دکتر علی نمازیان – دارای مدرک لیسانس معماری از دانشگاه هوستون، فوق لیسانس مهندسی معماری (سازه) از دانشگاه تگزاس در شهر آستین با گرایش روانشناسی محیط و دکترای انرژی خورشیدی از دانشگاه A&M تگزاس آمریکا با گرایش تاریخ معماری غرب – مدرس روانشناسی محیط در گروه معماری منظر دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی است. این درس تخصصی، تنها در دانشگاه شهید بهشتی، جزء سرفصل دروس گروه معماری منظر است. به این بهانه و برای آشنایی بیشتر دانشجویان با این درس، با دکتر نمازیان گفتگویی انجام داده ایم که در زیر می خوانید:
منظر: روانشناسی محیط را چگونه تعریف می کنید؟ جایگاه آن در معماری منظر چیست؟
دکتر نمازیان: یکی از تعاریف روانشناسی محیط، ارزیابی فضایی است که ساخته می شود و اینکه آیا این فضا اهداف طراح را برآورده می سازد یا نه. در روانشناسی محیط عکس العمل انسان نسبت به محیط و عکس العمل محیط نسبت به انسان بررسی می شود.
کاربرد روانشناسی محیط در نهایت این است که به معمار کمک می کند چگونه طراحی کند تا آنچه در ذهن دارد محقق شود.
روانشناسی محیط یا به عبارت کامل تر روانشناسی معماری محصول تفکر معماران است، نه روانشناسان. موضوع روانشناسی محیط در دهه های 50، 60 و 70 از جانب معماران مورد توجه قرار گرفت. امروزه یکی از دانشگاه هایی که در این رشته بسیار فعال می باشد، دانشگاه شهر مکزیکو سیتی در کشور مکزیک است.
معماری شبیه کلمه دائره المعارف است. معماری منظر تعریف محدود تری نسبت به معماری دارد اما باز هم از دائره المعارف بودن خارج نیست.
تعریف معماری منظر نسبت به 30 سال گذشته در دنیا تغییر کرده و به Urban Design نزدیک تر شده است. عناصر شهری مثل پیاده روها، میادین، پارک ها، مراکز تجاری و فضاهایی که در آنها فعالیت و تجمع صورت می گیرد، همگی در ارتباط با معماری منظر هستند.
روانشناسی محیط نه تنها در معماری منظر بلکه در معماری هم –چه در کارشناسی و چه در کارشناسی ارشد- جایگاه مهمی دارد. اخیرا در رشته شهرسازی درس روانشناسی شهری مطرح شده که بخشی از روانشناسی محیط است.
به عنوان مثال در یک فضا صندلی هایی مستقر می شود که هیچ کس بر روی آنها نمی نشیند؛ یا مسیرهایی طراحی می شود که کسی از آنها عبور نمی کند. دلیل آن، نقصان شناخت طراح از رفتار انسان ها نسبت به آن محیط است.
دامنه روانشناسی بسیار وسیع است. به هر موضوع یا رشته ای می توان یک پیشوند روانشناسی اضافه کرد مثل روانشناسی صنعتی، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی معماری و… نتیجه این می شود که مردم به بیشتر آنها زیاد خوش بین نباشند.
در گذشته در آمریکا بحث بر سر این بود که آیا روانشناسی جزء Science است یا جزء Humanities محسوب می شود. سوء استفاده از روانشناسی در عین اثرات مثبت آن بسیار زیاد است و همین امر باعث شده که گفته های یک روانشناس به راحتی گفته های یک پزشک داخلی پذیرفته نشود.
به طور مثال در دانشگاه UCLA آزمایشی بر روی 12 فرد صورت گرفت. این افراد که از دید متخصصان دانشگاه از نظر روانشناختی به عنوان افراد سالم تشخیص داده شده بودند به یک کلینیک روانشناسی فرستاده شدند. در کلینیک به هر کدام یک بیماری نسبت دادند و به هیچ یک از آنها گفته نشد که شما سالم هستید. روانپزشکی، روانشناسی و تخصص مغز و اعصاب سه رشته مختلف هستند در حالیکه امروزه در کشورهای به اصطلاح در حال توسعه، در حیطه یکدیگر دخالت می کنند.
منظر: مثال هایی از کاربرد روانشناسی محیط را توضیح دهید.
دکتر نمازیان: کاربرد روانشناسی محیط به عبارتی ارزیابی واقعی کارهای معماری است. به عبارت دیگر آیا عملکرد فضایی که ساخته شده منظور معمار را برآورده کرده است یا نه؟ این موضوع برای معماران بزرگ قرن بیستم مهم بوده است. مثال تاریخی آن “لوکوربوزیه” است که در یک نقاشی بر بام ساختمانی استخری را به تصویر می کشد که مادری با دو بچه اش در آرامش کامل کنار آن نشسته اند. چندی بعد وی مجتمع مسکونی “مارسی” را می سازد و خود شخصا از بام آن عکسی می گیرد که در آن عکس مادری با دو بجه اش کنار استخر نشسته است که بی شباهت به آن نقاشی نبود.
