نشر دیباچه
شهرها در سراسر دنيا از جمله در كشور ما با مشكلات بي‌شماري مواجه هستند، جهان در حال شهري شدن است و اين راهي بي‌برگشت مي‌باشد. براي مواجه شدن با اين مشكلات و هدايت اين روند چاره‌اي جز تجديدنظر در روش‌هاي سنتي اداره شهرها وجود ندارد؛ از جمله اين روش‌ها مي‌توان به «مشاركت» مردم در گروه‌هاي سني و جنسي مختلف در مديريت شهر اشاره کرد. برخي مي‌پندارند مشاركت فقط معطوف به گروه سني بزرگسال مي‌باشد و كودكان و جوانان در اين زمينه نقشي ندارند.
کتاب «ایجاد شهرهای بهتر با کودکان و نوجوانان» یک راهنمای کاربردی در مفهوم‌سازی ساختار بخشی و آسان سازی مشارکت کودکان و نوجوانان در فرآیند توسعه اجتماعی و شهری است. ایده اصلی کتاب و روش های توصیه شده آن در شهرهای متعددی از کشورهای در حال توسعه و یا توسعه یافته در جریان طرح پژوهشی «رشد یافتن شهرها» که از سه دهه پیش ادامه داشته، آزمون شده است.
این طرح از ابتدا با حمایت یونسکو و با هدایت «کوین لینچ» شهرساز پرآوازه جهان در انستيوي فن‌آوري ماساچوست MIT در بوستون آمريكا شکل گرفت و بعدها سایر پژوهشگران اجرای آن را پی گرفتند. پژوهشهای بعدی چگونگی بومی سازی این طرح در کشورهای مختلف و همچنین پژوهشهای مشارکتی را موجب شد. شیوه های به دست آمده در سالهای اخیر ایده «شهرسازی مشارکتی» را به جهان عرضه کرده است.
كتابي كه بازگردان آن پيش روي شما است به اين مهم پرداخته است و نه تنها ضرورت اين امر را اثبات کرده، بلكه به تفصيل فن‌ها و روش‌هاي مشاركت را مورد بحث قرار داده است. محتواي كتاب بر گرفته از دانش نظري و تجربيات گسترده مؤلف آن است.
نشر دیباچه
ایجاد شهرهای بهتر با کودکان و نوجوانان – معرفي كتاب
شهرها در سراسر دنيا از جمله در كشور ما با مشكلات بي‌شماري مواجه هستند، جهان در حال شهري شدن است و اين راهي بي‌برگشت مي‌باشد. براي مواجه شدن با اين مشكلات و هدايت اين روند چاره‌اي جز تجديدنظر در روش‌هاي سنتي اداره شهرها وجود ندارد؛ از جمله اين روش‌ها مي‌توان به «مشاركت» مردم در گروه‌هاي سني و جنسي مختلف در مديريت شهر اشاره کرد. برخي مي‌پندارند مشاركت فقط معطوف به گروه سني بزرگسال مي‌باشد و كودكان و جوانان در اين زمينه نقشي ندارند.
كتابي كه ترجمه آن پيش روي شما است به اين مهم پرداخته است و نه تنها ضرورت اين امر را اثبات کرده، بلكه به تفصيل تكنيك‌ها و روش‌هاي مشاركت را مورد بحث قرار داده است. محتواي كتاب بر گرفته از دانش نظري و تجربيات گسترده مؤلف آن است.
