خصیصه های طبیعی، بارز و خاص خوزستان باعث شده که انسانها در طول تاریخ، سنن منطبق بر رفتار جغرافیای طبیعی خود بیابند، که عامل زمان  باعث پختگی این روشها و پایداری آنها در سنوات مختلف شده، تا جایی که بعضی از آنها را هم اکنون شاهد و ناظر هستیم. عرض جغرافیایی نزدیک به استوا، گرما و حرارت بالا را به عنوان خصیصه های اصلی اقلیم این منطقه بر می شماریم. در مقیاسی بزرگ این منطقه را می توان جلگه نیمه همواری بین رشته کوه زاگرس و خلیج فارس دانست. این منطقه شامل دره های حامل رودهایی است که از زاگرس سرچشمه می گیرد تا به خلیج فارس می ریزد. گرما و حرارت بالا، رطوبت و شکل خاص زمین در دست معمار دیروز به ترکیبی قدرتمند می رسد تا برای انسان زندگی مناسب تری فراهم نماید.مورفولوژی و شکل خاص زمین (رودخانه ها و بستر طبیعی آنها، کوه و تپه ها، نوع خاک و توپوگرافی زمین) در طول تاریخ انسان را وادار به یافتن راه حل هایی در خور آن نموده است. این خصلت های ناشی از بستر طبیعی باعث شده انسانها در نقاط مختلف زمین شکل هایی متفاوت از زندگی داشته باشد و با راه حل های مختلفی چاره ای برای زیستن پیدا کرده باشند. در این نوع چاره جویی ها، انسان پیشین به مثابه یکی از عناصر طبیعت در آن دست می برد و ماحصل آن واجد ویژگی های پایداری می باشد. این دخالت انسان در محیط را نوعی سینرژی می نامیم که نه تنها ناپایدار نیست، بلکه به مرور زمان تبدیل به یک سامانه طبیعی شده و بستر طبیعی خود را چنان به خود عادت می دهد که حذف یا تصور نبودن آن امری ناممکن و نقصانی بزرگ می نماید.

 

تصویر 1: عدم ریزش خاک دج در طول زمان دیواره هایی بلند در دز پدید آورده است.
تصویر 2: کل مجموعه ساحل را که شامل کت هاست، دوئه می نامند.

دزفول :

آنچه را که در ساحل رود دز در دزفول شاهد هستیم ، گونه ای از این پدیده های منظرین است. خاک شهرستان دزفول، خاک دج است که درسختی با برخی ملاتهای سیمانی برابری می کند. این نوع خاک وعدم ریزش آن در طول زمان دیواره هایی بلند در دز پدید آورده است. ازسویی دیگر ساحل رودخانه پتانسیل های فضایی فراوانی برای استفاده های مختلفی در کنار خود به وجود می آورد. برای استفاده بهتر از فضای ساحل، حفره هایی غار مانند را در بدنه خاکی عمود بر رودخانه بریده اند تا فضایی سایه و با حرارتی مناسب را در دل زمین به وجود بیاورند. عبور نسیم خنک رودخانه از حاشیه حفره ها بر مطلوبیت این فضاها می افزاید. این فضاهای حفره مانند را “کَت” و کل مجموعه ساحل را که شامل کت هاست، دوئه می نامند. جالب اینجاست که بعضی از کت ها درب دارند و ورود آنها برای غیرمالک آن ممکن نیست. در بعضی دیگر از کت ها دیواره ها کاشی شده و فضایی مناسب زندگی امروزی در آنها فراهم آمده است. رودخانه در شهر به عنوان یک عنصر طبیعی و ارگانیک، طراحی شهر و بافت اطراف خود را به شدت از خود متآثر می کند.

تصویر 3: بعضی از کت ها محصور شده و سعی در نشان دادن تملک آنها مشهود است.
تصویر 4: رودخانه در شهر به عنوان یک عنصر طبیعی و ارگانیک، طراحی شهر و بافت اطراف خود را به شدت از خود متآثر می کند.

این عنصر سازمان دهنده در کنار خود شریانی از حرکت سواره و پیاده را به وجود می آورد. این محور با شیب نسبتاً زیادی به بافت اطراف متصل می شود. معابری که در این بافت قرار می گیرد با طراحی منحصر به فرد که از خصیصه های این بافت است، ارتباط بین بافت و رودخانه را برقرار می کنند. این معابر رشته ای از پله ها، جوی آب منتهی به رودخانه و سطح شیبدار (رمپ) را شامل می شود. بافت قدیم دزفول بدین صورت به رود و محور مجاور آن اتصال پیدا می کند. این محورهای عمود بر رودخانه از سوی دیگر قاب هایی است که در آن پهنه آبی رود دز نمایان است. این قاب های آبی صورتی از کوچه های بافت قدیم دزفول است.

