چکیده
شهرستان بهشهر از قدیمی ترین شهر های استان مازندران است که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد.در این شهر بنا های با ارزشی از معماری اسلامی دوره صفویه ایران باغی مانده است که یکی از مهم ترین این بناها باغ شاه میباشد. باغ چهلستون یا باغ شهرداری فعلی، باغی است پلکانی و یادگار دوران باغ سازی ایرانی و اسلامی شاهان صفوی در شهرستان بهشهر در استان مازندران است. مساحت این باغ 8 هکتار که در سال 1612 میلادی ساخته شده است و دارای طرح کلی و معمول باغهای ایرانی است با اب نما ها و حوضهایی چند که با اب راههایی با گذر های دو طرفه به هم وصل گشته است و در انتهای باغ ، نزدیک به دامنه کوه به کوشکی منتهی می شود که باغ چهلستون و باغ شاه می نا میدندش که اکنون در اختیار شهر داری بهشهر است.در این پژوهش سعی شده است تا با بررسی عناصری نظیر آب و درختان در این باغ شناختی تازه از این باغ بدست آید و بر حفظ و نگهداری از این باغ زیبا و تاریخی تاکید شود.

واژه های کلیدی:
بهشهر-باغ شهرداری-باغ سازی اسلامی-صفویه

مقدمه
باغ هاي ايراني در جهان شهره اند.باغ ايراني مظهر قدرت معنوي است.مفهوم مقدس گياه در دوران قبل از اسلام و نيز در دوران بعد از آن که به نوعي باغ ها را تصوير بهشت بر زمين معرفي مي کرد باعث شد در جاي جاي اين سرزمين شاهد باغ هاي زيبايي باشيم که بسياري نيز از ياد ها رفته اند.که باغ شاه بهشهر يکي از اين نمونه هاست.

تصویر 1:دید باغ از تپه های اطراف

تصویر 2 : نمای داخلی باغ

بهشهر به دليل موقعيت خاص جغرافيايي داراي آب و هوايي معتدل و با رطوبت بسيار زياد مي باشد که اين خصوصيت کاملا با مشخصات اقليمي ساير مناطق فلات ايران متفاوت است به طوريکه پيتر دلاواله در سال 1630 ترديد داشت که بهشهر را شهري در جنگل بنويسد و يا جنگلي که به علت سکونت افراد حالت شهري به خود گرفته است.

تصویر 3: نمای داخلی باغ

در سال 1021 هـ ق باغ شهر اشرف (بهشهر) به صورت روستایی کم جمعیت بود ولی از این تاریخ به بعد شاه عباس معمارانی کارکشته و زبردستی را به منطقه فرستاد و دستور داد تا کاخ های با شکوهی را احداث کنند.به دلیل اینکه این روستا کم جمعیت بود شاه عباس چندین خانواده گرجی (قفقازیان)را به منطقه کوچ داد تا هم منطقه رونق بگیرد و هم نیروی انسانی کافی برای احداث بناهای با شکوه تامین شود.البته به این نکته نیز باید اشاره داشت که شهر اشرف (بهشهر) به عنوان پایتخت دوم شاه عباس صفوی در این زمان مطرح بود.

تصویر 4: نمایی از کوشک مرکزی باغ (شهرداری فعلی)

در این شهر مجموعه باغ هایی طراحی و ساخته شد که به عنوان معروف ترین باغ ها در سواحل جنوبی دریای خزر شناخته می شوند.این مجموعه که در واقع محل اقامت شاه عباس در فصل زمستان و اوایل بهار می بوده به صورت باغ در باغ طراحی و ساخته شده بود.
امروزه از هفت باغ اندر باغ متمرکز داخل شهر با نام های باغ شمال ، باغ حرم و خلوت،باغ صاحب الزمان،باغ چهل ستون (دیوانخانه) ، باغ تپه ، باغ زیتون و باغ چشمه تنها باغ چهلستون و بقایایی از باغ چشمه باقی مانده است.
در این مقاله به بررسی باغ چهل ستون بهشهر می پردازیم.