کتاب «ایجاد شهرهای بهتر با کودکان و نوجوانان» از 7 فصل تشکیل شده است و با رویکردی فرایندی با توأم ساختن مباحث نظری و تجارب محلی در گوشه گوشه دنیا برخوردار از صفحه آرایی حرفه‌ای وجذاب، راهنمایی مناسب برای عمل، پژوهشی مشارکتی می باشد، فصل اول کتاب با عنوان گام‌های نخست به خودارزیابی شهر به عنوان محل مناسبی برای جوانان پرداخته است واین فعالیت را لازمه برنامه مشارکتی می داند در فصل دوم تعریف مشارکت، منافع حاصل از آن ودیدگاههای جاری در این زمینه مورد بحث قرارگرفته، درمبحث سوم سازماندهی یک پروژه مشارکتی تشریح شده، در فصل چهارم طراحی فرایند این برنامه‌ریزی وکردارهای گردش کار آن مورد بحث است آموزش کارکنان پروژه و تنظیم روابط کارکنان با جوانان وکودکان موضوع فصل 6 است. درفصل ماقبل آخر انواع تکنیک های مشارکت و پژوهش مشارکتی شکافته شده است برخی از این تکنیکها برای اولین بار است که به جامعه حرفه‌ای وعلمی در ایران معرفی می شود. در فصل پایانی نیزنحوه کنترل نتایج پروژه های مشارکتی وانعطاف بخشي به آنها درج شده است.
این کتاب می تواند مورد بهره‌برداری تمامی کسانی که به نوعی با کودکان وجوانان و نیز با مسائل شهری مرتبط هستند قرار گیرد همچنین دانشجویان وپژوهشگران رشته های علوم اجتماعی جغرافیا، برنامه‌ریزی شهری، طراحی شهری ومعماری می توانند ازاین اثر بهره ببرند.
کتاب بازگردانی است از دکتر نوید سعیدی رضوانی دارای تخصص برنامه ریزی شهری و خانم مهرنوش توکلی که از سوی نشر دیبایه در 168 صفحه متشر شده است.
ایجاد شهرهای بهتر با کودکان و نوجوانان
نگره‌ای نو در شهرسازی
شهرها در سراسر دنيا از جمله در كشور ما با مشكلات بي‌شماري مواجه هستند، جهان در حال شهري شدن است و اين راهي بي‌برگشت مي‌باشد. براي مواجه شدن با اين مشكلات و هدايت اين روند چاره‌اي جز تجديدنظر در روش‌هاي سنتي اداره شهرها وجود ندارد؛ از جمله اين روش‌ها مي‌توان به «مشاركت» مردم در گروه‌هاي سني و جنسي مختلف در مديريت شهر اشاره کرد. برخي مي‌پندارند مشاركت فقط معطوف به گروه سني بزرگسال مي‌باشد و كودكان و جوانان در اين زمينه نقشي ندارند.
كتابي كه بازگردان آن پيش روي شما است به اين مهم پرداخته است و نه تنها ضرورت اين امر را اثبات کرده، بلكه به تفصيل تكنيك‌ها و روش‌هاي مشاركت را مورد بحث قرار داده است. محتواي كتاب بر گرفته از دانش نظري و تجربيات گسترده مؤلف آن است.
در حالي كه به ویژه در سال‌هاي اخير حمايت‌ها براي مشاركت جوانان در توسعه جامعه افزايش يافته است، پرسشاتي از اين قبيل كه «آيا مشاركت جوانان به راستي ارزشمند است؟» كمتر به گوش مي‌خورد و در عوض پرسشهایی راجع به آن كه «چه روش‌هايي براي مشاركت جوانان مؤثر است؟» بيش از پيش شنيده مي‌شود.
كتاب راهنماي «ايجاد شهرهاي بهتر با كودكان و جوانان» پاسخ مستقيم و تفضيلي است به پرسش دوم. اين راهنما فضايي را به اصول و مفاهيم مشاركت جوانان اختصاص مي‌دهد، اما بر رويكردهايي كه در ميدان آزموده شده‌اند و روش‌هايي براي به وقوع پيوستن حقيقي آن متمركز است.
صرف‌نظر از دخيل کردن جوانان براي ايجاد پيشرفت در محل‌هاي سكونت آنان، استراتژي‌هاي مؤثري براي ايجاد شهرهاي بهتر وجود دارد كه از آن جمله مي‌توان به فرايند حقيقي مشاركت جوانان، كمك به جوانان براي توجه به يكديگر، احترام به عقايد متفاوت و يافتن زمينه‌هاي مشترك، افزايش توانايي جوانان براي تفكر نقادانه، ارزيابي و تعمق، حمايت از دستاوردهاي جوانان، آگاهي دادن و حل مشكلات به طور جمعي و كمك به جوانان براي افزايش دانش و كسب مهارت‌ها براي ايجاد تغيير در دنياي اطراف آنان اشاره کرد. در این اقدام ساده اما با اهميت توجه به عقايد جوانان و دخيل ساختن آنان در روند تغيير سازنده اجتماع نهفته است.