مثال دیگر: زمینی در منطقه منهتن نیویورک در کنار یک خیابان مهم قرار داشت که از سه طرف محدود به ساختمانهای اطراف بود. در این زمین رستورانی بنا شد که در جبهه انتهایی آن از سمت خیابان، آبنمایی طراحی و ساخته شده بود. نمای آب و صدای آن، فواره ها و نورپردازی آنقدر برای مشتریان جذاب بود که به جای اینکه به خیابان و رفت و آمد مردم نگاه کنند پشت به خیابان و رو به آبنما می نشستند.
مثال دیگر: توجه به عملکرد و کارآیی میدان های شهری است. در شهرهایی مانند رم و پاریس و… میدانهای وسیعی است که پرندگان زیادی در آنها جمع می شوند. مردم با این پرندگان رابطه بر قرار می کنند و یکی از سرگرمی های جالب افراد غذا دادن به پرندگان است.
منظر: در تدریس از چه منابعی استفاده می کنید؟
دکتر نمازیان: کتاب “محیط و رفتار اجتماعی” که در دانشگاه تگزاس کتاب درسی من بود، آن را به فارسی ترجمه کرده ام و به جز آن از کتابها و مقالات لوئیس مامفرد، ادوارد هال، جان لنگ و آلتمن استفاده می کنم. تا چندی پیش به غیر از مقالات محدود منتشر شده در مجلات، کتابی به عنوان کتاب درسی در این زمینه وجود نداشت. کتابهایی هم که در این زمینه ترجمه شده اند، اغلب از نظر ترجمه فقیر هستند. بنابراین اطلاعات به زبان فارسی کم و بیشتر منابع به زبان انگلیسی است.
منظر: شیوه برگزاری کلاس شما به چه صورت است؟
دکتر نمازیان: این کلاس معمولا به صورت سمینار برگزار می شود. مدرس منابع را در اختیار دانشجویان قرار می دهد و هر دانشجو موضوع خاصی را به کلاس ارائه می کند. مدرس مطالب ارائه شده را کامل کرده و بر مدون بودن مطالب نظارت می کند. دانشجو یاد می گیرد و به بقیه دانشجویان یاد می دهد. مدرس بحث را کنترل می کند که از موضوع خارج نشود و در واقع کامل کننده موضوع می باشد.
در نیمه اول ترم مفاهیم پایه در روانشناسی چون احساس، هیجان، نیازهای انسانی، هوش، فضای شخصی، قلمرو، ازدحام و… مطرح می شود. در این بخش تنها تاثیر محیط بر رفتار انسان را بررسی می کنیم و با جنبه های فیزیولوژی این تأثیر کاری نداریم.
یکی از تمرین های کلاسی تهیه پوستری است که باید بیان تصویری یک موضوع مطرح شده در روانشناسی محیط باشد. یک ضرب المثل چینی می گوید “یک تصویر گاهی به اندازه 100 صفحه نوشته حرف برای گفتن دارد”. همه می توانند عکس بگیرند ولی عکاس ها هستند که لحظه های مناسب را ثبت می کنند. این لحظه ها می توانند مثبت یا منفی باشند. مثلا عکس از تابلوی “بین خطوط رانندگی کنید” در خیابانی که هیچ خط کشی ندارد.
منظر: و حرف آخر…
دکتر نمازیان: تأکید من همواره توجه به جنبه های فرهنگی روانشناسی به طور اعم است؛ در روانشناسی صنعتی، اجتماعی و محیط. شناخت، مطالعه و آگاهی از ذهنیت افراد جامعه و اعتقادات آنان در روانشناسی بسیار مهم است. بسیاری از رفتارها در یک جامعه ممکن است مطلوب باشند، حال آنکه در جوامع دیگر ممکن است ناپسند به شمار آیند. معیار های اجتماعی فرهنگی، اقتصادی و اعتقادی هستند که به معماری و روانشناسی آن یک جامعه هویت و معنی می دهند. به عبارت دیگر معماری یک جامعه، تاریخ سه بعدی آن جامعه است.
مصاحبه با آقای دکتر علی نمازیان، مدرس روانشناسی محیط در گروه معماری منظر دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی (157.7 KB)
تعداد دانلود: 3
زمان آخرین دانلود: دوشنبه, 28 مارس 2016
------------------------------------------------------------------------------------------