باغ چهلستون
اين باغ عبارت است از مربعي که در انتهاي جلگه در پاي تپه هاي پر درخت واقع شده که کوشک در وسط باغ قرار دارد.بنايي است که طول آن سه برابر عرض آن است.جلوي اين بنا کاملا باز اسست ولي در عقب و طرفين آن ديواري است که از پنجره هاي متعدد پوشيده شده است.جلوي بنا خياباني است طولاني که سنگ فرش است و وسط آن جويي جاري است و از حوضي که جلوي کوشک است ادامه پيدا ميکند و تا پاي تپه ها و انتهاي باغ پيش مي رود.در حال حاضر از اين حوض بزرگ اثري نيست و تبديل به فضاي سبز شده است.(پيتر دلاواله/1630)
نام این باغ بر اساس 12 ستونی که روی ایوان عظیمش بود چهل ستون نام گذاری شد.(عدد 40 به جهت فراوانی و کثرت به کار برده می شد)بعد ها به دلیل تخریب این ایوان نام های دیگری برای این باغ به کار برده شد نظیر باغ شاه و هم اکنون نیز نام آن پارک ملت و به دلیل استفاده از کوشک مرکزی باغ به عنوان ساختمان اداری شهرداری نام آن باغ شهرداری نیز نامیده می شود.

 

تصویر 5: مقطع شماتیک از باغ

تصویر 6: پلان باغ

آب در باغ چهل ستون بهشهر
آب هميشه به عنوان عنصر اصلي در طراحي باغ هاي ايراني به کار مي رود.در اين باغ نيز آب نقش بسزايي در منظر و اقليم آن ايفا مي کند.آب موجود در اين باغ از انتهاي باغ و نزديک به کوهپايه سرچشمه گرفته و به صورت پلکاني از کوهپايه به پايين مي آيد و در مسير خود از کوشک مرکزي باغ نيز مي گذرد و مسیر آب تا انتهای باغ ادامه دارد.به دلیل پلکانی بودن باغ ، مسیر این آب نیز در جهت تغییر ارتفاع از سینه کبکی هایی عبور می کند که بر زیبایی و گوشنواز بودن صدای آب می افزاید.

تصویر 7:پلان گذر آب در باغ

درختان در باغ چهل ستون بهشهر
با استناد به تحقيقاتي که در گذشته در اين باغ صورت گرفت مي توان گفت درختان موجود در اين باغ فقط درختان سرو و مرکبات بودند که با گذشت زمان به علت عدم داشتن برنامه ريزي صحيح و بدون هيچ هدفي درختان ديگري در اين باغ کاشته شدند و رشد کردند.

تصویر 8: پلان قرار گیری درختان سرو در باغ

مرکبات يکي از محصولا مهم کشاورزي در شهرستان بهشهر است و درختان مرکبات معمولا در تمام نقاط شهرستان بهشهر يافت مي شود.اين درختان در بهار و تابستان گل مي دهند و در پاييز به ميوه ميرسند.در اواسط بهار تا اوايل تابستان وقتي وارد شهرستان بهشهر به خصوص وارد باغ شاه ميشويم عطر گل اين درختان در فضا پيچيده است و باعث نشاط آدميان مي گردد. درختان مرکبات در تمام طول سال سبز هستند و يکي از دلايل استفاده درختان در اين باغ همين مورد مي باشد.
درختان سرو که نماد استقامت در ايران مي باشند در اين باغ طوري کاشته شده اند که علاوه بر اين که يک مسير مستقيم را براي عابران و باد ايجاد ميکند ،جدا کننده باغچه مرکبات نيز مي باشد علاوه بر اين يکي از ويژگي هاي درخت سرو هميشه سبز بودن آن است که به زيباي منظر باغ در فصل هاي مختلف سال مي افزايد.

منابع:

• موسوی نسب ،عبدالوهاب ،”باغ در بهشت-کاخ باغ عباس آباد بهشهر”انتشارات گنجینه هنر،تهران،1385
• انصاری ، مجتبی – محمودی نژاد ، هادی،”باغ ایرانی تمثیلی از بهشت”نشریه هنرهای زیبا،شماره 29،تهران، 1386
• -Wilber, D .N, 1962, Iranian Garden and its Palace, University of Prinstone
• Moradi , A _ Taheri , P_ Pishehvar , J _ “Estate of Safavi architects utilization from garden making to keep Sustainable architecture In Bagh-e-shah, Behshahr and its central palace”_ International Forum on Islamic Architecture and Design _ University of Sharjah _ UAE _2008