چكيده:
اسطوره ها بازتاب سرشت آدمي بوده وهمه نيازها و آرزوها و بيم ها را در خود داشته  و نيازهاي خواستگاهي انسان را بر آورده ميكنند .اين اساطير در تمدنهاي مختلف با هم يکسان نيستند.حتي اساطير يكسان به دلايل محيطی، نحوه معيشت و … نيز تفاوتهاي بسياري با يکديگر دارند.
براي شناخت”اساطير آب” در ايران ،هند ،مصر وچين به معرفی و بررسی مقايسه ای از زوايای تقدس، حاصلخيزی و طغيانگری می پردازيم .
همه اساطيرآب در اديان مختلف  به نوعي از تطهير،پاك بودن وشستن گناهان آدمي نشات گرفته ومقدس هستند. ولي نحوه برخورد آنها با هم متفاوت است . خشكسالي موجب پيدايش اسطوره آب به عنوان عامل حاصلخيزی شده است اما در تمدنهايي كه خشكسالي نداريم اين اساطير كمتر مورد توجه قرارگرفته اند. عوامل محيطي و وجود سيلابها وخرابيهاي ناشي از طغيان رودهادليل  پیدایش اسطوره آب به عنوان عامل طغيانگری بوده است.
اين مقاله ضمن معرفی و مقايسه اساطير آب در تمدنهای مختلف ،علل سه گانه پيدايش اسطوره های آب را بررسی نموده و تصاوير مربوطه را ارائه داده است.
كليد واژه:
1.اسطوره آب2.تمدن شرق وبين النهرين 3.طغيانگر  4.مقدس  5.حاصلخيز  6.نماد  7.رود

فرضيه:
آدمی برای برآورده ساختن نيازها ،آمال و آرزوهايش متوسل به نيروهای ماورايي می شده که اين نيروهارا در قالب انسانی و ملموس تجسم بخشيده است .
اساطير آب در تمدنهای مختلف زاييده ترس از خشکسالی ،ترس از طغيان آبها و نياز به تطهير و پاکی بوده است.
مقدمه
اسطوره از ديدگاه هاي مختلف مفهوم خاص خويش را مي يابد و به اين دليل است كه تعريف اسطوره در كاربردهاي گوناگون متفاوت است . فريزرFrizer)) و تايلرTayleir)) اسطوره را حاصل تلاش انسان ابتدايي براي شناخت جهان مي بينند اما از ديد بردن(Bordon) اين گونه از شناخت با «ذهن پيش منطقي» انسان آغازين پيوند دارد . از ديد مولر(Moler) اسطوره گونه اي تبديل مفاهيم استعاري به شبه واقعي است . استروس(Esterous) در نظريه ساختارگراي خود اسطوره را لايه ژرف انديشه انساني مي داند و از ديد او معني هر اسطوره بر اساس شكل آن تغيير مي يابد و بدين سان معني اسطوره چند لايه و در هر زمان معني خاص خود را مي يابد و نزد هر فرد و در هر جامعه برداشت هاي متفاوتي از آن وجود دارد. در روان شناسي اسطوره ها بازتاب سرشت آدمي است و همه نيازها و آرزوها و بيم هاي انسان را در خود دارند. اسطوره هاي آفرينش نياز خواستگاهي انسان را بر آورده مي سازند. اسطوره هاي بارداري پاسخگوي نياز به بقا وتدوام و ثبات اقتصادي هستند . اسطوره هاي قهرماني در جهت الگو آفريني و …(ميرچاالياده، تهران 1372 ، ص 25 ، 26 و 27 )
ازسويي ديگر اين اساطير در تمدنهاي مختلف داراي كاربردهاي گوناگون مي باشند براي بيان و تحليل  بهتر موضوع اسطوره های آب را در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر وچين بررسي نموده  تا شباهتها وتفاوتهادر تمدنهای مختلف آشکار گردد.
در تمدنهای مختلف محيط و نحوه معيشت تاثير بسزايي در پيدايش اساطير دارد،به گونه ای که اسطوره های يکسان به اشکال گوناگون در ميان اقوام مختلف ظاهر می شوند.در اين پژوهش اسطوره آب که به نوعی در تمامی تمدنها وجود دارد بررسی شده و عناصرتاثير گذار در شکل گيری آن معرفی شده است.به منظور دستيابی به نتيجه مطلوب دامنه تحقيق به شناخت و تحليل اسطوه آب د تمدنهای ايران ،هند ،مصر و چين محدود شده است.
علل تقدس اسطوره آب از سه جنبه :ترس از خشکسالی و طغيان آبها و تطهير بررسی می شود.

