می بینیم که این خیابان یا به عبارتی میدان به بهترین نحو دارای نقطه شروع و خاتمه بوده است به طوری که دو نقطه مهم را به هم متصل می کرده است.علاوه بر آن این دو مکان نقش بصری دو جانبه ای نیز نسبت به یکدیگر داشته اند.
سردر عالی قاپو:
یکی از بناهای مهم دوره صفویه در قزوین(حیاط نادری)با عمارات و باغ های بسیار زیبا بوده است.این مجموعه هفت در داشته که یکی از آن ها را عالی قاپو نامیدند.از درهای آن جز در عالی قاپو اثری باقی نمانده است.این بنا درگاه بلندی دارد که به خیابان شهدای قزوین مشرف است.این در به هشتی بزرگی متصل است و در داخل ،در دوطرف آن ،دو اتاق وجود دارد که جایگاه دربانان بوده است. (حسن زنده دل و دستیاران :42 )
امروزه سردر عالی قاپو و حیاط و ساختمان های شمالی آن ،محل اداره شهربانی است. (حسن زنده دل و دستیاران.1377 : 42)
عکس 2 – سردر عالی قاپو
در زمان حکومت صفویه بنا به نوشته های شاردن ایتالیایی میدانی به طول 230 متر و عرض 65 متر بوده است.و آن را با میدان نقش جهان مقایسه می کند. با برداشتی که از نقشه دریافتی از (google earth) می شود ،این خیابان از جلوی مسجد جامع ( مکان سابق مهمانخانه ) حدود500 متر طول و همین عرض کنونی را در زمان حکومت قاجاریه داشته است(24 متر).
دکتر شیخ الاسلام (احیا الدوله)به سرپرستی شهر تهران معین شد و از تهران به قزوین آمد.چون خیابان را از وسط باغ چهل ستون گذراند قطعه زمینی باقی مانده از باغ چهل ستون گلکاری کرده و به نام سبزه میدان به گردشگاه عمومی اختصاص داد.پس از او کارهایی که صورت گرفت عبارت است از خراب کردن میهمان خانه و چاپارخانه واقعه در روبروی مسجد جامع که خیابان سپه را با انحنای زیادی به میدان ایستگاه راه آهن متصل کردند.( سید محمد علی گلریز .1367.: 42)
عکس 3 – خیابان سپه حد فاصل عالی قاپو تا مسجد جامع :500 متر
در سال 1310 شمسی این مهمانخانه و چاپارخانه خراب شدند و سبزه میدانی به جای آن احداث گردید که به سبب بی آبی مخروبه ماند و بعدا با رسیدن خط آهن به قزوین و بنا شدن ایستگاهی در جنوب شهر ،خیابان سپه را ا عمارت ایسگاه ادامه دادند و سبزه میدان مذکور از میان رفت.(همان :460)
پس در تاریخ از صفویه تا کنون 3 مرحله دگرگونی و تحول را در خود دیده است و همسان با این تغییرات منظر خیابان تفاوت کرده است.می بینیم که در دوره صفویه طول و عرض و ردیف ستون های سنگی دور میدان حس و حال زمین بازی چوگان را به شاردن داده است و کیفیتی از نوع شکوه،عظمت.شاید میدانی از جنس میدان نقش جهان اصفهان .در آن دوران میدانی برای پذیرای از سفرای دول بیگانه بوده .
در زمان قاجار با توجه به اینکه تا سال 1259میدان محلی برای پذیرایی بوده با گسترش آن تا مسجد جامع و ساخت میهمانخانه و چاپارخانه سعی در حفظ هویت پیشین آن بوده است.با توجه به اینکه میدان تبدیل به بلوار می شود،جنبه تفریحی و گردشی آن نیز بیشتر شده و به محیطی آرام ،سرسبز و همراه با حضور مردم تبدیل میشود.از این زمان است که دیگر خیابانی به عنوان عرصه ای برای حضور مردم تبدیل می شود.
در زمان حکومت پهلوی ،با تخریب میهمان خانه ، دیگر در مقیاس جدید نقطه شروع و انتها دیگر معنای منظری خود را از دست داد و تبدیل به مسیری طولانی شد که نقش عبور و مرور بر مسائل دیگر ترجیح داده شدو به عبارتی بنا به تعریف مهندسین ترافیک طراحی شد.
مسجد جامع کبیر:
مسجد جامع کبیر مهمترین مساجد قزوین است و در محله دباغان و در کنار حاشیه غری خیابان سپه کنونی واقع شده است.گنبد با شکوه و مناره های مجلل و ایوان های رفیع و گچبری های نفیس و ساختمان محتشم آن نشانه بهترین سبک معماری و هنرمندی عصر سلجوقی و صفوی است. (همان : 580) علاوه بر نقطه عطف کیفیت های دیگری را نیز به خیابان سپه اضافه می کند.
عکس 4 – مسجد جامع کبیر
تاکید ( وقفه ) :
اگر فضاها عبوس و تهي از هر گونه ستون و مجسمه و درخت و گياه باشند و نماي ساختمانها جزئيات معماري جذابي نداشته باشد ,بدون فرورفتگي در ديوارها , ورودي و پله , دشوار بتوان مردم را به مكث در خيابان تشويق كرد .
