باغها همواره برای ما مکانهای بخصوصی بوده اند که رفتارها،تجارب ومعانی گوناگونی را از قبیل لذت استراحت و بازی، کنکاش و جستجو، تفکر و رفتارهای خاص اجتماعی را بطورهمزمان برای ما به همراه داشته اند. مردم  با حضور دریک باغ ابتدا جذب زیباییهای بصری آن می شوند، اما به مرور زمان تمام حواس آنها به درک جداگانه ای از باغ می رسد. حضور در باغ تمامی حواس پنجگانه آدمی را درگیر می کند.

تصویر 1: گذر از کوچه باغهای نراق –  پاییز 87

اصطلاح “باغ حسی” (Sensory Garden) از طراحی باغهایی برای نابینایان یا افرادی با مشکل بینایی نشات می گیرد. اینگونه باغهای احساسی که از انواع باغهای شفابخش (Healing Garden) هستند، به رشد و مقبولیتی عام دست یافته اند و امروزه دیگرهدفمند کردن باغهای حسی چیزتازه ای نیست. ایده کلی اینگونه باغها رسیدن به فضای سبز عمومی است که بتواند لذت را برای تمامی حواس آدمی (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه) به ارمغان بیاورد. گیاهان و مواد و مصالح این فضاها چیزی برای عرضه کردن به تمامی حواس دارند. همچنین ارتباطات غنی تری را نیز درمیان مردم ایجاد می کنند.
برخی از باغها فی النفسه باغ حسی هستند که باغهای قدیمی مانیز از این جمله اند. شاهد این سخن درلابه لای کتب تاریخی و سفرنامه ها یی نهفته است که در آنها فرد حاضر در فضای باغ به توصیف از آن می پردازد.به عنوان نمونه این توصیفی از یک باغ دوره صفوی از زبان یک اروپایی است:
“…درختان با حرکاتشان سایه، شکل و صوت بوجود می آوردند و گلها نمادی از رنگ و بو بودند. پرندگان ایران زمین از قبیل فاخته…، با خود رنگ و صدا می آوردند.در سحرگاهان بهار…از همه دوست داشتنی تر نوای دلپذیر بلبلان در بوته ها بود. آب جاری همیشه درخشان و چون آینه ای از آسمان بود.گاهی گلبرگها یا سیب و پرتقال در این آب شناور می شدند و…”(خوانساری:73)
اینها همگی گواه این ادعا ست که پدران ما قرنها پیش درساخت فضاهایی پر لذت مهارت داشته اند. درحالیکه امروزه ما به سختی می توانیم دریک پارک شهری تنها حس بینایی بیننده را به خود متوجه سازیم.

تصویر2: گشت وگذار در باغ – نراق،پاییز 87

درسفراخیر انجمن علمی منظر دانشگاه تهران به شهر نراق تجاربی کسب شد که لمس و درک این مطالب را آسانتر ساخت.بازدید از باغات وکشترازهای قدیمی، رفتارهایی را به همراهان سفر القا می کرد که برآمده از خود محیط بود.
بسیاری از فعالیتهای انسانی در فضای باز، بازسازی حیات اجداد و تجربه غریزه آنهاست. (ترنر:310)حضور در پای درختان میوه دوباره حس اجداد شکارچی و کشاورز را درافراد بیدار کرد.تعریف فضای غریزی فروید با این مکان کاملا انطباق داشت و بازدید کننده در پایان راه به سلامت جسمی و روحی دست یافته بود که هدف باغهای شفابخش و حسی است. چند نمونه از ادراکات حاضرین به تفکیک حواس در زیر آورده شده است:
– طیف گسترده ای از رنگهای سبز، آبی، قهوه ای، خاکستری و… به همراه تلالو نور در لابه لای شاخه ها و بازی سایه روشن سایه ها بر زمین بخشی از ادراک قوه بینایی بود.
– خش خش بهم خوردن شاخ وبرگهای تبریزی  وسپیدار در بالای سر، شرشر گاه و بیگاه جوی آب در زیر پا و صدای گنجشکان، کلاغها، اردک، سگ و سایرحیوانات اهلی بخشی از شنیده ها بود.

