کوير، همواره با شنيدن اين واژه اولين چيزي که از ذهن گذر مي کند، گرما و خشکي هواي اين منطقه است. بله اين آب و هوايي که ما از کوير در ذهن داريم مي تواند شرايط نامناسب و يا حتي غير قابل تحملي را براي زندگي ايجاد کند. اما مردم در اين مناطق با استفاده از ابزارهاي مختلف از جمله معماري، اين شرايط را براي خود راحت و قابل تحمل کرده اند. در اين ميان نقش جز ئيات اجرايي براي تحقق بخشيدن به اين موضوع بسيار پررنگ مي باشد.
تصویر 1: مسجد جامع اردستان
تصویر 2: بافت بشرويه
اما در همين راستا مهمترين مسئله براي ساکنين، خنک کردن و انتقال هواي سرد به داخل بنا مي باشد. يکي از اقدامات مردم درباره اين مسئله، ايجاد مجموعه اي از حفره ها از طريق آجر چيني خاصي به صورت يک شبکه انجام مي شده است. اين شبکه ها به دليل اختلاف دما اجازه ي ورود هواي خنک را در تابستان به داخل فضا مي دهد و داخل را خنک مي کند. اين ديتيل مانند بسياري ديگر از ديتيل هاي معماري علاوه بر عملکرد اصلي، ديگر کاربرد هايي دارد از جمله، اين شبکه ها يکي از مهمترين عوامل تز ئين بناها مي باشند، به همين دليل است که انواع مختلفي از سبک هاي چينش در اجراي اين شبکه ها مشاهده مي کنيم.همچنين اين شبکه در امر رساندن نور به داخل بنا يکي از اصلي ترين قسمت ها مي باشند. اما در مورد هايي که امکان ايجاد چنين شبکه هايي داخل ديوار نبوده با استفاده از بادگيرها که مي توان گفت شکل پيشرفته اين شبکه ها و شکل سنتي کولر هاي امروزي است و روي بام بنا ساخته مي شده جريان هواي خنک را به داخل هدايت مي کردند. (تصوير1و2)
تصویر 3: جندق
مصالح غالب در اين مناطق خاک، خشت و گل و مصالحي که از خاک ساخته مي شوند مي باشد. دليل آن هم مي توان به راحتي در يافت. در اين مناطق به هر سمتي که نگاه مي کنيم مقدار زيادي خاک مشاهده مي کنيم. همين ازدياد خاک دليل اين شده که مردم اين مناطق از اين مصالح به عنوان مهم ترين و پرکاربرد ترين مصالح در ساخت و سازشان استفاده کنند. همين مسئله يعني نقش اصلي خاک در اين منطقه باعث شده که رنگ غالب اکثر شهر هاي اين نواحي رنگي شبيه به رنگ خاک شود، يعني شهرها را مانند تودهاي از المان هاي خاکي رنگ مي توانيم مشاهده کنيم.(تصوير3) البته هرچه ما از مرکز کوير به سمت کناره هاي آن حرکت مي کنيم ( کناره هايي که در نزديکي خود رشته کوه هايي مي بينند) به دليل وجود کوه ها سنگ نيز وارد اين عرصه شده و خود را به عنوان مصالحي پر کاربرد معرفي مي کند.
اما در اين مناطق مانند ديگر مناطق سرزمينمان ايران، تزئينات از جمله مهم ترين اجزاء و جزئيات سازنده بنا مي باشد. در کوچکترين مکان ها و کم اهميت ترين آنها هم ما مي توانيم تزئيناتي را مشاهده کنيم که با دقت تمام کار شده است. اما به علت اينکه در اين منطقه گل، خشت و مصالحي از اين دست به عنوان اصلي ترين مصالح به کار رفته هستند، تزئينات آجري به وفور در اين مناطق ديده مي شود مانند آجر چيني هاي متنوع، نقوش مختلف تراشيده شده و موارد ديگر.(تصوير4)
تصویر 4: بافت جندق
تصویر5: بافت بيرجند
وجود نقوش خورشيد، ماه، ستارگان، سرو و… در تزئينات بناها به خصوص در بيرجند ديده مي شد. اين فرهنگ از آئين هاي باستاني ايرانيان مانند مهر پرستي تاثير گرفته است. اين عناصر به دليل مقدس بودن در آن آئين ها خود را در فرهنگ ايرانيان به عنوان عناصر قابل ستايش معرفي کرده اند. حتي پس از اسلام نيز اين عناصر فرهنگي ايرانيان رنگ و بوي خود را از دست ندادند و به صورت نمادها در جاي جاي زندگي مردم ديده مي شوند که يکي از مهم ترين قسمت ها، همين تزئينات در بناها بوده است.(تصوير5)
در مناطق کويري به دليل خشکي و کمي رطوبت هوا و در نتيجه خشک بودن مصالح، در مواردي که باران يا برف (در کناره ها کوير) مي بارد، ديوارها که غالباً از کاه گل هستند با توجه به خشک بودن و خاصيت جذب آب، آب حاصل از اين بارش ها را از بالا يا پائين خود جذب مي کنند. همين عامل باعث فرسودگي ديوار شده و يا حتي موجب ريختن ديوار مي گردد. ديوار در معماري به عنوان يکي از اصلي ترين اجزاء بنا وجود دارد. اين بخش از بخش هايي از بناست که يا از يک طرف يا از هر دو سمت مي تواند با هواي آزاد در ارتباط باشد، به همين دليل مي بايست در مقابل برف و باران و ديگر عوامل فرسايش محافظت شود. در نتيجه وجود جزئياتي که از نفوذ آب به ديوار جلوگيري کند لازم است.