اگر منظر را به مثابه جمله کاملی در نظر بگیریم که شامل فاعل و خبر باشد،تاکید به مثابه ( ; ) است ; که با پایان یافتن مقطعی یک جمله ،ادامه عبارت( با مکث و سکونی) ،که هنوز مضمون آن کامل نشده است گفته می شود .این مکث را پیش رفتگی بدنه خیابان ، بلندی یک شیء ،صدا ، بو ،زیبایی و . . . می تواند ایجاد کند .مسجد جامع و مدرسه شیخ الاسلام این کیفیت را با پیش رفتگی نسبت به لبه خیابان ایجاد می کنند .در ادامه می بینیم که مکان تبدیل به محلی برای اجماع مردم،استراحت موقت و دستفروشی نیز شده است .که این عملکردهای بالقوه ناشی از وجود کیفیاتی است نظیر : دنج بودن ، وسیع بودن ، راحت بودن و . .
نقش انگیزی ingravibility :
خاصیت یک پدیده برای ایجاد تصویری به یاد ماندنی از خود و مناسبات بین اجزاء آن در ذهن بیننده می باشد.شرط اساسی برای یاد آوری و تجدید خاطره از یک فضا می باشد.( پاکزاد .1383 )
می بینیم که سردر شرقی مسجد جامع و عالی قاپو و دور نمای امامزاده اسماعیل نیز با دادن یک خاطره تصویری جمعی و نقش انگیزی عمومی این کیفیت بیار ارزشند را به خیابان سپه تقدیم می کند.
مسجد جامع با داشتن کنتراست خود را به عنوان نقطه عطف نشان داده است .اگر نقش را عنصر ثانویه و زمینه را عناصر اولیه ساخته شده بدانیم می بنیم که بدنه ای که بعد از گذشت زمان به آن اضافه شده است (بدنه خیابان) به نوعی تقابل ( versus ) با مسجد دارد . نباید اشتباه کرد که مسجد زمینه و بدنه نقش است که به آن اضافه شده است و بدنه با مسجد تقابل دارد . این مسئله باعث ناخوانایی منظر راه میشود.
عکس 5 – تقابل مسجد جامع با بدنه
خاطره memory :
انسان داراي سه‌بعد جدايي ناپذير گذشته، حال و زمان آينده است كه هر سه به نوعي او، زندگي‌اش و فعاليتهايش را تحت‌تأثير قرارمي‌دهد. خاطره به عنوان بخشي از زندگي گذشته كه در زمان حال‌خود را داخل مي‌كند عنوان مي‌شود.
اتفاقاتي كه براي انسان در گذشته و زندگي روزمره بصورت عادت پيش مي‌آيد مي‌تواند با گذشتن زمان و فاصله گرفتن از آن
درذهن ما تبديل به خاطره شود. خاطره مي‌تواند فردي و يا جمعي و داراي بار مثبت و يا منفي باشد، آنچه اهميت دارد بار احساسي خاطره و نقشي است كه در زندگي انسان بازي مي‌كند. خاطرات هميشه در ذهن باقي مي‌مانند و فرد نمي‌تواند از آنها دور شود و در شرايط خاص دوباره زنده مي‌شوند.
لذا اگر فضا بصورتي سازماندهي شود كه به غير از ويژگي خود فضا، ما را از آنچه مي‌بينيم جدا كند و به زمان ديگري متصل كند آن فضا را دلپذير تصور مي‌كنيم. اگر در فضا تغييراتي داده مي‌شود بايد با توجه به اين نكته باشد كه خاطره‌اي در اين فضا نهفته است كه براي بسياري ارزشمند است و ديدن اين فضا مي‌تواند بسياري از خاطرات را دوباره زنده كند.
مزیت advantage :
مننظور از مزیت یک موقعیت ،کیفیت نقاطی در فضای شهری است که دارای عملکرد ،ظاهر یا معنای خاص بوده و باعث تغییر رفتار یا بروزرفتارهای خاصی از طرف شهروندان می گردد.این موقعیت ها یا به صورت بالفعل دارای چنین توانمندی بوده ; یا به صورت بالقوه برای رفتاری مناسب می باشند . (پاکزاد.1383 )
می بینیم که پیاده رو به صورت بالفعل دارای همچین پتانسیلی برای دست فروشی نیست و محلی برای داد و ستد شده است.همچنین در ایام سوگواری تاسوعا و عاشورا خیابان سپه شلوغ ترین و اصلی ترین خیابان برای برگزاری این مراسم است.در این ایام دیگر جز چند ساعت اولیه روز مسیری برای عبور ماشین نیست و به مسیری پیاده برای سوگواری تبدیل می شود .این مزیت را به نوعی مسجد جامع و امامزاده های اسماعیل و حسین به خیابان سپه داده است .در این جا می بینیم که واژه ها چگونه تولید می شوند :خیابان عرصه ای برای حضور شهروندان ،جشن ، سوگواری ،خیابان به مثابه پیاده رو ،پیاده راه محلی برای داد و ستد .
عکس 6 –دستفروشی نزدیک میدان سپه
عکس 7 –میوه فروشی بر خیابان سپه از جانب شمال
ایجاد پاتوق ها نیز در اثر وجود چنین مزیت هایی هستند .پاتوق ها فضا هایی هسند که عده ای از یک قشر اجتماعی برای کاری مشترک و یا سخنی مشترک دور هم جمع می شوند .این فضا ها ممکن است باعث ایجاد واهمه شوند .به عنوان محلی برای فروش مواد مخدر و غیر مجاز در قانون .محلی برای تجمع افرادی که مزاحم مردم می شوند و . . .