– بوی خاک خیس خورده از باران شب پیش، پوشش سبز زمین، چوب کهنه و رطوبتی که در هوا موج می زد، شامه نواز بود.
– حاضران در گذر از کوچه باغها به دیوارهای گلی و چینه ای دست می کشیدند، شاخه خشکی را زیر پا می شکستند، برگ تازه جوانه زده ای را از شاخه جدا می کردند و یا روی زمین در میان خاک و برگ پوسیده به دنبال گردو و بادام می گشتند. در کنار آبگیر سنگهارابرای آزمودن مهارت خود در پرتاب به روی آب با انگشتان محک می زدند. شعف حاصل از دست کشیدن بر پشت بره ای در میان گله و.. بسان نوازشی دوطرفه بود که درآغوش باغ داد و ستد می شد.

تصویر 3: گذر ازکنار رمه گوسفندان – نراق،پاییز87

تصویر 4 و 5: جمع آوری و شکستن گردو وبادام – نراق،پاییز 87

– و اوج تمام این تجربه ها وقتی بود که محصول باغ را (گردو، بادام، زالزالک ،پیازو…)زیر دندانها مزه می کردیم . چشیدن طبیعت لبخندی بر چهره ها می نشاند که رضایت خاطر همگان از حضور و لمس مجدد طبیعت گم شده در شهرهایمان را خاطر نشان می ساخت.

تصویر6 : پیازهای خاک آلودی که سفره نهار را مزین کردند! – نراق،پاییز 87

تحقیقات علمی در دهه های اخیر اهمیت گنجاندن طبیعت در فرآیند بهبود و درمان را اثبات کرده است. این مواجهه با طبیعت، تسکینی است که شادی و هیجان نیز به همراه دارد و فرد احساس مشارکت در یک فضیلت را نیز خواهد داشت.
به عنوان مثال در پروژه سال 2007 بیمارستان سنت فرانسیس کالیفرنیا، یک باغ حسی با گیاهان معطربومی، تضاد شدید رنگها و بافتها وحفظ روحیه سنتی منطقه، فضای ساکتی را برای بیماران وخانواده آنها مهیاکرده است ونیز قابلیت ارائه امکاناتی برای درمان به روش باغبانی و گلکاری را نیز دارد.
ایده احداث یک بیمارستان خاص یا آسایشگاه برای درمانهای طویل المدت بیماریهایی نظیر آلزایمر، بیماریهای ریوی، ناراحتیهای عصبی ویاکودکان سرطانی در کمربند سبز شهر نراق می تواند به حفظ و هدفمند کردن این مزارع کمک کند.با توجه به فاصله مناسب نراق از دوشهر بزرگ ، این مرکز درمانی می تواند در تکمیل دوره درمان با بیمارستانهای تهران و اصفهان همکاری کندو پذیرای بیماران برای گذران دوران نقاهت باشد.این نوع مراکز معمولا شامل اقامتگاهی مخصوص خانواده های بیمارانند و در برخی ساعات باغ به روی عموم گشوده شده و حکم پارک عمومی را پیدا می کند. این حرکت می تواند حتی با فروش محصولات باغ نیز همراه باشد. بدین ترتیب جنبه اشتغالزایی و برگزاری تورهای گردشگری نیز برای شهر خواهد داشت. در شهری که خطر تخریب وتخلیه بافت قدیمی شهرداری را به اقدامات سریعی وا داشته، اینگونه طرحها می تواند همراستا با هدفهای تعریف شده کنونی ،باغ ها ی شهر را نیز از خطر نابودی وتغییر کاربری مصون بدارد وشاید بتواند موج مهاجرت نسل جوان شهر را نیز کندتر کند.

ماخذ:
– خوانساری، مهدی. “باغ ایرانی ،بازتابی از بهشت”. سازمان میراث فرهنگی.تهران:1383.
– ترنر، تام. ترجمه فرشادنوریان.”شهر همچون چشم انداز،نگرشی پست- پست مدرن به طراحی وبرنامه ریزی شهری”.شرکت پردازش وبرنامه ریزی شهری. تهران:1376.

http://www.chicagobotanic.org/explore/sensory.php
http://www.asla.org/ppn/Article.aspx?id=3412&terms=Healing+garden
http://www.childrenshospitals.net

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
باغ حسی؛ احیای باغات میوه قدیمی شهر نراق (625.6 KB)
       تعداد دانلود: 2
       زمان آخرین دانلود: سه‌شنبه, 24 نوامبر 2015
------------------------------------------------------------------------------------------