1- شناخت اسطوره آب از جنبه تطهير در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ،چين و مقايسه آنها
1) ايران:
آناهيتا(Anahita) (ناهيد) در ايران به عنوان اسطوره مقدس شناخته مي شود اردوي سور آناهيتا ايزدبانوي همه آبهاي روي زمين و سرچشمه اقيانوس كيهاني است او بر گردونه ای سوار است كه چهار اسب او را مي كشند (باد ، باران ، ابر و تگرگ) و سرچشمه زندگي و پاك كننده تخمه هرنر و زهدان هر ماده است (نشانه پاكي و تطهير ) ناهيد همواره به صورت يك دختر جوان و برومند و خوش اندام نمايان مي شود و در زمان هخامنشيان از قرب و منزلتي بسيار برخوردار بود و به همراه مهر و اهورامزدا مثلثي را تشكيل مي داد كه اساس دين هخامنشيان را تشكيل مي داد . ( جان هينلز، سال 1373،ص 38 ، 39)

تصویر 1- ايزد بانوی آناهيتا

تصویر 2- تاجگذاری خسرپرويز به دست آناهيتا

2 )هند :
الف:گنگا:گنگا (Ganga)نخستين دختر هياون و منار رود مقدسي است كه سه بار شهر برهمارا تا قله دور مي زند گنگا برخلاف ميل خود به زمين فرو مي افتد و از درون موهاي شيوا به هفت شاخه تقسيم مي شود و رود گنگ يكي از اين هفت شاخه است .
به اعتقاد هندوان گنگا مقدس ترين رود مي باشد و آنجاست كه همه زائران به زيارت مي پردازند و در رود غسل كرده و از گناهان خود پاك بيرون مي آيند و همينكه گنبدها و مناره هاي معابد شهر بنارس را مي بينند از شدت شوق و وجد به سجده مي افتند و خاك بنارس را بر فرق خود مي افشانند . در ساحل شمالي رود غسلگاههاي بزرگي به نام گات ساخته مي شود كه در آن زوار غسل مي نمايند تا بعد از برگشت به وطن از گناهان گذشته و آينده خود طاهر شوند . ( ورونيكا ايونس ،چاپ اول 1373، ص 25 )

تصویر 3 و 4 – مراسم غسل در رود گنگ

ب: سرسوتي:‌خداي بانوي آبهاي هند رودي است كه از هيماليا و سرزمين كهن آريا به جانب غرب سرازير مي شود .مي گويند در روزگار كهن اين رود به دليل پاك كنندگي و باروري  و قدرت حاصلخيزي و زلالي و جاري بودن به دريا مورد تكريم قرار داشت . ( ورونيكا ايونس،چاپ اول 1373،  ص 158)
3) مصر :‌
رود نيل(Nile) اسطوره مقدس مي باشد اين رود تاثير همه جانبه بر زندگي مصريان داشت رودخانه مصر را به مثابه خدايي مي پرستيدند و چنان مقامي در اساطير و آينهاي مصري داشت كه هم تراز آن را در مورد رودهاي (لسومر)و(اكو) نمي بينيم. دين مصريان بي نهايت سيال است و اسطوره ها و اوصاف خدايان به شيوه اي گيج كننده درهم ادغام شده اند .(ورونيكا ايونس،چاپ اول 1375،  ص 161)