راهنماي ايجاد شهرهاي بهتر با كودكان و جوانان، يك راهنماي عملي در زمينه سازمان‌دهي و تسهيل مشاركت جوانان در توسعه جامعه است. هدف بر آن بوده كه اين راهنما توسط برنامه‌ريزان شهري، مقامات شهرداري، سازمان‌هاي غيردولتي، مربيان، آژانس‌هاي خدمات‌رساني به جوانان، حاميان جوانان و ساير افراد تأثيرگذار در توسعه جامعه از جمله افرادي كه به جوانان و كيفيت زندگي آنان اهميت مي‌دهند و افراد آگاه از ارزش تحصيل جامعه و معتقد به قدرتمند ساختن جوانان به عنوان شالوده جامعه مدني با نشاط و انعطاف‌پذير مورد استفاده قرار گيرد.
راهنما چارچوبي را براي برنامه‌ريزي جهت پروژه‌هاي مشاركتي و ايجاد حمايت‌هاي سازماني و سياسي براي تحقق آنها فراهم مي‌سازد و گام‌هاي ضروري را براي سازمان‌دهي يك پروژه مشاركتي خلاصه كرده و نشان مي‌دهد چگونه مي‌توان از جوانان جهت تجزيه و تحليل و اولويت‌بندي نيازهاي آنان استفاده کرد.
ايده‌ها و روش‌هاي اصلي اين راهنما از طريق اجراي پروژه «رشد يافتن» در طيف گسترده‌اي از شهرهاي در حال توسعه و صنعتي به طور عملي آزمايش شده است. ارائه مثال‌هايي از سايت‌هاي اين پروژه كمك مي‌كند تا روش‌ها و نحوه تطابق آنها با نيازهاي محلي آشكار شود. اين مثال‌ها به علاوه كارايي و ارزش جهاني مشاركت جوانان را برجسته ساخته و تعاليم و بينش لازم را براي تضمين يك پروژه موفق فراهم مي‌كند.
درباره پروژه «رشديافتن» در شهرها
پروژه «رشديافتن در شهرها» تلاشي است بين‌المللي براي فهم بهتر آن كه چگونه كودكان و جوانان شهري محيط محلي خود را درك كرده، از آن استفاده مي‌كنند و به آن ارزش مي‌دهند و چگونه اين محيط مي‌تواند موجب پيشرفت و يا مانع از رشد آنها به عنوان شهروند شود. مهم‌ترين هدف پروژه تشويق به مشاركت جوانان در مراحل تحقيق و ارزيابي و همچنين مشاركت آنان در فعاليت‌ها براي پيشرفت اجتماعي است كه در آن زندگي مي‌كنند.
چشم‌انداز پروژه
انديشه انجام پروژه رشد يافتن در شهرها در جريان برنامه كودكان و محيط زيست در مركز تحقيقات كودكان واقع در Trondheim نروژ در سال 1994 به اذهان خطور کرد. در آغاز پروژه، هدف تكرار عيني و توسعه پروژه كلاسيك يونسكو با همين نام بوده است (كه در دهه 70 تحت سرپرستي كوين لينچ در انستيوي فن‌آوري ماساچوست در بوستون آمريكا آغاز به كار کرد).
در حالي كه بسياري از اهداف پروژه همانند اهداف دهه 70 بوده است اما تغيير مهمي در جهت به كارگيري رويكردي مشاركتي‌تر و مبتني بر عمل صورت گرفت كه تا حدودي ناشي از سياست هاي موجود در سطح بين المللي و بخشي به دليل حمايت روزافزون از رويكردهاي مشاركتي و دموكراتيك در زمينه توسعه بوده است. به علاوه مشكلات گسترده، حاد و فزاينده‌اي كه به گونه‌اي منفي و قابل مشاهده زندگي كودكان را تحت تأثير قرار مي‌دهند ما را به انجام فعاليت‌هايي بيش از درك آنچه اتفاق مي‌افتد دعوت مي‌كند. از همه مهم‌تر آن كه جهت‌گيري قوي مشاركتي پروژه «رشد يافتن در شهرها» ناشي از تقاضاي روزافزون جوامع محلي مبتني بر توجه به خواسته‌هاي آنان و دخيل ساختن آنان در تصميم‌گيري‌هايي است كه بر زندگي آنها تأثير مي‌گذارد.
