مقدمه
در این نوشتار سعی بر آن است تا تعاریف بین‌المللی که دانستنشان به فهم بهتر مقوله‌ی منظر فرهنگی کمک می‌کند ارائه گردد. این تعاریف از مفاد کنوانسیون‌های بین‌المللی اتخاذ شده‌اند و بر اساس سال تصویب به ترتیب  آمده‌اند.
از سویی این تعاریف کمک می‌کنند تا روندی را که سازمان‌های بین‌المللی در توجه به میراث بشری پشت‌سر نهاده و در حال گذران آن هستند، آشکارتر گردد.
این تعاریف در دو بخش ارائه می‌گردند؛ بخش اول که در شماره‌ی پیشین نشریه منظر ارائه گردید شامل میراث ملموس (میراث فرهنگی، میراث طبیعی و میراث در خطر)، میراث باستان‌شناختی، میراث فرهنگی زیر آب و تنوع فرهنگی می‌باشد. تعاریفی که در این شماره ارائه می‌گردند عبارتند از: میراث فرهنگی ناملموس، محیط پیرامون ساختارها، محوطه‌ها و مناطق میراث، بیان‌های فرهنگی.

واژگان کلیدی:میراث ملموس (میراث فرهنگی، میراث طبیعی و میراث در خطر)، میراث باستان‌شناختی، میراث فرهنگی زیر آب، تنوع فرهنگی، میراث فرهنگی ناملموس، محیط پیرامون ساختارها، محوطه‌ها و مناطق میراث، بیان‌های فرهنگی
میراث فرهنگی ناملموس (2003- یونسکو)

تعریف: « عبارت میراث فرهنگی ناملموس به معنای اقدامات، نمایش‌ها، ابزارها، دانش، مهارت‌ها و نیز وسایل، اشیاء، مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آن‌هاست که جوامع، گروه‌ها و در برخی موارد افراد، آن‌ها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می‌شناسند. این “میراث فرهنگی ناملموس” که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، مدام توسط جوامع و گروه ها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ آن‌ها بازآفرینی می‌شود و حس هویت و استمرار را برایشان به ارمغان آورده و بدین ترتیب احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می‌کند.»(چراغچی،1383: 250)
میراث فرهنگی ناملموس در عرصه‌های زیر نمودار می‌شود:
« الف: سنت‌ها و ابزارهای شفاهی شامل زبان که محملی برای میراث فرهنگی ناملموس به شمار می‌رود.
ب: هنرهای نمایشی
پ: اقدامات اجتماعی، آیین‌ها و جشنواره‌ها
ت: دانش و اقدامات مربوط به طبیعت و کیهان
ث: مهارت در هنرهای دستی سنتی»(چراغچی،1383: 250)
که برخی به موارد فوق، غذا و لباس را هم می‌افزایند.
هر کشور عضو کنوانسیون صیانت از میراث فرهنگی ناملموس طبق ماده 14 این کنوانسیون می‌بایست یک سری برنامه آموزشی به هدف حمایت از فضاهای طبیعی و اماکن یادبودی که وجودشان برای ابراز میراث فرهنگی ناملموس لازم است، به انجام برساند.(چراغچی،1383: 253)
در حال حاضر، مفاد کنوانسیون 2003م ، در قالب چهار برنامه اصلی زیر به اجرا درمی‏آید:

1. بیانیه شاهکارهای میراث ناملموس و شفاهی بشری ؛
2. پروژه گنجینه‏های زنده بشری ؛
3. پروژه زبان‏های در معرض انقراض ؛
4. پروژه موسیقی سنّتی جهان(www.hawzah.net)

