انعکاس
در حالت ساکن و ایستا سطح آب به صورت یک آیینه عمل کرده، تصاویر محیط اطراف را در خود می نمایاند. چنین ارزشی با منعکس کردن محیط و منظر پرورش یافته معنی را تحکیم می بخشد. ( تصویر شماره 7 )

تصویر شماره 7 : روی زیبا دو برابر شده است.

4-1-2- جلوه های مختلف حضور آب در منظر
حضور متمرکز
چشمه های طبیعی آب که از زمین می جوشند، برکه ها، حوض ها و استخرهای آب نمودی از حضور متمرکز آب هستند. چنین جلوه‌هایی از آب بیانگر نقطه ای شاخص در منظر بوده و علاوه بر داشتن ویژگی گرد هم آوری در ایجاد حس مکان و هویت بخشی به فضا نیز نقشی پررنگ خواهند داشت مانند حضور متمرکز آب در منظرهای نیایشی و مقدس که به نوعی بیانگر حسی از آرامش، سکون، خلوت و تفکر هستند.
برکه ها و چشمه ها که صورت طبیعت گرایانه این حضورند، آب های راکدی هستند که با خطوط طبیعی مشخص شده و غالباً همراهی طبیعی گیاهان بر آن ها تاکید می ورزد. این آب ها مشخصاً نمادی از طبیعت بکر خواهند بود. ( ماتلاک، 1379 : ص164 ) ( تصویر شماره 8 )
استخر ها و حوض ها صورتی برگرفته از مظاهر طبیعی اند، آن ها غالباً به صورت سطوح بازتابنده کارایی دارند و برای نیل به این هدف باید عمق کافی داشته و سطح منعکس کننده بسیار تراز باشد. فرم جمع و جور آنها القاگر تمرکز بوده و  به دلیل خاصیت تمرکز آن باعث آرامش و راحتی روح انسان می شود. ( تصویر شماره 9 )

تصویر شماره 8 : دریاچه اوان، تمرکز، نقطه شاخص

تصویر شماره 9 : حوض متمرکز، آرامش

حضور خطی
عوارض خطی آب بر ویژگی های حرکتی و جریان آب تاکید می ورزند و با خلق منظری پویا تداعی‌ گر کشش و حرکت حسی و فیزیکی هستند. این نوع حرکت خطی را می توان به دو دسته حرکت عمودی و افقی تقسیم کرد:
حرکت خطی عمودی
آب های فورانی در این دسته جای می گیرند و مصداق بارز آن ها فواره ها هستند. حرکت رو به بالای فواره ها نشان ‌دهنده غلبه بر نیروی طبیعت است. فواره ها با ایجاد محورهای عمودی می‌توانند بر یک محل و یا نقطه خاصی تاکید کرده و به آن شخصیت ببخشند. گاهی اوقات فواره ها در محل برخورد چند محور مهم فضا قرار می گیرند و یا به صورت تندیسی برای تاکید بر فضاهایی که آن ها را در بر گرفته اند به کار می روند. فواره ها بیانگر انرژی و حرکت نیز می باشند. فواره ها اکثراً بر روی بستر آرام و ساکن آب قرار می گیرند تا تضاد حرکتی آن ها در مقابل سطحی خنثی مورد توجه قرار گیرد. ( تصویر شماره10 )

تصویر شماره10 : فواره ها، غلبه بر نیروی طبیعت
حرکت خطی افقی
رودها، جویبارها، آبروها، مادی ها و … در این دسته جای می‌گیرند و علاوه بر ویژگی های مذکور امتداد دهنده دید در خطوط افقی هستند.
به طور کلی تاثیر یک فرم خطی افقی، به حجم و شدت جریان آب و نیز به اندازه، شکل و شیب آبرو بستگی دارد. چنانچه بستر آبرو هموار باشد جریان آب نیز صاف است و چنانچه به هر دلیل این بستر ناهموار گردد شاهد آشفتگی در مسیر آب خواهیم بود که مفصلاً در توصیف کیفیت حرکتی آب بدان پرداختیم.
رودها به عنوان مظهری خطی هنگام عبور از شهرها در کناره شان فضای شهری می سازند که نه تنها می‌بایست نیاز به خلوت کردن و کسب آرامش خاطر را برآورده سازند، بلکه بنا به ماهیت پویای خود باید جوابگوی حضورپذیری و تعاملات اجتماعی شهروندان نیز باشند. شهروندان نسبت به این مناظر عکس العمل های عاطفی دارند و این کناره ها می‌توانند به بسترهایی پر جنب و جوش با فعالیت های متنوع تبدیل شوند. آب جاری در رودخانه ها و کانال ها، با جریان دائمی و پویا شوق حرکت را در آدمی زنده می کند. ( تصاویر 11، 12 و 13 )