 

تصویر 5 : معابری که در این بافت قرار می گیرد با طراحی منحصر به فرد که از خصیصه های این بافت است،
تصویر 6 : محورهای عمود بر رودخانه از سوی دیگر قاب هایی است که در آن پهنه آبی رود دز نمایان است. این قاب های آبی صورتی از کوچه های بافت قدیم دزفول است.

شوشتر:
شوشتر واقع در جنوب غربی دزفول و در کنار کارون، شهری است با تاریخی کهن و منظری باستانی و ارزشمند. تعامل موفق دیگری در این شهر اتفاق می افتد. بند میزان در شمال این شهر کارون را به دو شاخه شطیطه و گرگر تقسیم می کند که شاخه دومی به صورت دست کند بوده و در دوره ساسانی حفاری شده است. به عبارتی شطیطه امتداد اصلی کارون بوده که برای بالا آوردن آب، رساندن آب به شهر و مزارع و ایجاد منطقه ای حاصلخیز بین دو رود مسیلی به موازات آن در جهت شرق حفر شده تا اینکه شاهد یکی از بزرگترین مداخله های انسان در طبیعت و ماندگاری آن در طی قرن ها باشیم. این تونل در مجاورت شهرستان شوشتر عمقی در حدود 30 متر و عرضی حدود 50 متر دارد. این حجم خاک برداری که تصور آن نیز دشوار می نماید در دوره ساسانی انجام گرفته. گرگر تا کنون در کنار مسیر اصلی رود کارون همواره در جریان بوده ، مزارع مجاور را سیراب می کند و جلگه سبز و حاصلخیز در بین خود و شطیطه ایجاد می کند. اما داستان به همینجا ختم نمی شود، عبور رود از درون شهر برای معماران خوشفکر ساسانی موهبتی بوده است تا از آن به نحو احسن استفاده کنند.
منظومه آبی شوشتر مجموعه ای است از آسیابهای آبی که از حیث فنی در دوره خود کم نظیرند.

 

تصویر 7: ایجاد منطقه ای حاصلخیز بین دو رود
تصویر 8: منظومه آبی شوشتر مجموعه ای است از آسیابهای آبی که از حیث فنی در دوره خود کم نظیرند.

انرژی مورد مصرف این تاسیسات آبی تماماً از آبشارهای دست ساز بر سر راه این رود فرعی تامین می گردد. از سویی دیگر استفاده از آب و بدنه حفره در خلق فضای محصور و مسحور کننده و واجد کیفیت های خاص و منحصر به فرد، هوش و خلاقیت صنعتگران و معماران آن دوره را می رساند. این شهرک صنعتی ذاتا پدیده ای منظرین است، بدان جهت که ماحصل رابطه انسان با محیط خود است و در طول تاریخ بخشی از خاطره جمعی مردم را درباره شوشتر شکل می دهد.
از آبشارها که عبور می کنیم در طول مسیر رودخانه گرگر خانه هایی است که در دوره ای که استفاده می شده اند، متعلق به ثروتمندان شهر بوده است.

تصویر 9 : بند میزان

 تصویر 10 : خلق فضای محصور و مسحور کننده و واجد کیفیتهای خاص و منحصر به فرد، هوش و خلاقیت صنعتگران و معماران آن دوره را می رساند

 تصویر 11: شوادان از یک سو رو به دره رودخانه گشوده شده است.
تصویر 12: خانه هایی در جوار رود گرگر

آنها در کنار این خرده اقلیم دست ساز و با توجه به شیب و موقعیت خاص جداره رود بناهایی متناسب با این شرایط بنا کرده اند. آنها به گونه ای معماری کرده اند که حداکثر بهره برداری را از هر جهت از این بستر غنی بنمایند. تراس ها ، مهتابی و پنجره هایی که فضای سبز کنار رود را برای ساکنان به نمایش میگذارند، تلاشی در جهت ایجاد شکل مناسبی از دید بوده است. این خانه ها همچون سایر خانه های این خطه صاحب فضاهایی در زیر زمین به نام شوادان است. با این تفاوت که این بار شوادان از یک سو رو به دره رودخانه گشوده شده و تبدیل به شاه نشینی شده است که در دل جداره عمود بر رودخانه جای گرفته است. این شوادان در دره صاحب موقعیتی خاص است که از دید مناسبی برخوردار بوده و از نسیم خنکی که بر فراز رود در جریان است سود می جوید. این ترکیب شکل دیگری از کت های رود دز را به خاطرمان می آورد. در گرمای طاقت فرسای تابستانی این منطقه تصور فضایی چنین محصور و مطلوب از حیث آب و هوایی روح نواز است.

تصویر 13: مسیر خانه تا ساحل رودخانه

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
چگونگی منظر طبیعی خوزستان (396.5 KB)
       تعداد دانلود: 4
       زمان آخرین دانلود: چهارشنبه, 27 دسامبر 2017
------------------------------------------------------------------------------------------