتر Prater در وين اتريش بود که درسال1766 گشوده شد. اين پارک مکاني شد که عامه مردم مي توانستند در آنجا از استراحتي روستايي لذت ببرندو در فرهنگ موسيقايي شهر شرکت جويند . (همان)

باغهاي Vauxhall- 1751 (ماخذ: ویکی پدیا)

باغ تيوولي Tivoli در کپنهاک نمونه ديگري از پارکهاي اروپايي است که تا 1843 هنوز باقي بود. اين پارکها شامل غرفه ها، فضاي سبز، نمايش آتش بازي و انواعي از سواريهاي ريلي جديد بودند. پارکها با ارائه تسهيلاتي که توقعات مشتريان خود را برآورده مي کرد رشد کردند و مردم را با شگفتيهاي مکانيک دنياي صنعتي آشنا کردند، تا جاييکه تا سال 1896 ، 65 پارک تفريحي در لندن وجود داشت. (همان)
قرن 19 تاثير بعدي را بر پيشرفت صنعت پارکهاي شادي گذاشت. نوع ديگر نمايشگاههاي جهاني با کريستال پالاس لندن در 1851 آغاز شد. هدف اين نوع نمايشگاهها، جشن گرفتن دستاوردهاي نوين صنعت براي ملل دنيا بود. تجارت و شهر آمريکايي اين نمايشگاهها را راهي براي ظهور موفقيت اقتصاد و صنعت ديد. نمايشگاههاي ايالتي نقش مهمي در تاريخ اين نوع پارکها ايفا کرد. اين نمايشگاهها که يک رويداد سالانه بود به مدت يک يا دو هفته براي جشن يک برداشت خوب برپا بود که در آنجا به نمايش چهار پايان و پخت و پز و … مي پرداختند. در 1893 مردم در نمايشگاه شيکاگو به عنوان يک پارک تفريحي شرکت جستند. اين نمايشگاه در زميني محصور برگزار شد که در آن محيط زيست با مهندسي و آموزش براي نمايش توليدات تلفيق شده بود، به گونه اي که با اختصاص محوطه اي به نمايش تحت عنوان Midway Plaisance بازديد کننده ها را مسحور خود کرد. گشت و گذار در اين پارک تفريحي، تخيل بازديد کننده را اسير خود کرد، با عناصري چون چرخ و فلک که بعد ها در پارک پرتر هم جاي گرفت. تجربه شهر ايده آل پر از شگفتي تمدن و سرگرمي، براساس ساخت مکانهاي مبهم و غير واقعي نهاده شد. بعد از اين نمايشگاه Midway با نمايشهايي چون بازي شانس و اتاق شليک، جزء ثابت بيشتر نمايشگاهها، پارکهاي تفريحي، کارنوالها و سيرکها شد. (همان)

اولين چرخ وفلک جهان– نمايشگاه جهاني کلمبيا – 1893
در دهه آخر قرن 19خطوط ترن برقی در بسياري از شهرهاي بزرگ آمريکا توسعه يافت. شرکتهايي که خطوط تراموا را راه اندازي کردند، مستقيمآ مسئول پايه گذاري پارکهاي شادي شدند. اين پارکها براي گسترش پيک نيک هاي مردمي، رستورانها و ديگر تسهيلات رفاهي توسعه يافتند به طوريکه تا سال 1919 در ايالات متحده آمريکا در حدود 1500 تا 2000 پارک شادي ايجاد شد. برخي از اين پارکها “سرزمين آدم کوتوله ها” بود که در نيويورک به سال1875 تاسيس شد و يکي از اولين مکانهايي بود که ايده فروش بليط براي ورود به پارک را مطرح کرد . و در آخر در1903 لونا پارک گشايش يافت که يکي از 3 پارک اصلي و مطرح اين ايده بود . (همان)