سايت‌هاي پروژه و نتايج حاصله در سال 97 ـ 1996
در سال 97 ـ 1996 پروژه «رشد يافتن در شهرها» در سايت‌هاي اصلي ملبورن در استراليا و ورشو در لهستان از سر گرفته شد و سايت‌هاي جديد در بئونوس آيرس در آرژانتين، ژوهانسبورگ در آفريقاي جنوبي، بنگالور در هند، نورت همپتون در انگلستان، اوكلند در كاليفرنياي آمريكا و تروند‌هيم در نروژ ايجاد گرديد. در حالي كه روش‌هاي تحقيقي اصلي و يكساني در كليه سايت‌ها استفاده گرديد، اما تأكيد مجدد بر فعاليت و مشاركت منجر به انجام پروژه‌هاي طولاني مدتي گرديد كه به نحو قابل توجهي خصوصاً از نظر فعاليت‌هاي انجام شده در پي تحقيقات اوليه در بين سايت‌ها متفاوت بوده است. نتايج پروژه‌هاي انجام شده در سال 97ـ 1996 در قسمت «رشد يافتن در جهان در حال شهري شدن» به طور خلاصه ارائه شده است. در اين راهنما از فعاليت‌هاي صورت گرفته در سايت‌هاي پروژه در سال 97ـ1996 به همراه تجارب به دست آمده در كارگاه‌هاي آموزشي و همچنين سايت‌هاي جديد به عنوان محل آزمايش رويكردها و روش‌هاي ارائه شده استفاده شده است.
ظهور چارچوب سياست جهاني
فراخون براي مشاركت و عمل
رويكردهاي مشاركتي مبتني بر اجتماع در زمينه توسعه، چيز جديدي نيستند. اين رويكردها در شكل پيشرفته‌شان از دهه 1930 در بافت‌هاي مختلف و براي مقاصد گوناگون به كار گرفته شده‌اند و در دهه‌هاي 60 و 70 از محبوبيت و كاربرد گسترده‌اي خصوصاً در ميان گروه‌هاي حامي افراد فقير و ستم‌ديده در آمريكاي لاتين، آفريقا و آسيا برخوردار بوده‌اند.
با اين حال دهه گذشته شاهد شكل‌گيري اتفاق‌نظر جديدي در ميان آژانس‌هاي بين‌المللي سرمايه‌گذار و توسعه در حمايت از رويكردهاي مشاركتي جهت توسعه و به خصوص توسعه كودك محور بوده است. آژانس‌ها به دلايل عملي و به منظور عملكرد مؤثرتر براي حمايت از توسعه دموكراتيك به فعاليت‌هاي مشاركتي گرايش يافتند.
اسناد سياسي بين‌المللي متعدد و كليدي جهت رسميت‌بخشيدن به حقوق كودكان براي برخورداري از محيط سالم و ايمن و با تأكيد بر اهميت و ارزش سهيم‌كردن جوانان در تصميم‌گيري‌هاي تأثيرگذار، به شكل‌گيري چنين اتفاق‌نظرهاي بين‌المللي در زمينه توسعه از طريق مشاركت كمك كرده و در عين حال خود از درون آن ظهور يافته‌اند.
معاهده سازمان ملل در زمينه حقوق كودكان
معاهده حقوق كودكان كه از سوي مجمع عمومي سازمان ملل متحد در نوامبر 1989 تصويب گرديد، مهم‌ترين سند بين‌المللي در رابطه با كودكان و اولين ابزار قانوني بين‌المللي است كه طيف گسترده‌اي از حقوق انساني را براي كودكان تضمين مي‌كند. كشورهاي تصويب‌كننده معاهده مطابق با مواد قانوني ارائه شده، پاسخ‌گوي اقدامات خود در رابطه با كودكان مي‌باشند.