تصویر شماره 11 : رود کارون، عمیق و وسیع، حرکت آرام

 تصویر شماره 12 : مادی و حضور خطی آب در شهر

تصویر شماره 13 : فراهم آمدن موجبات پیوند اجتماعی و نشاط در کنار رود
علاوه بر ویژگی حرکتی خطی، لبه آب و خصوصیات خطوط محدود کننده آن تاثیر مهمی در ذهن بیننده خواهد گذاشت مانند خط نرم که طبیعتی آزاد و رها را نمایش می دهد و یا یک خط منحنی انسان ساخت که می تواند کنایه از طبیعت کنترل شده باشد. خط شکسته و زائده دار بر انرژی دلالت می کند. محو شدن لبه آب با گیاهان آبزی القاگر حسی از رمز و راز به بیننده بوده و در تضاد با آن یک لبه قاطع و کاملاً مشخص محدود کننده تخیل او خواهد بود. (ماتلاک، 1379 : ص159 ) طراحان منظر با توجه به نیاز محیط و استفاده کنندگان از محیط این امکان را خواهند داشت که جنس و فرم لبه ظرف مورد نظر را برای ایجاد ادراک بصری و کیفیت حسی متفاوت تعریف کنند.

حضور صفحه ای
صفحات آب بر جهتی معین تاکید نمی کنند و آنچه در آن‌ ها مشهود است وسعت است. چنین جلوه ای از آب مانند دریای بیکران انسان را به تعمق وا می دارد. آب های صفحه ای می توانند به دو صورت افقی و عمودی ظاهر شوند که هرکدام نیز می توانند ممتد یا منقطع ( پله ای یا شکسته) باشند.

صفحات عمودی
صفحات عمودی در منظر بیشتر تندیس وارند. این جلوه از آب، آبشارهای طبیعی و مصنوع و نیز صفحات عمودی تندیس وار ساخت انسان را در بر می گیرد. آب در آبشارها حالتی متفاوت را در آدمی بیدار می کند، این حالت در برگیرنده حسی از عظمت همراه با آبی که جاریست و نیز هیجان حاصل آن، خواهد بود. علاوه بر این آبشارها و جویبارهای طبیعی همواره برای مردم از جذابیت خاصی برخوردار بوده است. ( تصاویر 14 و 15 )

تصویر شماره14: صفحه عمودی آب، هیجان، تندیس

تصویر شماره 15: عظمت

صفحات افقی
عوارض طبیعی چون دریا، دریاچه و اقیانوس و عوارض مصنوعی مانند پله ها و صفحات افقی که آب بر روی آنها در سطح وسیعی جاری است، در این دسته می گنجند. در این صفحات آنچه عمیقاً مطرح است بیکرانگی است.
مهمترین عنصر تعریف کننده ساحل، دریاست که از یک طرف تا بیکران امتداد می یابد. این ویژگی را نباید نادیده انگاشت و همواره باید در پررنگ تر کردن آن کوشید. ( تصاویر 16 و 17 )

تصویر شماره 16 : عمیق، تفکربرانگیز

تصویر شماره 17 : بیکران، وسیع

5- نتیجه
تدوین یک نتیجه گیری جامع از نوشتار حاضر که مشتمل بر پیشنهادهای کاربردی نیز باشد، در این مرحله زودهنگام است. شاید بتوان بداعت نسبی موضوع و تازگی آن را دلیل این امر دانست. امروزه در کشور ما مشکلات اساسی در رابطه با آب با عباراتی چون آلودگی آب، کمبود آب، مصرف بی رویه آب و … بیان می شود. این در حالی است که این مسائل معلول علتی فراتر هستند؛ دلیل اصلی شاید در بی توجهی انسان امروز به حکمت، فلسفه و غفلت از فرهنگ غنی خویش نهفته باشد. بسیاری از الگوهای امروز رایج در کشور از جوامعی برداشت می شود که منابع آبی فراوانی دارند. در حالی که نیاکان ما با داشتن منابع اندک در تجلی بخشیدن به آنچه امروز توسعه پایدار می نامیم پیشتاز جوامع دیگر و حتی برخی جوامع معاصر بوده اند.
جلوه های مختلف حضور آب” را می توان نزدیک ترین عینیت به معماری دانست. عینیتی که خود در تاریخ فضاسازی، مفهوم و ترکیبی ذهنی با بستر طرح به ارمغان آورده است و برای همگان نمادی آشناست. جلوه های مختلف حضور آب در محیط، هم به صورت طبیعی و هم در آفرینش های انسانی وجود دارد که آفرینش های انسان تجسم و تبلور اعتقادات او و حاصل شناخت خالقان فضا از جنبه های عملکردی، حالات و ویژگی های حسی و زیبایی مورد نظر خود آن‌هاست. هم چنین نشات گرفته از ارزش والای آب در تاریخ و حیات بشر و شناخت تاثیرات گوناگون آن می باشد. در این مختصر حضور آب در سه دسته و با سه مفهوم بیان شد:

1. حضور متمرکز در جهت مرکزیت بخشیدن به فضا ( وحدت، سکون، تفکر )
2. حضور خطی، ایجاد سرزندگی و پویایی فضا ( گذرا و جاری )
3. حضور صفحه ای ( وسیع، عمیق )

آب به عنوان یک عنصر مهم در طراحی شکل دهنده و شکل پذیر است. آب دعوت کننده، پیوند دهنده و گاه جداکننده است. لیکن در هر حال نقش دعوت کنندگی خود را دارد.
تمامی مباحث مطروحه را می توان به عنوان راهنمایی هنگام برخورد با آب در فضاهای شهری به کار گماشت و از فرم ها، شیوه ها و جلوه های مختلف آب چنان استفاده کرد که بتواند نیاز طراح را در پاسخگویی به نیازهای روانی و کالبدی استفاده کنندگان برآورده و مفاهیم  و معانی آشکار و پنهان وجود آب را نیز به نمایش بگذارد.

6- بحث
آن چه در این اثر به عنوان گونه ای از توصیفات و شناخت در رابطه با آب مطرح شد، در ابتدای راهی بس طولانی و دشوار است. پرداختن به ارزش های کاربردی آب می تواند به عنوان یکی از مسائلی که در این مقاله مجال بحث نیافت به خوانندگان و پژوهشگران ادامه دهنده این راه سپرده شود. البته چشم انداز آتی نویسندگان برای شناخت بهتر و عمیق تر این مفاهیم، پرداختن به مصادیق موجود در منظر و بالاخص منظر شهری در جهت رسیدن به راهکارهای مطلوب ورود آب به محیط  و یا ساختن در کنار آن می باشد.

7- منابع
– ادیبی، اصغر و همکاران. 1384. “جایگاه آب و آب نما در پارک های شهری”. نشریه هنرهای زیبا، شماره22.
– اسپیرن، آن ویستون. 1384. مترجم: بحرینی، سید حسین. “زبان منظر”. انتشارات دانشگاه تهران.
– امین زاده، بهناز. 1379. “حکمت تماس با طبیعت در شهرهای مسلمین” . صفه 31.
– امین زاده، بهناز. 1383. “جلوه های حیات بخشی آب در معماری و شهرسازی مسلمانان”. مجموعه مقاله های همایش بین المللی انسان و آب. نشر پژوهشکده مردم شناسی.
– بل، سایمون. 1382. مترجم: امین زاده، بهناز. “منظر ( الگو، ادراک، فرآیند )”. انتشارات دانشگاه تهران.
– بهار، مهرداد. 1375. “پژوهشی در اساطیر ایران”. نشر آگاه.
– ترنر، تام. 1384. مترجم: نوریان، فرشاد. “شهرهمچون چشم انداز”. شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
– تیلور، ناجل. 1385. “عناصرمنظر شهری و هنر طراحی شهری”. آبادی53. زمستان.
– جهانشاه، پاکزاد. 1385. “راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران”. شرکت طرح و نقش پیام.
– علم الهدی، هدی. 1383. “آب در معماری ایرانی”. مجموعه مقاله های همایش بین المللی انسان و آب. نشر پژوهشکده مردم شناسی.
– فیروزان، مهدی. 1380. “رازو رمز هنر دینی”. نشر سروش.
– ماتلاک، جان. ال. 1379. مترجم: معاونت آموزش و پژوهش سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران. “آشنایی با طراحی محیط و منظر”. نشر سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران.
– نقی زاده، محمد. 1382. “مشخصه های آب در فرهنگ ایرانی و تاثیر آن بر شکل گیری فضاهای زیست”. مجله محیط شناسی 32.
– Design with nature. Ian L. Mcharg. John Wiley & sons. Canada 1992.

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
ترانه ای از آب، طرحی از انسان؛ جایگاه آب در طراحی منظر شهری - قسمت دوم (230.7 KB)
       تعداد دانلود: 9
       زمان آخرین دانلود: دوشنبه, 4 دسامبر 2017
------------------------------------------------------------------------------------------