سالهاي طلايي پارکهاي شادي :
در طول سالهاي جستجوي طلا در آمريکا، کاهش ساعات کار و در آمد شخصي بيشتر مطرح شد. با مهيا شدن پول و وقت بيشتر براي خرج کردن در فعاليتهاي تفريحي، آمريکاييها به دنبال فضاهاي تفريحي ايده آل تري بودند. پارکهاي تفريحي به خارج از شهر و حومه انتقال يافت و محلي براي فرار از زندگي واقعي و تماشاي تکنولوژي و استراحت شد. اين دوران شامل ظهور “پارکهاي کودک” نيز مي شود. اولين پارک کودک در سال 1925 در سن آنتونيوي تگزاس گشايش يافت که تا کنون نيز به حيات خود ادامه داده است. اين نوع پارک در سراسر آمريکا بعد از جنگ جهاني دوم محبوبيت يافت. در پايان جنگ جهاني اول به نظر مي رسيد مردم فضاهاي هيجان انگيز بيشتري مي خواهند.(دانشنامه مجازی ویکی پدیا)
در طول سالهاي 1930 تا 1940 افسردگي عظيمي صنعت پارکهاي شادي را کساد کرد. جمعيت شهر نشين به حومه مهاجرت کردند، تلويزيون منبع اصلي تفريح شد و خانواده ها کمتر به پارکها مراجعه مي کردند. در دهه 1950 الگوي تفريح مردم تغيير يافت. بسياري از پارکهاي شادي قديمي تعطيل شد يا آتش گرفت و بسياري از زمينهاي آنها براي توسعه شهري و حومه استفاده شد .(همان)
به سال 1843 پارک “گانگسترهای چيني” در انگلستان باز گشايي شد که این پارک نیز ادعای قديمي ترين پارک موضوعي جهان را دارد. پارکهاي موضوعي دنياي بدون مشکلات اجتماعي و خشونت را عرضه مي کردند. هيجان پارکهاي موضوعي اغلب با مبهم و دور ازدسترس نشان دادن آنها از بيرون به وسيله نرده هاي بلند يا پر چينهايي که احساس فرار را دو چندان مي کنند، تشديد مي شد. بعلاوه پارک هم تميز باقي مي ماند و هيجانات جديد به تدريج براي باز گرداندن مردم به آنجا اضافه مي شد. (همان)

در ادامه و برای درک تنوع موجود در این نوع منظر چند پروژه مختصراً معرفی می شوند :

ادبیات منبع الهام پارک موضوعي چارلز ديکنز – لندن، آوريل 2007 :
زمان افتتاح : May 2007
وسعت : 70 هزار فوت مربع

به زودي رمان نويس محبوب بريتانيايي پارکي براي خود تحت عنوان “دنياي ديکنز” خواهد داشت. پس از گذشت 150 سال، انتشار آثار ديکتز هنوز ادامه دارد. طراحان پارک مي گويندکه هدف آنها بازسازي معماري دوران ويکتوريايي به فاصله يکساعت از لندن مدرن Chatham است. (www.artknowledgenews.com)

آنهاخيابانهاي سنگفرش شده شان را باچيزهايي اين چنين آراسته اند: گردش و سواري، عروسکهاي رو باتيک حيوانات و شخصيتهايي با لباسهاي ملي، مغازه دارها ، قایقرانی بر روی فاضلاب شهر لندن و وقايع خياباني. همه اين اينها تنها به هدف ارائه چيزي چون هديه اي قديمي و کمياب است.مردم اين شهر اميددارند تا دنياي ديکنز که بر اساس فیلم تیم برتون ساخته می شود، سالانه 300 هزار بازديد کنند به اين ناحيه جذب کند. (همان)

پارک موضوعي هري پاتر – راهی به درون فیلمها – 2007 :
پارک موضوعي هري پاتر براي سال 2009 تصويب شد. کمپاني جهاني اورلندو يک پارک موضوعي براي هري پاتر خواهد ساخت که به طرفداران اجازه بازديد از بسياري از کاراکتر ها و صحنه هاي داخل فيلم ها و کتابهاي آن را مي دهد که پسري جادويي را براي ميليونها نفر عزيز کرد. دنياي جادويي هري پاتر در جزيره اي با تکميل مدرسه هاگوارتز، جنگل ممنوعه و دهکده هاگزميد آغاز به کار خواهد کرد. (www.dallasnews.com)

نويسنده اين داستان خانم رولينگ هم با تيم سازنده پارک همکاري مي کند تا مطمئن باشد که پارک شبيه کار او در مي آيد. پارک به بازديد کننده ها امکان مشاهده لوکيشنهاي مشهور دنياي جادوي خانم رولينگ را مي دهد؛ نظير دفتر دامبلدور (رئيس مدرسه هاگوارتز ) و مغازه هاي هاگزميد. آنها حتي در نظر دارندتا امکان پروازهاي نظير صعود هري پاتر با چوب جادو را فراهم آورند. (همان)