تصویر 5 – خدای نيل

4)  چين:
اژدها:اژدها در اساطير چين مقدس است و عامل و ريزش باران و نماد خاقاني است اژدها باران آفرين و دربر دارنده  عنصرنرينگي و مثبت جهان يعني يانگ است اژدها رمز ضربآهنگ حيات مي باشد . زيرا اژدها ، نمودار روح يا فرشته آبهاست كه چين و شكنج هاي موزون و هماهنگش به زندگاني ، توشه و مايه مي رساند و تمدن آفريني را ممكن مي گرداند اژدها آبها را گرد مي آورد و موكل باران و بارندگي است به هنگام خشكسالي تصوير اژدها را ترسيم مي كنند و بارش آغاز مي شود در چين ، اژدها ، نشانه آسمان وآب است وهمواره به امپراطور مربوط مي شود كه نمودگار وزن و ضرباهنگ كيهان است و بخشنده باروري به زمين . در اساطير چيني كه واجد ساختار فلات قاره اند اژدها مظهر آبها ، همواره از فضايل و مواهب آسماني بيشتري برخوردار است .باروري مرهون آب ، در منطقه اي فوقاني در ابرها متمركز است  كه به آبهاي روي زمين منتقل ميكنندكه به موجب آنها اقيانوس مبناي هر واقعيت و بخشنده همه نيروها و قدرتهاميشوند واين تقدس را بهتر حفظ ميكنند( حسين ابراهيميان ،مهر و آبان 1381 ،  ص 37 و 38 )

تصویر 6 – تصوير اژدها

مقايسه اساطير آب از جنبه تطهير در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ،چين:
معاني و مفاهيمي كه در مورد تقدس اساطير آب در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ،چين مي باشد نشان مي دهد كه در اين اديان اساطير آب (به معني اساطير مقدس ) داراي خواص تطهير و پاك بودن مي باشند يعني تجديد حيات (شستن گناهان ) و نشانه باروري است به طور مثال در هر كسي در آب فرو رود مي ميرد و مانند يك كودك بيگناه به دنيا دوباره برمي گردد
ولي شكل اين پاك بودن در اديان مختلف متفاوت است مثلا در مورد اساطير چين با غسل (فرو رفتن در آب) و يا پاك كردن تخمه مردان و زهدان زنان در هنگام تولد اين تطهير پاكي صورت مي گيرد يعني ذاتا آب عامل تطهير و پاكي است و اكتسابي نيست ولي در چين اين مواهب و پاكيها را به آسمان نسبت مي دهند كه از طريق ابرهايي كه در بالاي منطقه رودها و درياها متمركز شده اند به درياها و رودها منتقل مي شود
تفاوت ديگر اين است كه اسطوره آب مقدس در تمدنهاي ايران ،هند و،مصر نهادي از زن مي باشد مانند (آناهيتا در ايران ، گنگا در هند و يا نيل در مصر ) ولي در چين اين اسطوره با نمادي از يك موجود افسانه -اي (اژدها ) ظاهر می شود كه ويژگي نرينگيش مورد توجه مي باشد .

2- شناخت اسطوره آب از جنبه حاصلخيزی در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ،چين و مقايسه آنها
1)اساطير ايران :
تشتير(Tashtir.Tir):در ايران اسطوره اي به نام تشير اسطوره حاصلخيزي آب مي باشد تشير «ستاره تابان و شكوهمند»‌نخستين ستاره و اصل همه آب ها و سرچشمه باران و باروي است . كه با نبرد كيهاني با اپوشه ديو خشك سالي كه تباه كننده زندگي است درگيري وارد پس از بارش قطرات باران توسط باد به اين سو و آن سو مي رود و دريايي را كه آنسوي قله البرز است تشكيل مي دهد اين دريا چنان عظيم است كه هزاران درياچه را كه عبارتند از چشمه هاي ايزدبانو در ميان مي گيرد اين دريا خود دربردارنده همه زندگي هاست و بسيار رازناك است ( جان هينلز، سال 1373،ص 36و37)
2) هند:
سرسوتی : رود سرسوتي خدا بانوي آب و رودي است با همين نام كه از هيماليا و سرزمين كهن آرياييان به جانب غرب سرازير است مي گويند در روزگار كهن اين رود و خدا بانوي آن به دليل پاك كنندگي باروري و قدرت حاصلخيزي و زلالي و جاري بودن به دريا مورد تكريم قرار داشت . سرسوتي خداي بانوي هنرهاي خلاق و شعر و موسيقي در اسطوره ها مي باشد . ( ورونيكا ايونس ،چاپ اول 1373، ص 158 )