محیط پیرامون ساختارها، محوطه‌ها و مناطق میراث (بر اساس بیانه شیان در مورد حفاظت از محیط‌های پیرامون ساختارها، محوطه‌ها و مناطق میراث، مصوب پانزدهمین نشست مجمع عمومی ایکوموس در شیان- 21 اکتبر 2005 میلادی)
« محیط پیرامون یک ساختار، محوطه یا منطقه تاریخی به معنای محیط بی‌واسطه و گسترش یافته‌ای است که بخشی از اعتبار و ویژگی متمایز آن ساختار، محوطه یا منطقه را تشکیل داده و یا در آن اعتبار و ویژگی متمایز سهم دارد. محیط پیرامون علاوه بر جنبه‌های مادی و بصری، تعامل با محیط طبیعی را نیز در بر‌می‌گیرد. اعمال اجتماعی یا معنوی، گذشته یا حال، رسوم، دانش سنتی، استفاده یا فعالیت‌ها و دیگر اشکال جنبه های میراث فرهنگی ناملموس که فضا و همچنین زمینه فعلی و پویای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را ایجاد کرده و شکل می دهد.
ساختارها، محوطه‌ها و مناطق میراث در مقیاس‌های گوناگون شامل تک بنا و یا فضاهای طراحی شده، شهرهای تاریخی یا مناظر طبیعی شهری، مناظر طبیعی، مناظر طبیعی دریایی، مسیرهای فرهنگی و محوطه های باستان‌شناسی، اعتبار و ویژگی متمایز خود را از ارزش‌های شناخته شده‌ی اجتماعی و معنوی، تاریخی، هنری، زیبایی شناختی، طبیعی، علمی، یا دیگر ارزش‌های فرهنگی خود اخذ می‌کنند. آن‌ها همچنین اعتبار و ویژگی‌ متمایز خود را از ارتباطات پرمعنایشان با بستر و محیط پیرامون مادی، بصری، معنوی و غیره خود کسب می‌کنند. این ارتباطات می‌تواند حاصل یک عمل آگاهانه و برنامه ریزی شده، باور معنوی، رویدادهای تاریخی، استفاده یا یک روند تدریجی و زنده در طول زمان و یا از طریق سنت‌های فرهنگی باشد . . . درک محیط پیرامون به شیوه‌ای فراگیر، مستلزم استفاده از چند رشته علمی و استفاده از منابع اطلاعاتی مختلف است.»(ایکوموس،2005 به نقل از چراغچی،1384: 372)
در این بیانیه آمده است: « آگاهی از اعتبار ابعاد مختلف محیط پیرامون، وظیفه مشترک صاحبان حرف، مؤسساتف جوامع مرتبط و محلی است. آن‌ها باید هنگام اتخاذ تصمیم، به ابعاد ملموس و غیر ملموس محیط‌های پیرامون توجه داشته باشند.»(ایکوموس،2005 به نقل از چراغچی،1384: 372)(3)
بیان‌های فرهنگی ( بر اساس کنوانسیون حمایت و ترویج تنوع بیان‌های فرهنگی- 21 اکتبر 2005م- پاریس)
تعریف تنوع فرهنگی: « تنوع فرهنگی به معنای راه‌های متعددی است که فرهنگ‌های گروه‌ها و جوامع در آن متجلی می‌شوند. این بیان‌ها در داخل جوامع و میان آن‌ها با یکدیگر رد و بدل می‌شوند.
تجلی تنوع فرهنگی، نه تنها از طریق شیوه‌های متنوعی که طی آن‌ها میراث فرهنگی بشریت پدیدار شده، افزایش یافته و از طریق مجموعه متنوعی از بیان‌های فرهنگی منتقل می‌شود، بلکه از طریق شیوه‌های گوناگون آفرینش، تولید، اشاعه، توزیع و بهره‌مندی هنری به هر وسیله و فناوری مورد استفاده نیز هست.»(یونسکو،2005 به نقل از چراغچی، 1384: 360)
تعریف محتوی فرهنگی: «محتوی فرهنگی اشاره به مفهوم نمادین، بعد هنری و ارزش‌های فرهنگی دارد که از هویت‌های فرهنگی ناشی می‌شود و یا این‌که این هویت‌ها را بیان می‌کند.» (یونسکو،2005 به نقل از چراغچی، 1384: 360)
تعریف بیان‌های فرهنگی: « بیان‌های فرهنگی به آن دسته از بیان‌هایی گفته می‌شوند که حاصل خلاقیت افراد، گروه‌ها و جوامع هستند و محتوای فرهنگی دارند.» (یونسکو،2005 به نقل از چراغچی، 1384: 360)

