سابقه فضای بدون مرز در غرب را میتوان به معماری مدرن رساند. ونتوري ،جسورانه ترين پيام معماري مدرن را فضاي روان آن ميداند كه براي دستيابي به پيوستگي فضاي داخل وخارج تلاش ميكند(Venturi, 1967).
شاید بتوان گفت كه بارزترين نمود اين مسأله با مطرح شدن بحث شفافيت ( transparency ) درفضا شكل گرفت . گالری میس وندر روهه در برلین حاكي از خلق شدن فضايي جديد است كه ديگر ، متحمل حضور ديوارهاي صلب وسنگين ، براي جداسازي فضاي داخل وخارج نیست. دراين پروژه ، فضاي درون با فضاي بيرون از آن ، تداخل مي يابد وبا ايجاد رابطه بصري شديد ميان داخل وخارج ، گويي ”مرز” ميان آندو محو ميشد وفرد در فضاي جديدي كه ”نه داخل است و نه خارج” واز سويي ”هم داخل است وهم خارج” قرار ميگرد . (عکس)
درمسأله ”شفافيت” رابطه بصري شديد ميان فضاي داخل وخارج ، اصلي ترين امر در محو كردن ”مرز” ميان دوفضا به شمار میرود.
بی مرزی در فضاهای شهری جدید از معماری به فضاهای شهری تسری یافته و پدیده ایست که علاوه بر استفاده از شفافیت به عنوان عامل بی مرزی ازدیگر عناصر کالبدی اعم از اینکه در سنت معماری و شهر سازی اروپایی باشد یا طی پروسه جهانی شدن وام گرفته شده باشد استفاده میکند.
پیتر آیزنمن در طراحی یادمان هولوکاست در برلین از ایده تلفیق طرح خود با لبه ها جهت تثبیت طرح در بستر شهر استفاده کرده است. بلوک های بتنی وقتی به پیاده رو های خیابان های اطراف میرسند کم ارتفاع شده و مبدل به نیمکت هایی میشوند که مسیر پیاده حاشیه طرح بدان نیاز دارد و نهایتا بخشی از کف سازی پیاده رو را میسازند. چیدمان بلوک ها به نحویست که امکان ایجاد فضای جمعی در حاشیه گورستان و خیابان را میدهد. ردیف درختان پیاده رو در مواجه با یادمان از حالت خطی خارج شده و بصورت پراکنده وارد محوطه یادمان میشود. به دیگر سخن در اینجا فضایی شکل میگیرد که نه یادمان هولوکاست است و نه پیاده رو ، در عین حال هر دو هست. (عکس)
نمونه ای دیگر از”بي مرزي ”درفضا که به نوعي حاوي مفهوم ”پيوستگي فضايي” نيز ميباشد مرکز سونی در برلین است. در طراحی مرکز سونی شاهد استفاده یک مارک بین المللی از فضای جمعی به نحوی هوشمندانه هستیم. ساماندهی ورود و خروج مسیر پیاده رو (circulation)در مجاورت مرکز سونی به نحویست که عابر، ادامه مسیر خود را از میان این مرکز جستجو میکند. سقف خاص مجموعه فضای مکثی را در برگرفته که در آن نیازهای یک فضای جمعی برآورده شده است. آب، صندلی و نیمکت برای نشستن ،رستوران و جذابیت معماری در ترکیب با مسیر پیاده عامل جذابیت این مرکز برای عابران است . در تحلیل نهایی میتوان گفت توده معماری شیشه ای سونی سنتر در ترکیب با فضای جمعی و مسیر پیاده مرزی نمیشناسد، به عبارت دیگر مرزی میان عرصه های مکث، عبور و توده مرکز سونی وجود ندارد. (عکس)
نورمن فاستر در طراحی گنبد شیشه ای مجلس آلمان (رایشتاک ) فضایی را به وجود می آورد که به دلیل نقش نظرگاهی، از آن کل شهر است. (در سالهای اخیر فاستر طراحي ساختمان ” تالارشهري لندن” London City Hall) ) نیز چنين فضايي را براي ساختمان درنظرميگيرد). فضا به گونه اي سازماندهي ميشود كه ميتوان آنرا به عنوان يك فضاي شهري سرپوشيده قلمداد کرد.
به اين ترتيب در این بنا ” مرز ” ميان شهر ومعماري محو ميشود و فعاليت هاي شهري به درون ساختمان راه مي‌يابد . امادر اينجا بايد توجه داشت ، ” فضايي بدون مرز” دربيان كالبدي بنا وپيوستگي آن با پيرامونش ،ظهور نمي‌يابد ،بلكه در یک تالار شهري ، ” بي مرزي” ميان فضاها ، درفعاليت هاي جاري درآنها رخ مي‌دهد. دقت در جزییات اجزای سازنده رایشتاک نشان میدهد که شیشه همچنان نقش ایجاد کننده شفافیت جهت القای بی مرزی بصری از میس وندر روهه تا فاستر را بر عهده دارد. در طراحی محوطه جلوی رایشتاگ (میدان جمهوری) در هم آمیختگی مصالح کف سازی و چمن بیانگر وحدت در طرح فاستر در القای بی مرزی در کلیت آن می باشد.(عکس)
کاملترین نمونه پروژه هایی که در جهت محو مرزهای فضا در شهر برلین گام بر می دارد، پوتسدام پلاتز، طرح رنتزو پیانو معمار ایتالیایی است. کامل بودن پوتسدام پلاتز به این دلیل است که در برگیرنده عرصه های سکونتی، تجاری، حمل و نقل، تفریحی به صورت متمرکز در شهر برلین می باشد. قرار گیری واحد های تجاری جدید خطی که از خروجی ایستگاه مترو آغاز شده و در مسیر خود نقش واسط (به نوعی حیاط)واحد های مسکونی دو طرف را بازی میکند و ضمنا نقاط مکث و خروجی به خارج از مجموعه را ساماندهی میکند نشانی از بی مرزی و در هم تنیدگی عرصه ها در فضا می باشد. مسیر آب که از شمال مرکز محله به استخر بزرگ انتهای طرح می ریزد در واقع نقش نخ تسبیحی را بازی می کند که دانه های آن فضاهای مسکونی، تفریحی و فضای باز مجموعه می باشد.نحوه ارتباط فضاهای خرد محدوده های مسکونی با مراکز محله و استفاده از مصالح آجر در(در عین تنوع) بیانگر آن است که تمایلی برای اجاد یکدستی بر کلیت پروژه وجود دارد. (عکس)
بدین ترتیب شاهد حضور فعالیت های اجتماعی و فضاهای جمعی البته بر اساس سیاست های مدیریت شهری در فضای بی مرزی در برلین جدید هستیم.