تصویر 7 – سرسوتی

3)مصر :
الف) خنوم (Khnum): خنوم به معني آفرينده و او را خداي آب خنك و يكي از خدايان كهن نخسيتن آبشار نيل در مصر عليا مي دانستند مي گفتند كه نيل در جزيره الفتنين (آسوان ) از جهان زيرين يا دومين اقيانوس نون از طريق دو مغازه به زمين راه مي يابد و بدين سان خنوم با عنصر اوليه حاصلخيزي در مصر پيوند داشت و هم او بود كه آب نيل را به دو بخش تقسيم كرد .
مركز اصلي كيش خنوم در جزاير فيله و آسوان قرار داشت و به روزگار فرمانروايي جبر و به هنگامي كه در مصر هفت سال پياپي خشكسالي پديد آمد برميگردد هزار جريب از زمينهاي آسوان  وقف خنوم قرار گرفت و خنوم با آب نيل مصر را از قحطي رهانيد او را با هيات خدايي با دستان گشوده و در حاليكه نيل از دست او جاري است ترسيم كرده اند . ( ورونيكا ايونس،چاپ اول 1375،  ص 166)

تصویر 8 – تصوير خنوم

ب) هاپي(Hapi) :حاپي خداي نيل مي باشد تلفيقي از خداي جهان حاصلخيزي و طغيان مي باشد . حاپي آبيار چراگاههاي گله ، گاوهاي رع و انسان ، فراهم كننده آب واحدهاي بيابان ، فرو برنده شبنم از آسمان مي دانستند حاپي در اين روايت پاسدار و سرور خدايان زميني حاصلخيز آفرينش و روزي بخش مردمان و نگهدارنده نظم خدايي است . حاپي به هيات مردي با ريش آبي يا سبز و داراي سينه زنانه كه نهاد حاصلخيزي است ترسيم مي كردند . ( ورونيكا ايونس،چاپ اول 1375،  ص 168)

تصویر 9 – تصوير هاپی

4)چين
در چين به اساطيري كه نقش حاصلخيزي را داشته باشند توجه چنداني نشده است . چون تمام رودهاي چين مانند (رود زرد ) رودهاي پرآب بوده و بيشتر با طغيان و سيلهاي بزرگ همراه بوده و چون خشكسالي در چين كمتر به وقوع مي پيوست آنها نمادي براي حاصلخيزي آبها نداشتند .

مقايسه اساطير آب (عامل حاصلخيزي ) در تمدنهاي شرق و بين النهرين:
معاني و مفاهيمي كه از اين دو تمدن مي توان استخراج كرد بدينگونه است كه آب در اديان تمدنهاي ايران ،هند ،مصر به علت خصوصيات اقليمي كه وسعت زيادي از سرزمين با كمبود آب مواجه بوده است و خشكساليهاي طولاني مدت در ايران ، مصر و هند ، … بوجود مي آمد در نتيجه نياز به اسطوره اي براي آفرينش آب و حاصلخيز كردن سرزمين بيشتر مورد توجه قرار مي گرفت ولي در اديان چين اين موضوع كاملا به صورت برعكس نمايان مي شود و بدليل حاصلخيز بودن زمينهاي چين با كمبود آب مواجه نبوده و نمادي براي حاصلخيزي آبها نداشتند . در نتيجه تقدس در مورد اساطير تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ، بيشتر از اديان چين بوده و مراسم و آيين هايي براي تكريم و سپاس از اساطير رودها براي حاصلخيز شدن زمينها انجام مي شد كه در باور مردم بسيار تقدس يافته بود .

3- شناخت اسطوره آب به معني (عامل طغيانگر)در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ،چين و مقايسه آنها
1)اساطير هند:
الف) ايندرا (indra):انيدراخداي توفان و پديد آورنده رعد است آنچه غالبا در تنديس ها و تصاوير انيدرا در دست راست او ديده مي شود  سلاح رعدآفرين نام دارد انيدرا را به هيات شاه آريايي جنگ جو با پوستي زرين و سوار بر اسب يا ارابه طلايي كه دو اسب كهربا با بال دام آويخته و افشان آن را مي كشند تصوير شده است .
اسطوره باران و شكست دهنده اهريمن خشكسالي نزد دهقان هند از مقامي بزرگ برخوردار مي باشد .  (ورونيكا ايونس ،چاپ اول 1373، ص 144)

تصویر 10 – ايندرا

ب)شيوا (Shiva): يكي از خدايان سه گانه هند است شيوا خدايي سرخ طوفان ها و آذرخش ، خدايي دهشتبار ساكن كوهستان ها و خداي طبابت است . (ورونيكا ايونس ،چاپ اول 1373، ص 148)

