مدرسه عرب خوان و محمد امین ایناک
دو مدرسه تاریخی مدرسه عرب خوان و مدرسه محمدامین ایناک در بخش مرکزیایچین کالا، سمت چپ راهی که از دروازه آتا به دروازه پهلوان می رود قرار گرفته است. اولی مربوط به عرب محمدخان (1623-1602) از بازماندگان چنگیز و دومی مربوط به زمان محمد امین ایناک (1790-70/1763) است. مدرسه عرب خان در سال 1616 ساخته شد که به عنوان یادبودی از انتقال پایتخت خوارزم از کونیا-اورگنج به خیوه می باشد و در سال 1838 دوباره بازسازی شد.

مدرسه محمد امین ایناک در نیمه قرن 18 ساخته شد. نوشته هایی در تیرهای حکاکی شده ایوان جنوبی وجود دارد -افسانه ها نیز حاکی از این است- که احتمالاً مقبره خان محمد امین یا پسر کوچک او در زیر این ایوان است.

مقبره شیخ سید الدین
مقبره شیخ سید الدین از سلسله خوارزمیان (فوت 1303) یکی از قدیمی ترین مکان های تاریخی مشهور خیوه است. در حقیقت معماری آرامگاه بسیار بی تکلف است، سازه گنبد آن کم ارتفاع است و بنا روی زمین گسترده شده است. داخل مقبره، سنگ قبر کاشی کاری شده بسیار زیبایی وجود دارد که در قرن 14 توسط نقوش گیاهی و حکاکی دست نوشته های عربی تزیین شده است. در دوره های بعدی در کنار آرامگاه، بنای مسجدی با سردر گنبدی شکل ساختند. همه آجرهای مجموعه آرامگاه در قرن 19 ساخته شده است.
این بنا به دستور کولی خان در 1825 بازسازی شدند.

مدرسه محمد رحیم خان
مدرسه محمد رحیم خان که یکی از بزرگترین مدارس خیوه محسوب می شود در مقابل ورودی کنیا- ارک قرار گرفته است. این مدرسه در سال 1876 به دستور محمد رحیم خان دوم (1910-1863 ) – مشهور به فیروز شاه شاعر- بنا گشت. در سال 1873 ارتش روسیه خانات را مورد تاخت و تاز قرار داد و این منطقه را تحت سلطه خویش در آورد.

ساختمان مستطیلی مدرسه دارای چهار ایوان، حیاط و برج های کوچکی در چهار گوشه آن است. سردر ورودی آن در پهلوها توسط بال هایی که به همراه پنج تیر، طاقی برآمده ای را به وجود می آورد احاطه شده است. آسمانه حجره های مدرسه، گنبدهای بلخی است و هر حجره دارای اتاق نشیمن و اتاق پشتی است.

کنیا ارک – کرنیش خان (ارگ قدیم)

کنیا ارک (ارگ قدیم)، دژ نظامی داخلی ایچین کالا است. در قرن 17 توسط محمد ارنگ خان (1688-1687 ) بنا شد. در اواخر قرن 18 ارگ قدیم به صورت شهری داخل شهر با دیوار های بلندی جدا شد. در آن، مسجد خان، اقامتگاه، دیوان عالی، سالن انتظار (کرنیش خان)، انبار باروت، زرادخانه، دفتر خانه، حرم سرا، مطبخ، اصطبل، پاسدارخانه و دیگر فضاها وجود داشته است.
بنای اصلی مجموعه، کرنیش خانه -سالن انتظار- که توسط محمد ارنک ساخته شده بود، در اواسط قرن 18 هنگامی که سربازان ایرانی به خانات حمله کردند ویران شد. بنایی که امروز وجود دارد بین سال های 1806-1804 توسط ایلتزر خان(1806-1804) ساخته شد. در بخش جنوبی کرنیش خانه اتاقی با ایوان ستون دار وجود دارد که تخت شاهی -در قسمت گودی داخل دیوار جنوبی- قرار دارد. در وسط فضا یک یورت برای جلسات خان و پذیرش مقامات عالی رتبه قرار دارد. خزانه خان و مخزن کتب خطی در قسمت غربی کرنیش خانه قرار دارد. درهای اتاق سلطنت حکاکی و منبت کاری شده و سقف آن با نقاشی های رنگی تزیین شده است. نقوش پایه سنگی ستون های این فضا سراینده نظم موجود در خوارزم باستانی است.

مسجد آک شیخ بابا –کنیا ارک
در گوشه شمالی کرنیش خانه، خروجی مجموعه و راهی که به سمت حرمسرا و تپه آک شیخ بابا می رود وجود دارد. این مکان بلندترین نقطه کنیا ارگ است که در نقش برج دیدبانی عمل می کند. طبق افسانه ها، در قرن 14 این مکان زندان فردی روحانی به نام آک شیخ بابا بوده است. حرمسرای خان در زیر تپه قرار داشته و شامل ایوانی با تک ستون و چندین بنای دو طبقه بوده است. ضرابخانه و مسجد خان بین حرمسرا و کورنیش خانه قرار داشتند. ضرابخانه به دستور محمد رحیم خان (1826-1806 ) بنا شد. فردی که قانون اصلاح مالیات را اجرا و گمرک خانه ها را مستقر کرد و ضرب سکه طلا را ابداع نمود. در زمان الله کولی خان (1842-1825) در قسمت جنوبی ضرابخانه مسجد بنا شد. تالار زمستانه مسجد تزئینات بسیار ساده ای دارد در حالی که بخش تابستانه آن بسیار بدیع است.

