پدیده ای به نام مدرنیزاسیون بین کشور ها و جوامع مختلف اشتراک لفظی دارد و معانی مختلفی را دربرمی گیرد. در ادبیات فارسی نیز لغات فراوانی وجود دارد که شرایط مشابهی دارند، مانند « شیر» که با توجه به کاربرد آن در جمله معنی اصلی کلمه توسط خواننده درک می شود؛ و در پی آن می تواند ده ها معنی استعاره ای داشته باشد.
واژه ای به نام مدرنیزاسیون نیز یک معنی ساده و ده ها معنی استعاره ای دارد. در هر جامعه یکی از این معانی مد نظر قرار می گیرد و جهت توسعه و پیشرفت از آن استفاده می شود. این معانی می توانند بازگو کننده «عقل، پیشرفت، تکنولوژی، سرمایه و …» باشند.
در تعریف مدرنیزاسیون باید گفت به طور کلی مدرن هر آن چیزیست که در مقابل سنت قرار می گیرد و دارای ویژگی هایی همچون عدم استفاده از تزئینات و عملکرد گرایی است. در این نوشته، بُعد زمانی مد نظر نمی باشد؛ یعنی ساختمان هایی که صرفاً به تازگی ساخته شده اند، مدرن تلقی نمی شوند.
در مقایسه بازدید شهر های شرقی و غربی اروپا می خواهیم بدانیم شرقی ها چه چیزی از مدرنیزاسیون را مد نظر قرار داده اند و غربی ها چگونه مدرن شدن خود را بازگو نموده اند. یک جا هدف می تواند اقتصادی باشد و جایی دیگر نشان دادن تکنولوژی و پیشرفت.
در این نوشته، به سبب تفاوت های بارز میان آلمان و لهستان، این دو به عنوان نمونه های موردی از دو بلوک شرق و غرب مورد بررسی قرار می گیرند.
پس از خاتمه جنگ جهانی دوم و شکست آلمان، این کشور در پی این بود که خود را دوباره به دنیا معرفی کند؛ قصد داشت خود را از یک کشور فراموش شده به یک کشور مطرح تبدیل کند. این کار در آلمان با برگزاری المپیک مونیخ (1978) انجام شد. ساختمان BMW نیز از مصادیق مدرن شدن آلمان پس از جنگ جهانی دوم است. دو ساختمان BMW و المپیک مونیخ از مصادیق آلمان جدید می باشند که پس از جنگ جهانی دوم آلمان با آن ها شناخته می شود.
پس از آن آلمان سعی نمود خود را به عنوان قدرت اقتصادی در اروپا مطرح نماید. به همین دلیل برای شرکت ها و بانک های مهم ارپا این امکان را فراهم نمود که در شهر های مختلف آن سرمایه گذاری نماید و در هر یک از شهر ها به فراخور پتانسیل آن شهر ساختمان های مهم اروپا جای گرفتند. از شهر های مهم اقتصادی آلمان می توان به هامبورگ و فرانکفورت اشاره کرد. این دو، نمونه هایی بسیار خوب از شهر های آلمان هستند که با هدف اقتصادی به مدرن شدن پرداخته اند. بر اساس همین سیاست هامبورگ با توجه به استفاده از رودخانه اِلب به نهمین بندر دنیا تبدیل شده است.

تصویر 1- نمایی از فعالیت های کناره رودخانه الب-هامبورگ

تصویر 2- نمایی بندر هامبورگ

فرانکفورت با توجه به جمع شدن بانک ها و شرکت های مهم اروپا در آن به یکی از قطب های اقتصادی دنیا تبدیل شده است.

تصاویر 3 و 4 – نمایی از آسمان خراش های شهر فرانکفورت

پس از آن که آلمان دوباره خود را به جامعه جهانی معرفی کرد و در جهت نظام مند شدن اقتصاد خود گام برداشت، سعی کرد گذشته خود را جبران نماید. قطعاً یکی از اقدامات مدرن شدن در شهر های آلمان به خصوص برلین، تقبیح گذشته آلمان است که داستان یهود و بزرگ جلوه دادن یهود در آن معنا پیدا می کند.

تصویر 5- یادمان کشتار یهود اثر Peter Eisenmann، تصویر 6- موزه یهود اثر Daniel Libeskind

پس از جنگ جهانی دوم و قدرتمند شدن روسیه در بلوک شرق، مهم ترین اصل در ساختمان سازی، رعایت استاندارد ها بود و اینکه ساختمان ها به لحاظ عملکرد و ساخت ارزان در اولویت باشند.
در روشو به عنوان پایتخت لهستان به فضا های شهری بسیار اهمیت داده شده بود، خیابان ها به عنوان عناصر مهم و بزرگ شهری نمود بسیاری داشتند؛ هدف رسیدن به یک نظم مدرن بود که در آن دولت مرکزی حرف اول را می زد.

تصاویر 7 و 8- خیابانهای عریض ورشو

ساختمان های دولتی و حکومتی در این قسمت از اروپا مقیاسی بسیار بزرگ دارند و می توان گفت مقیاس تمام عناصر شهری در این قسمت از اروپا عظیم است و این به دنبال همان تفکر سوسیالیستی شکل گرفته است.
اما یکی از اهداف مدرنیزاسیون در این شهر، رعایت کامل حقوق شهروندی و برقرار عدالت اجتماعی است. ساختمان های کوبیک، بدون تزئینات و یک شکل، همه حاکی از آن است که دولت واحد شهری در پی رعایت عدالت اجتماعی برای همه شهروندان است.

تصاویر 9 و 10- بلوک های مسکونی کوبیک و یک شکل – ورشو

آنچه در این میان مسلم است، اهداف کاملاً متفاوت آلمان و لهستان برای مدرن شدن است که با کمی اغماض می توان آن را برای دو بلوک شرق و غرب گسترش داد. در آلمان هدف اقتصادی و تقبیح گذشته آلمان از مهم ترین اهداف جهت مدرنیزاسیون شهر های آن است، اما در ورشو وضع کاملاً متفاوت می باشد؛ اقتدار حکومت مرکزی و برقراری عدالت اجتماعی از اهدافی است که جهت مدرن شدن شهر ها استفاده می شود.