تصویر 11 – شيوا

پ)رودره : رودره به معني غرنده از خدايان كوچك توفان و بادها مي باشد و گاه تجسم زمينه هاي مختلفي از وحشتبازي و نيكوكاري مي باشد رودره ترسبار چون مردي سرخرنگ يا تيره خام بدخو، كشنده ، غرنده چون حيواني وحشي و سوار بر گراز ترسيم مي شود و خدائي غارتگر و سرور دزدها و تيراندازان آسماني است . . (ورونيكا ايونس ،چاپ اول 1373، ص152)

تصویر 12 – رودره

2)مصر:
الف)ساتيس(Satis):مركز كيش ساتيسي (ساتت يا ساتي ) در جزيرة سحيل در نزديكي آبشار نيل و اين خدا بانو جاي حكت را غصب كرد . و دومين خود تثليث جزيرة آسوان و خدابانو پديده آورندة طغيان نيل شد . ساتيس را در حالت جاري ساختن آب نيل ، بيرون از بستر خود  ترسيم كرد ه اند . ( ورونيكا ايونس،چاپ اول 1375،  ص 175)

تصویر 13 –  ساتيس

ب)هاپي (Hapi):حاپي در نقش خدا طغيان گر ظاهر شده و چنين بود هر سال مرا سمي آئين تشيع كالبد او  به هنگام طغيان نيل برگزاري شد .حاپي در اين روايت تجسم آب نيل و اوزيريس نماد حاصلخيزي آن بود. و علت طغيان را بدليل ريختن خوي پليد افراد در داخل رود نيل مي دانستند. ( ورونيكا ايونس،چاپ اول 1375،  ص 168)
3) اسطوره هاي چين
رودها و نهرهاي چين را هر يك خدا و روحي خاص خويش است . بزرگترين رودخدا (هوبو)نام دارد كه نام ديگر او بينگ – اي و خداي رود زرد است .
الف) رود زرد:در گذشته رود زرد را خداي چين مي دانستند . مسافراني كه از رودهاي بزرگ چين و به ويژه رود زرد مي گذشتند در كنار رود قرباني مي دادند و دادن نذورات ساليانه از وظايف مهم ساكنين سواحل رود بود . اين اسطوره ها از قدمت مسائلي چون خطر سيل و توفان و خشكسالي سخن مي گويند و هنوز هم اين مسائل از مشكلات بزرگ مردم اين ديار است و به باور مردم طغيان رودها ، در اين اسطوره ها پاسخ گناه وخطا كاري است( حسين ابراهيميان ،مهر و آبان 1381 ،  ص 39 )
ب) يو : اسطوره اي است كه مقداري خاك جادويي از هوانگ وي گرفته و با آن خاك سرچشمه رودها رابسته و كوه هايي براي جلوگيري از سيل ايجاد مي كند در كوه ها سوراخهايي بزرگ براي عبور آب ها پديد آورد و آب ها را به سوي درياها هدايت كرد . بدين ترتيب زمين را از خطر سيل و طوفان نجات داد.( حسين ابراهيميان ،مهر و آبان 1381 ،  ص 42و43 )

مقايسه اساطير آب (عامل حاصلخيزي ) در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ،چين:
تقريباً همه روايات طوفان به تصور ناپديد شدن نوع بشر در آب و تأسيس دوراني نو با بشريتي نوين مربوط مي شود دوراني بر اثريک  فاجعه از بين مي رود. و زمانه اين گونه انسانهاي نو برآن چيره اند آ‎غاز مي گردد.
نكته جالب توجه اين است كه مكانهايي كه در طبيعت آب به صورت طغيانگر وجود ندارد و يا اثرات آن بسيار ويرانگر نيست نوع بشر توسط عناصر ديگري نابود مي شود. به عنوان مثال گر چه آبهاي سيلابي نيل گاهگاهي بيش از حد بالا مي آمد، اما در زندگي مصريان پديده اي كه بتواند همسنگ سيلابهاي ويرانگر دجله و فرات باشد روي نمي داد. از اين رو اساطير مصر به اسطوره اي كه چنين نابودي نوع بشر به وسيله سيل باشد برخورد نمي كنيم . ولي در تمدنهاي ايران ،هند ،مصر  رودهايي همچون سند و گنگ ودجله و فرات به نوعي طغيانگر بودند و براي جلوگيري از طغيان اين رودها هر ساله مراسمي براي تكريم رود بر پا مي شد و نزورات و پاداشهايي نيز به اسطوره هاي طغيان رودها داده مي شد اين كار در تمدنهاي چين بيشتر به چشم مي خورد زيرا طغيان رودها مسئله اصلي در چين بوده تا جايي كه اسطورة يو مهار كننده طوفان و سيلابهاي رودهاي چين مي باشد .