با گردش در اين قلمروي هنري، شما کاملا با دنيايي که دوستش داريد درگير مي شويد؛ يعني انسان به خودش اجازه مي دهد كه اين تجربه ها را احساس كند يعني جادوگر درون را بيرون كند و از يك زمان به زمان ديگر برود. به کمک عناصري چون : پويا نماييهاي الکترونيکي، طراحيهاي رايانه اي و بازي بازيگران حاضر در پارک. در اين پارك اين اجازه به او داده مي شود حتي يك شب در Orlando بخوابد. به گفته بازيگر نقش رون ويزلي (دوست و همکلاسي هري پاتر) ، حضور در اين پارک درست مثل اينست که شما در فيلمها قدم بزنيد و واقعا آنرا تجربه کنيد. بسياري بر اين باورند که جذابيتهايي اين چنيني مي تواند به استوديوي هاليوود، ژاپن، اسپانيا و ديگر مناطق که کمپاني يونيورسال هم اکنون يک پارک مو ضوعي دارد اضافه شود. (همان)

سرزمین حفاری – فانتزی بولدوزرهای غول آسا!
این پارک همواره در دست ساخت به نظر میرسد! هوس و خیالات بیشتر پسربچه ها (و بعضی از بزرگسالان) اینست که بتوانند در یک زمین شنی بزرگتراز زمین بازی کودکان با اسباب بازیهای بزرگتری بازی کنند. در این حالت تصاویر یک کودک 11 ساله غیر قابل به ذهن خطور می کند که هدایت یک ماشین گود برداری 40 تنی را در دست دارد. اما واقعیت این پارک بسیار کنترل شده تر از اینست. (همان)

شمادر اين پارك می توانید یک خودروی پلیس را اجاره كنيد و برانيد. یک شرکت صنایع سنگین میزبان شما در اين پارك است و اين ماشينها را براي مدت كوتاهي در ازاي بهايي اجاره داده و شما مي توانيد طبيعت وحشي خود را بروز دهيد. اين فعاليتها تماما استادانه طراحي شده است. ساخت و ساز اين نوع پاركها به سمت توسعه پيش مي رود. آنها در زمين هاي كوچكتري ساخته مي شوند و در عوض بسیار قابل توجه هستند.
(www.pocketburgers.com)

پارک میراث سنگ آهک – Malta
در واقع موضوع اصلي اين پارك سنگ آهك مي باشد و آشنايي كودكان و نوجوانان با اين سنگ كه در زندگي بسيار به كار مي آيد. اين پارك مقصد كودكان و نوجوانان مي باشد . كودكان و نوجوانان با هيجان تمامي نكات مهم و وسيع از اين سنگ را آموزش مي بينند. آنها با مجسمه های مومی و وسايل اين آموزشها را مي بينند. (همان)

سایر نمونه ها برای مطالعه بیشتر عبارتند از :

– پارک پرش کیهانی ؛ مدرسه علم وفلسفه!
– قلمروي جادويي شيکاگو، پارک هزاره : يک پارک موضوعي براي بزرگسالان
– Dubailand : پارک تماتیک دبي – رویای آینده
– باغ درختان سرو فلوريدا Cypress Gardens
– Pedro Land : وارونگی کلیشه ها – Dillon کارولینای جنوبی

کتابشناسی فارسی :
• کاندلیس،ژرژ. “پژوهشی در فراغت”. 1362.
• کلی، ؟. “جامعه شناسی فراغت”. 1374.
• منصوری، سید امیر. “جزوه درس آشنایی با منظر معاصر”. تهران. دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا. 1387.
• ميکاييلي، عليرضا. “سازماندهي، برنامه ريزي و طراحي تفرجي و اوقات فراغت”. گرگان . دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبيعي .1383.

منابع انگلیسی :
• Chappell,A .Edward .“Theme Park Landscape:Antecedents and Variations”. Washington,D.C. Dumbarton Oaks Research Library and collection,2002.
• Cerver, Francisco Asensio. “The world of temporary Architecture”. Cambridge, UK. 2005.
• Yoonjoung Heo, Cindy. Lee, Seoki. ” Application of revenue management practices to the theme park industry” . aSchool of Tourism and Hospitality Management ,Temple University, United States.March 2009