تعریف اصطلاحات:
کوچه : راه باریک میان ده یا شهر
گذر: جای عبور، راه هایی که از بین محلات عبور می کنند و خطوط اتصال نقاط عطف محسوب می شوند.
نشانه: عنصر طبیعی یا مصنوعی است که به لحاظ شکل و عملکرد با محیط اطراف متفاوت است و موجب ارتقای تصویر ذهنی جامعه از محیط و در نتیجه اعتلای خوانایی شهر می شود. نشانه ها عواملی در تشخیص قسمتهای مختلف شهر هستند ، با این تفاوت که ناظر به درون آنها راه نمیابد. خصوصیات نشانه باید چنان باشد که بتوان آنرا از میان عوامل بسیار بازشناخت.(لینچ)
نقطه عطف: نقطه عطف بعنوان یک قلمرو دست ساز (شیء تو خالی) با فضای بسته پیوند داده شده و سمبلی عمودی برای تجمع گرائی ها بشمار میرود.
واژه های کلیدی: نقطه عطف، محله، گذر، کوچه، فضای جمعی، عناصر مقدس، نشانه.
طی بازدید علمی دانشجويان رشته معماري منظر دانشگاه تهران از شهر نراق ، اطلاعات ارزشمندي بدست آمد که از این بین در این مقاله در مورد نقاط عطف شهری صحبت به ميان خواهد آمد.
مواردی که به آنها اشاره خواهد شد گزینه های موردی هستند که در مسیر بازدید از این شهر تاریخی از آنها بعنوان نقاط عطف شهری یاد شده است. لازم به ذکر است شهر نراق در مسیر تعریف شده گردشگری استان مرکزی – استان اصفهان قرار دارد لذا می توان این شهر را به عنوان یکی از نقاط عطف در طول این مسیر نيز به شمار آورد.
ساختار ابتدایی شکل گیری این شهر بر پایه ایده شهر مدینه است که ساخت آن بر اساس تقسیم بندی محله ای بوده و بر این اساس شهر نراق نیز دارای محلات مجزا و مرکز محله هايی است که هسته های اولیه شکل گیری شهر هستند و هر محله دارای مسجد ، آب انبار و … است . درواقع هر محله بصورت مجزا و خودکفا عمل میکند.
شهر نراق نیز مانند دیگر شهرهای تاريخي ایران دارای دو بافت تاریخی و نوساز می باشد که بافت تاریخی آن شامل سه محله به نامهای محله پایین، محله بازار و محله بالا یا مسجد جامع است. این مراکز محله هسته های قدیمی شهر هستند که با توجه به برنامه طرح بازسازی بر اساس الگوهای قدیمی احیا شده اند ، از جمله آنها می توان به بازسازی آب انبار محله پایین اشاره کرد که امروز به موزه آب استان تبدیل شده است.
چگونه است که تعامل بین انسان و محیط از طریق هنر و معماری نمایان می شود ؟
نقطه شروع شکل گیری یک محله جایی است که بطور طبیعی حامل معنایی باشد، این معنا حاصل تعامل بین انسان و محیط است ، یعنی در برخورد بین نیازهای انسانی و عوامل طبیعی لزوم وجود انواعي از فضاها مشاهده مي شود که از میان آنها تعدادی بصورت فضاهای جمعی و تعدادی نيز بصورت فضاهای منفرد و غیر جمعی ظاهر می شوند. بطور مثال نیاز به تقدس(درخت مقدس) ، نیاز به آب موجب میشود ارزش مکانی قسمتی از شهر بالا رفته و انسان نیازمند در پرداختن به این فضا، گزینه های تکمیلی خود را به آن بیافزاید. در گام بعدی فضا از حضور افراد مملو شده و فضای جمعی با خصوصیت ارتباط انسانی شکل می گیرد.
تصویر 1: نمایش درخت مقدس در مسجد
اینگونه فضاهای شهری اصولا دارای یک نشانه هستند که آنها را از فاصله ای معین شاخص می سازد. چنانچه نشانه های شهری فارغ از بعد هویتی و به عنوان عنصر موثر در معنای محیط لحاظ شوند ، وجه تمایز نقطه نشانه و نقطه “عطف” کمرنگ می شود ، بطوری که در یک ردیف قرار می گیرند و نشانه شهری به نقطه عطف تبدیل می شود. در این صورت رویکرد کلی در برداشت و شناسایی نشانه های شهری، نه برمبنای کالبد و فیزیک عناصر بلکه بر اساس ایفای نقش در تعریف معنای محیط خواهد بود. منظر شهری – به عنوان مفهومی پویا و نه ایستا – از طریق نظام نشانه ای خود قادر است ارزشهای مورد توجه جامعه را به تماشاگران القا نمايد ، در تضعيف يا تقويت غرور مدني جامعه موثر باشد؛ جايگاه و نوع ارزشها در زندگي روزمره شهري را به نمايش گذارد.
تصویر 2: نمایش عناصر کلیدی در فضای جمعی- نراق 1387
با ورود به نراق قدم در شهری نهاده ایم که گام به گام که پیش می رویم ، اینگونه عناصر و فضاها را مشاهده می کنیم . در نقاط عطف این شهر در مرکز محله های آن به عناصر شاخصی همچون آب انبار، مسجد، نخل عزاداري و … برمیخوریم که این عناصر با چشم انداز کوه “ال” نمایش دهنده معماری غنی زمان خود هستند .
تصویر 3: نمایش چشم انداز کوه “ال” در کوچه های نراق
اگر از بعد معنایی به این عناصر بنگریم می بینیم که انسان هوشمند چطور توانسته تعامل مناسب خود و محیط اطراف را با این عناصر شکل دهد . عناصری که با سلطه بر نهادهاي آیینی و فرهنگي ، شهر را روايت می كنند و فصول پی در پی تاریخ جامعه شهری را به نمایش می گذارند . این عناصر حتي قادرند نفوذ ارزشهای مذهبی در يک شهر را به خوبي به تصوير بكشند.
بررسی نسبت بین معنای “نقطه عطف”و جانمایی آن ، و همچنین سلسله مراتب شکل گیری و كنكاش در نحوه استقرار نقاط عطف و نشانه در شبکه ساختاری این شهر، ضمن تبيين تاثير اختلاف پتانسيل فضاهاي مختلف كه موجب ايجاد حركت در شهر مي شود ، موید تنوع در ماهيت نشانه هاست .
نشانه های معنی دار، که با پشتوانه های ذهنی شکل گرفته اند، ریشه در اجتماع و بنیان های فرهنگی دارند. در بيشتر موارد چنين نشانه هایي، نقطه عطف در فضاهاي شهري محسوب مي شوند. مدارس و مساجد شاخص و … از این دسته اند.
نتیجه گیری:
نتیجه اینکه تعامل بین انسان و محیط همواره و در همه ادوار تاریخی ، در معماری مهم و تاثیرگذار بوده است . حاصل این برخورد را میتوان در گرد هم آمدن فضاهای معماری در یک محیط و تشکیل یک فضای جمعی متمرکز مشاهده کرد.
به کوه “آل” که نشان دیار من است سلام باد که پیوسته افتخار من است
به باغ طبع نراقی بهار گو نرسد بهار منظر “ال” را نما بهار من است
منابع و ماخذ:
گزیده منظر شهری/ تالیف گوردون کالن
سیمای شهر/ کوین لینچ
http://www.naragh.ir
بررسی نقاط عطف در شهر نراق (137.9 KB)
تعداد دانلود: 3
زمان آخرین دانلود: جمعه, 20 مارس 2015
------------------------------------------------------------------------------------------