نتيجه گيري
اساطير آب نزد هر قومی به نوعی ظاهر گشته و به لحاظ تأثير گذاريشان بر زندگي مردمان در هر تمدني مورد توجه بوده اند اما ويژگيهاي آن بدليل كار كرد ، مفهوم ،‌شرايط تاريخي ، جغرافيايي و اقليمي و فرهنگي و نحوه معيشت مردم شكلي خاص به خود گرفته است . در ايران به لحاظ خشكسالي و كمبود شديد آب ، آناهيتا تقدس و اهميت ويژه اي پيدا مي كند و باعث مي شود كه آب در ايران مظهر تقدس و پاكي شود و مورد پرستش قرار گيرد. اما اين تقدس در تمدنهايي مانند چين ديده نمي شود به لحاظ اينكه كمتر دچار خشكسالي مي شدند.
اما در چين به علت وجود رودهاي متعدد براي هر رود خدايي وجود دارد طغيان رودها در اديان چين مسأله اصلي بود تا جايي  كه اسطوره هايي براي مهار طوفان و سيلابهاي رودهايشان داشتند ولي در ا تمدنهاي ايران ،هند ،مصر اين موضوع اهميت كمتري داشته و طغيان رودهاي دجله وفرات بيشتر از بقيه رودها تمدنهاي ايران ،هند ،مصر ،چين مي باشد.
اساطير آب در مصر نشأت گرفته از رود نيل مي باشند نيل به لحاظ تأثيري كه بر حاصلخيزي منطقه مي گذارد طغيان آن مورد توجه است . مردم و تكريم و تقديس بسيار به آن مي دادند. همان تقدس و تكريم در هند براي اسطورة رود گنگ مي بينيم ولي اين رود علاوه بر تقدسش به دليل طغيانهاي زيادش باعث ترس و وحشت مردمان هند مي شد و دليل آن را به علت ناپاكي و گناه مردمان كنار ساحل مي دانستند كه باعث خشم اساطير رود گنگ مي شد.
در ايران هيچ رودي مقام و ارزش رود زرد يا گنگ و يا نيل را ندارد و عامل تقدس اهميت ويژه اي دارد و به گونه اي كه با غوطه ور شدن در آب و خروج از آب تكرار عمل تجلي صورت در آفرينش كيهاني ، پيوند با آب ، همواره متضمن تجديد حيات است زيرا از سويي در پي هر انحلالي (ولادتي نو ) هست .

منابع و مآخذ:
اساطير هند ، نوشته ورونيكا ايونس ، ترجمه باجلان فرخي ، انتشارات اساطير چاپ اول ، 1373 .
اساطير مصر ، نوشته ورونيكا ايونس ، ترجمه باجلان فرخي انتشارت اساطير ، چاپ اول 1375 .
رسالة در تاريخ اديان ، نوشته مير چاالياده ترجمه جلال ستاري ، انتشارات سروش سال 1373 .
اسطوره هاي ايراني ، نوشته وستا سرخوش كوتيس ، ترجمه عباس مخبر ، نشر مركز چاپ اول 1373 .
شناخت اساطير ايران نوشته جان هينلو ، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلي ،‌نشر آوشيق ، سال 1373 .
حسين ابراهيميان ، اساطير چين ،‌كتاب ماه هنر ، مهر و آبان 1381 ،
ركس وارنر، قهرمان در اساطير جهان ، ترجمه دكتر ابوالقاسم اسماعيل پور ، كتاب ماه هنر ، مرداد و شهريور  1380

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
شناخت ومقایسه اساطیر آب در تمدنهای ایران ،هند ،مصر ،چین وشناسایی عوامل تاثیر گذار بر آنها (205.2 KB)
       تعداد دانلود: 6
       زمان آخرین دانلود: دوشنبه, 30 ژانویه 2017
------------------------------------------------------------------------------------------