جمع ‌بندی و نتیجه گیری
چنانکه از مواد کنوانسیون میراث فرهنگی ملموس و ناملموس برمی‌آید، یک تفاوت بسیار مهم بین این‌دو دسته‌ میراث وجود دارد و آن این است که شرط ثبت یک میراث فرهنگی ملموس در فهرست میراث جهانی یونسکو، داشتن ارزش برجسته‌ جهانی است، حال آن‌که این شرط برای میراث فرهنگی ناملموس وجود ندارد.

پی‌نوشت:

• سهراب سپهری در بیانی شاعرانه این مهم را متذکر می‌شود و می‌گوید: «مردم بالادست/ آب را می‌فهمند/ گل نکردندش ما نیز/ آب را گل نکنیم.»
• این تعریف منطبق با نتایج حاصل از “کنفرانس‌ جهانی مربوط به سیاست‌های فرهنگی (  MONDIACULT، مکزیکوسیتی، 1982)”، “کمیسیون جهانی مربوط به فرهنگ و توسعه (تنوع خلاقیت ما، 1995)” و “کنفرانس بین‌الدول مربوط به سیاست‌های فرهنگی برای توسعه (استکهلم، 1998)” است.»(اعلامیه جهانی یونسکو در مورد تنوع فرهنگی،2001، به نقل از: چراغچی،1382: 132)
• منظر فرهنگی دو دسته میراث فرهنگی ملموس و ناملموس را در بر می‌گیرد.

منابع :

• ایکوموس جهانی (1384) « بیانیه شیان در مورد حفاظت از محیط‌های پیرامون ساختارها، محوطه‌ها ومناطق میراث» (مصوب پانزدهمین نشست مجمع عمومی ایکوموس در شیان- 21 اکتبر 2005 میلادی)، ترجمه: سوسن چراغچی، فصلنامه اثر، شماره 39-38، پاییز 1384، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (374-371(
• چراغچی، سوسن (1382) « اعلامیه جهانی یونسکو در مورد تنوع فرهنگی» (مصوب سی و یکمین اجلاس کنفرانس یونسکو در سال 2001 میلادی، فصلنامه اثر، شماره 35، تابستان 1382، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، (135-132).
• چراغچی، سوسن (1383) « کنوانسیون صیانت از میراث فرهنگی ناملموس»، فصلنامه اثر، شماره 37-36، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (258-245).
• درویش روحانی، شیرین (1384) « کنوانسیون 1972 و میراث در معرض خطر»، فصلنامه اثر، شماره 38-39، پاییز 1384، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور(303-301).
• صمدی رندی، یونس (1382) « کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی زیر آب»، فصلنامه اثر، شماره 35، تابستان 1382، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، (151-136).
• فیلدن، برنارد م.؛ یوکیلتو، یوکا (1386) راهنمای مدیریت برای محوطه‌های میراث جهانی، ترجمه: پیروز حناچی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران (اصل کتاب به تاریخ:1998).
• یونسکو (1384) « نگاهی به کنوانسیون حمایت و ترویج تنوع بیان‌های فرهنگی»، ترجمه: سوسن چراغعلی، فصلنامه اثر، شماره 38-39، پاییز 1384، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (370-356).
• hawzah.net مجلات- آذر و دی 1384- شماره 26- میراث فرهنگی ناملموس (بازدید شده در 21 تیر 1388)

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
تعریف چند اصطلاح بین‌المللی برای شناخت منظر فرهنگی – قسمت دوم (76.1 KB)
       تعداد دانلود: 4
       زمان آخرین دانلود: یکشنبه, 26 نوامبر 2017
------------------------------------------------------------------------------------------