ایوان آن دارای دو ردیف ستون است که با رنگ های آبی تیره، سبز و قرمز نقاشی شده است. دیوارها، محراب و منبر آن در طول لبه ها دارای برج های کوچکی است که نمای آن ها به طور کامل، با اشکال گیاهی بدیعی کاشیکاری شده است.

کاخ تاش-هالی
در زمان “الله کولی خان”(1825-1842 م.) مرکز سیاسی، اجتماعی و تجاری خیوه به شرق ایچین کالا –در اینجا- انتقال یافت. آن‌ها در کنار دروازه پهلوان مجموعه‌ای جدید ساختند، یک کاخ جدید، مدرسه، کاروانسرا و تیمچه‌ای گنبددار. کاخ “الله کولی خان”، تاش-هالی، به معنای حیاط سنگی، نام گرفت. این بنا به قلعه‌ای با دیوارهای بلند، برج‌ها و دروازه‌های مستحکم می‌ماند. معماری آن مبتنی بر سنت خانه‌سازی و ویلاسازی خوارزم، همراه با حیاط‌های مرکزی، ایوان‌های ستون‌دار سایه‌دار و سرسراها، می‌باشد. این کاخ از سه بخش که پیرامون حیاط‌های مرکزی گردهم آمده‌اند، تشکیل شده‌است. بخش  شمالی آن به حرمسرای خان اختصاص یافته است. اتاق ملاقات شاه با نام “حیاط عشرت”، مجاور قسمت انتهایی در جنوب شرقی قسمت اداری-  Arz-Khana- مجموعه در جنوب غربی مجموعه، قرار دارد. در مرکز حیاط عشرت، سکویی مدور قرار دارد که یورت نمدی خان بر روی آن واقع است. دالان‌های طولانی از راهروهای تاریک و اتاق‌ها، بخش‌های متفاوت کاخ را به هم پیوند می‌دهد. کاشی‌کاری دیوارها، نقاشی‌های رنگی سقف ‌ها، ستون ‌ها و درهای خراطی شده، نمونه بارز تزیینات کاخ تاش- هالی است.

حرم‌سرای تاش-هالی
بارگاه خانوادگی خان –حرم‌سرا- با راهرویی از بخش اداری مجموعه جدا شده‌است. قسمت جنوبی آن شامل پنج بخش اصلی، یعنی اتاق‌های خواب خان و چهار همسرش بوده‌است. بنای دوطبقه پیرامون حیاط به منظور اسکان، خدمه، خویشاوندان و همسران صیغه‌ای شاه، بنا شده‌است. هرکدام از ایوان‌های حرم‌ سرا شاهکاری از صنایع دستی خیوه محسوب می‌شود. دیوارها، سقف ‌ها و ستون ‌های آن با طرح‌واره‌های منحصربه‌فردی تزیین شده‌است. کاشی‌کاری‌های دیوارها به رنگ آبی و سفید بوده و سقف‌ ها قرمز قهوه ‌ای می‌باشد. شیشه‌های پنجره‌ها رنگین و شبکه‌ بندی شده‌است. ستون‌‌های چوبی خراطی شده بر پایه سنگی شاهکار حقیقی، حرم‌سرای تاش-هالی هستند. آن‌ها تنوعی گسترده از فرم‌ ها و سبک ‌های تزیینی ارائه می‌دهند. سطح چوبی استوانه ‌ای ستون ‌ها کاملاً با طرح‌ های حلقوی و مارپیچی از گیاهان تزیینی پوشیده شده‌است. همچنین بر آنها آیه‌هایی از قرآن و احادیث حک شده‌است. این تنها یک تزیین نیست بلکه طلسمی برای بناست، نوعی حفاظت روحانی از یک خانه در قاب ستونی که سقف را پا برجا نگه می‌دارد.

مجموعه سید بی و مناره پهوان کاری
آنسوی دیوارهای “ایچین قله”، کنار دروازه پهلوان، مجموعه مذهبی کوچکی وجود دارد که در زمان “الله کولی خان”، به دست تاجری متمول با نام “سید بی”، بنا شده است. مجموعه شامل یک مسجد نه گنبدی، با ستون‌های خراطی شده مربوط به اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19، مدرسه‌ای دو طبقه‌ای و مناره‌ای با ارتفاعی بیش از 30 متر، می‌باشد. در همان مسیر مناره استوانه‌ای پهلوان کاری مربوط به اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 میلادی ساخته شده‌است. مناره با کمربندی از آجرهای طرح‌دار و کمان‌های سبز لعاب‌دار، زینت یافته‌است.


مدرسه کوتلوگ –مراد- ایناک و عبدالله خان
این مدرسه روبروی مدرسه “الله کولی خان”، واقع است. “کوتلوگ مراد ایناک” عموی “الله کولی خان” بوده است. او در این مدرسه دفن شده است. او در بیرون شهر وفات یافت و سنت‌های منطقه مانع از انتقال اموات به ایچین قلعه بود. لذا قسمتی از دیوارهای شهر در جهت دفن او از هم پاشید. مدرسه کوتلوگ مراد ایناک، نخستین مدرسه دو طبقه در شهر خیوه بوده است. تنها این بنا در خیوه با نقش برجسته‌هایی از سفال بدون لعاب زینت یافته است. مدرسه عبدالله خان در جنوب مدرسه کوتلاگ مراد ایناک به یادبود پسر 17 ساه‌اش که در 1855 م. در دوران تیموری کشته‌شد، بنا شده است.