54 بند معاهده، به عنوان يك «لايحه حقوق بشر» براي كودكان تلقي مي‌شود كه از كشورهاي تصويب‌كننده آن مي‌خواهد تا شرايطي را به وجود آورند كه در آن كودكان نقش فعال و خلاقي را در زندگي اجتماعي و سياسي كشور.
تغيير ديدگاه‌ها دربارة مشاركت جوانان
بزرگسالان جهان را اداره مي‌كنند. آنان قدرت را در دست دارند و تعيين مي‌كنند كه چه تغييراتي در چه زماني و چه مكاني بايد به وقوع بپيوندد. برنامه معنادار مشاركت كودكان و جوانان مستلزم شبكه‌اي از بزرگسالاني است كه قادر به ايجاد تغيير در محدوده محلي و خواهان سهيم‌ساختن جوانان در رسيدن به اتفاق‌نظر براي انجام امور است. اين شبكه به علاوه متعهد به استفاده از قدرت خود براي مشاركت دادن جوانان در انجام كارها است. در حالي كه اين موضوع هنوز موفقيت را تضمين نمي‌كند(بسياري از عوامل بيروني و موانع مي‌تواند بر نتايج پروژه تأثير گذارد) اما يك فرايند مشاركتي بدون آن ثمره اندكي خواهد داشت. بسياري از بزرگسالان، حتي برخي كه خود را حامي جوانان مي‌شمارند. ديدگاه‌هايي نسبت به جوانان دارند كه موجب تضعيف حمايت آنان از كودكان و جوانان مي‌شود. به عنوان مثال ممكن است آنان از دوران كودكي به عنوان زمان مهمي ياد كنند كه در آن كودكان بايد از نگراني‌ها و مسئوليت‌هاي دنياي بزرگسالان دور نگاه داشته شوند يا ممكن است مشاركت جوانان براي آنان به عنوان يك تجربه «با حس خوب» اما با ارزش اندكي به لحاظ عملي تلقي شود و آنان ترجيح دهند تا نيروها و منابع مالي خود را در جهت نتايج سودمندتر متمركز سازند. اغلب چنين تصور مي‌شود كه جوانان به دليل فقدان دانش، تجربه و مهارت‌هاي ضروري قادر به مشاركت نمي‌باشند.
تغيير نگرش بزرگسالان به مشاركت جوانان گام مهمي در جهت ايجاد حمايت‌هاي سياسي موردنياز براي موفقيت نهايي برنامه است. فهرستي از موانع و واكنش به آنها توسط گروهي از مقامات شهرداري،برنامه‌ريزان و حاميان جوانان در كارگاه بين‌المللي در سال 1998 ارائه گرديد.
تحقق مشاركت جوانان
به حقيقت پيوستن مشاركت جوانان مستلزم حمايت از بزرگسالاني است كه از قدرت براي ايجاد تغييرات برخوردارند و حقيقتاً خواهان دخيل‌ساختن جوانان در روند تغيير مي‌باشند.
با اين حال بايد بدانيم كه حتي با ايجاد شالوده‌هاي لازم، مشاركت حقيقي مي‌تواند بسيار زودگذر باشد. اغلب با نگاهي دقيق‌تر در مي‌يابيم كه پروژه‌هايي كه مدعي مشاركت جوانان هستند در حقيقت پروژه‌هايي تحت كنترل بزرگسالان بوده و در آنها مشاركت جوانان بسيار كم‌رنگ و غيرواقعي است. اين پروژه‌ها ممكن است از سوي بزرگسالان خيرخواه آغاز شود، اما در حقيقت به جوانان گفته مي‌شود چه كاري انجام دهند و كليه فعاليت‌هاي آنان با كنترل بزرگسالان صورت مي‌گيرد.