اولين مورد از اين جزئيات که به ذهن مي رسد، ناودان ها هستند که از جمع شدن آب روي بام ها جلو گيري کرده و آب را به پائين هدايت مي کنند. اما هنگامي که آب از بالا به پائين مي ريزد سرعت آب باعث ايجاد فرسودگي هايي در پاي ديوار و يا خود بدنه شده و موجب سست شدن ديوار مي شود. براي جلوگيري از اين موضوع، ناودانها را که داخل ديوار تعبيه شده را با استفاده از سفال کار مي کنند. سفال به دليل اينکه آب را جذب نمي کند، بدون نفوذ آب به ديوار آب را هدايت کرده و در ضمن از پخش شدن آب نيز جلو گيري مي کند. همچنين اين ناودان ها از نظر زيبائي نيز در کوچه جلب توجه مي کنند. (تصوير6و7)
تصویر 6: بافت بشرويه
تصویر 7: بافت بيرجند
اما يکي ديگر از ديتيل ها براي جلوگيري از نفوذ آب بام به ديوار اين است که لبه ي بام را به اندازه ي چند سانتيمتر از لب ديوار جلوتر بياوريم تا از ريختن آب روي بدنه ديوار جلوگيري شود اين کار هم با شکل هاي مختلف آ جر چيني انجام مي شود که يکي از عوامل تزئيني در بنا نيز مي باشد.
ديوارهايي که جدا کننده دو فضاي باز هستند مانند ديوار بين حياط و کوچه در هنگام بارش برف و باران در معرض مستقيم اين بارش ها هستند يعني از بالاي ديوار آب باران يا برفي که روي ديوار نشسته به راحتي مي تواند به داخل ديوار نفوذ کرده و باعث فرو ريختن ديوار بشود. براي جلو گيري از اين موضوع يکي از ساده ترين ديتيل ها مورد استفاده است به اين صورت که بوته ها يا مقداري از گياهان را به صورت متراکم روي ديوار قرار مي دهند به طوري که کل روي ديوار را بپوشاند در نتيجه هنگامي که باران يا برف مي بارد اين گياهان آب حاصل از اين بارش ها جذب خود کرده و از نفوذ آب به ديوار جلوگيري مي کنند. (تصوير8)
تصویر 8: اطراف بيرجند
اما آب جاري شده در کوچه ها مي تواند باعث آسيب رساندن به پايه ديوارها شده و همچنين باعث نفوذ آب از پائين به داخل ديوار مي گردد. براي جلوگيري از اين مشکل در شهر بشرويه ديتيل خاصي استفاده مي شد که در کمتر جاي ديگري ديده مي شود. در اين شهر در پايه ديوارها يک رديف ازاره آجري کار شده که از نفوذ آب و تماس مستقيم آب با ديوار جلو گيري مي کند. (تصوير9)
تصویر 9: بافت بشرويه
تصویر 10: اطراف بيرجند
اما در مناطق کناره کوير که از سنگ هم به عنوان مصالح استفاده مي شود. براي جلوگيري از اين مسئله در اجراي پايه ديوار از سنگ قلوه استفاده شده و تا ارتفاعي از ديوار نيز از همين سنگ قلوه ها استفاده مي شود اين امر به اين دليل است که آب قابليت نفوذ در سنگ را ندارد، در نتيجه ديوار از نفوذ آب مصون مي ماند. در ضمن اين کار باعث مستحکم تر شدن پايه ديوار مي گردد. باقي ارتفاع ديوار را نيز با استفاده از چينه هاي گلي کامل مي کنيم. (تصوير10)
اما عدم توجه به نگهداري اصولي و متناسب با محيط و اصليت بنا باعث آسيب هاي شديد به سازه و شکل و فرم اصلي بناها در بعضي از اين مناطق شده است. استفاده از مصالحي که با بنا هيچ سنخيتي ندارد، تنها به اين دليل که مصالح امروزي است، در اکثر نقاط استفاده مي شود و در دسترس تر است، بدون توجه به اينکه در بسياري از نقاط باعث از بين رفتن بنا و شکل آن شده و حتي مي تواند باعث تغيير و نامتناسب شدن بار گذاري شود و عامل آسيب سازه اي به بنا شود. اين تغييرات در بعضي موارد به قيمت تخريب يا مسدود شدن اجزاء سنتي بنا شده است. در حالي که اين قسمت با توجه به عملکردي خاص تعبييه شده بود که با حذف اين عملکرد فرسودگي آن ناحيه آغاز مي شود و اين در حالی است که با مرمتی ساده قابليت استفاده داشته است مانند تصوير 11 که ناودان سفالي بسته شده و با استفاده از ورق، آب دقيقاً روي بام مي ريزد. به موارد ديگري مانند استفاده از بتن و سيمان در کنار کاه گل و خشت، ايزو گام کردن سقفهاي آجري، استفاده از پروفيل هاي فولادي در بازسازي ها، سنگ کردن داخل فضاهاي آجري و بسياري موارد ديگر که بدون توجه به اصل فضا در اين بناها کار گذاشته مي شوند و باعث آسيب جدي به آن ها مي شود. (تصوير 11 و 12)
تصویر 11 و 12: بافت بشرويه
جزئیات اجرایی نواحی کویری (297.5 KB)
تعداد دانلود: 4
زمان آخرین دانلود: جمعه, 20 می 2016
------------------------------------------------------------------------------------------