بسيج اجتماعي: انواع مشاركت كودكان و جوانان زماني صورت مي‌گيرد كه جوانان در انجام كاري دخيل باشند كه در ابتدا توسط بزرگسالان تعيين شده است. اغلب بسيج عمومي در حوزه «عدم مشاركت» قرار مي‌گيرد زيرا جوانان درباره كاري كه انجام مي‌دهند و علت آن آگاه نيستند و فرصت بسيار ناچيزي براي تأثير بر روند پروژه و نتايج آن در اختيار دارند. بسيج عمومي نسبت به مشاوره از سطوح بالاتر تعامل برخوردار است، اما ممكن است فرصت‌هاي كمتري را براي تأثيرگذاري بر تصميم‌گيري به وجود آورد. با اين حال چنان چه جوانان به نحو مطلوبي آگاه باشند و ايده‌ها و عقايد آنان در تصميم‌گيري‌ها و نتايج پروژه انعكاس يافته باشد و مشاركت آنان اساساً داوطلبانه باشد، بسيج اجتماعي مي‌تواند از مشاركت جوانان حمايت كند. مثالي از بسيج اجتماعي زماني است كه جوانان در مبارزات در زمينه تحصيل در اجتماع خود دخيل مي‌باشند.
كودكان و جوانان مسئول: زماني است كه كودكان و جوانان فعاليتي را آغاز مي‌كنند، تصميم مي‌گيرند و نتايج را تعيين مي‌نمايند. سطح تعامل با ساير گروه‌ها در جامعه نسبتاً پايين است اما قدرت تصميم‌گيري بالاست(با اين حال ممكن است بدون حمايت و همكاري بزرگسالان، ايجاد تغيير دشوار باشد). اين مسائل مي‌تواند بر حسب شيوه تصميم‌گيري به صورت دموكراتيك و همكاري با ساير همسالان براي ايجاد تغيير در زندگي تجارب ارزشمندي را براي جوانان به وجود آورد. يك كلوپ ايجاد شده توسط كودكان مي‌تواند مثالي از اين روند باشد.
تصميم‌گيري مشترك: زماني است كه هر عضو جامعه به رغم سن يا تجربه فرصتي براي دخيل شدن در فرايند مشاركت و حق يكساني براي ابراز عقيده در تصميم‌گيري‌ها داشته باشد. اين فرايند چه با كودكان و چه با بزرگسالان آغاز گرديده باشد، گروه آغازگر پروژه از ارزش همكاري آگاه بوده و خواهان مشاركت ساير اعضاي جامعه در فرايند برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري مي‌باشند. بزرگسالان نسبت به نقش و جايگاه خود در فرايند حساس بوده، متوجه ديدگاه‌ها، عقايد و نگرش كودكان و جوانان هستند و تلاش مي‌كنند تا اطمينان يابند كه بزرگسالان بر مباحث گروهي سيطره ندارند و از آن براي دست‌يابي به اهداف خود استفاده نمي‌كنند. اين پروژه‌ها مؤلفه‌هاي اصلي ايجاد جامعه پوياتر و دموكراتيكي هستند كه به نيازهاي ساكنان خود پاسخ مي‌دهد.
بهترين شكل مشاركت جوانان و كودكان
تصميم‌گيري مشترك، انگاشتن جوانان به عنوان شركت‌كنندگان ارزشمند، افزودن قدرت جوانان براي تصميم‌گيري و ايجاد تغيير و تعامل و همكاري آنان با ساير افراد جامعه هدف نهايي توسعه جامعه از طريق مشاركت قلمداد مي‌شود. با اين حال برخي اوقات ساير اشكال مشاركت ارزشمند‌تر تلقي مي‌شود. در حقيقت اكثر پروژه‌ها اشكال مختلف مشاركت را در مراحل مختلف پروژه يا حتي در خلال يك فعاليت مجزاي پروژه نشان مي‌دهند. مناسب‌ترين شكل مشاركت در هر مرحله اي از پروژه بستگي به شرايط خاص پروژه دارد. با اين حال در كليه شرايط، هرگونه تلاشي بايد براي اطمينان از قرارگرفتن فرايند در حوزه «مشاركت» صورت گيرد.