مقدمه
رابطه متقابل انسان و محیط در شهر ، روستا و به طور عام هر محیطی که بشر نشانی از تمدن را به جای گذاشته است منجر به ظهور منظر ویژه ای شده است که گواه مدنیت، بینش و حیات جمعی آن جامعه می باشد. منظر همواره تابع اصول و منطقی شکل گرفته است که پیرو آن اصول، تداومی مبتنی بر زیبایی، خوانایی، عملکرد و هویت یافته است. شناخت منظر به مفهوم دریافت رابطه متقابل انسان با محیط در طول تاریخ می باشد. محیط مصنوع توسط عناصر منظر و از طریق نظام خاصی که بین آن عناصر برقرار می شود شکل گرفته و واجد هویت مکانی و اجتماعی می گردد و خواندن صحیح آن نیازمند آگاهی از قواعدی دارد که بر روابط بین عناصر منظر حاکم است. از این رو قرائت منظر برای یافتن منطق سازنده آن و به منظور حفظ منظر و تعیین خط مشی توسعه برای آینده ای که انتظارات و مناسباتش متفاوت خواهد بود ضروری می باشد.
بیان موضوع
خواندن منظر از زمانی مورد توجه قرار گرفت که خود انسان نیز جزئی از محیط ساخته شده به حساب آمده و صرفاً عنصری نظاره گر محیط قلمداد نمی شد. در واقع به دنبال جریان فکری هرمنوتیک، تفسیر انسان از محیط نیز مورد سئوال قرار گرفت و نحوه رفتار انسان در محیط را به نوع تفسیرش از محیط نسبت دادند. خواندن منظر راهی است برای شناخت گفتگوی رایج میان مردم و مکان در طول تاریخ که با زبان منظر بیان شده است. منظر از لایه های متنوع و عمیق تاریخی تشکیل شده است(ماتلاک، 1379) و قرائت منظر بازخوانی و روایت آن لایه ها می باشد.
در قرائت منظر موضوع بحث این است که چگونه می توان با مطالعه عناصر منظر به ماهیت سازنده آن پی برد. منظر متنی است به قدمت تاریخ حضور آن که از طریق خواندنش می توان به منطق مکانی و منطق مردمی سازنده آن پی برد ولی خواندن آن مقدور نیست جز با استفاده از زبان منظر که از طریق الگوهای منظر بیان شده است. این الگوها مشتمل بر سه دسته کلی می باشند.
الگوهای زیباشناسانه که حاوی ارزشی بصری، نمادین و سمبلیک می باشند.
الگوهای محیطی که حاوی ارزش مکانی اند.
الگوهای اجتماعی که حاوی ارزش معنوی و هویت اجتماعی- اقتصادی و سیاسی می باشند.
همانگونه که “دانکن” شهر را به مثابه متن تعبیر می کند(دانکن،1990: به نقل از کریمیان،1385) لذا باید سیستمی از نشانه ها موجود باشد که بتوان آن را به عنوان متن خواند. از این رو باید زبان نشانه ها و الگوها را برای فهم متن شهر یاد گرفت(منصوری،1386). الگوهای مکانی و فضایی اعم از میادین، فضاهای جمعی ، ورودی ها، معابر و نشانه ها و الگوهای مردمی اعم از مکان های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مکان های اعتقادی و … نمود توجه و تمرکز اندیشه سیاسی ، ایدئولوژیک یا خاستگاه اجتماعی آن جامعه می باشد و قرائت این الگوها(به مثابه زبان) دغدغه زیستی- اعتقادی یک دوره از حیات شهر را آشکار می کند. به تعبیر دیگر حین قرائت منظر با ساختار متفاوتی از متن شهری مواجه خواهیم شد که این امر به دلایل حضور انسان در محیط اشاره می کند. محصول قرائت منظر آشکار شدن ابعاد رابطه انسان با محیط می باشد:
شهر ایرانی در دوره سنت با هدف تعالی جامعه حضوری اگاهانه و آزادی را برای ساکنانش قائل بود که به آنها اجازه می داد در بیان فرم ها و فضاها نیز آزاد باشند ولی این آزادی به دلیل پیروی از سنت اجتماعی به مثابه یک زبان از کثرت و ناخوانایی منظر شهر جلوگیری می کرد. همین امر در شهر دوره مدرن به دلیل پیچیده شدن مناسبات و عدم توان مردم در اداره منظر شهر به نظمی دستوری تبدیل شد که از جانب شاه یا متخصصان شهر ساز تعیین می شد حال اتفاقی که افتاد این بود که منطق سنتی منظر فراموش شد و نظم دستوری هم نتوانست خود را با انتظارات و تمایلات زمانی مردم منطبق کند لذا منظر شهر به تکثر و آشفتگی گرائید.
“چشم منظر را تعریف کرده و ذهن آن را تفسیر می کند”(ماتلاک، 1379)، این روش کلی قرائت می باشد که در واقع مشتمل بر دو مرحله می باشد:
ادراک متقابل انسان- محیط از مرحله محسوس(جایی که محیط به واسطه شاخصه ها و الگوهایش به مثابه زبان شناسایی می شود به مرحله معقول (جایی که “محسوسات در پیوند با ذهنیت انسان منجر به ادراکی مادی- معنوی از محیط می گردد”(منصوری، 1383)) منجر به شناخت(قرائت + تفسیر) منظر می شود.
تصویر 1، موضوع منظر: مرز تعامل و فهم متقابل انسان و محیط ،ماخذ: نگارنده،1387 .
هدف قرائت منظر
کاربرد قرائت منظر مربوط به زمانی است که انسان قصد مداخله در محیط مصنوع را دارد لذا نخست باید از طریق قرائت و تفسیر محیط به اندیشه شکل دهندگان آن محیط و منظر پی ببرد، گر چه ساختارهای کالبدی شهری دچار گسست های فضایی- اجتماعی شده اند ولی تصورات و خاطرات محیط چیزی نیستند که قطع شوند. در گام بعدی راهکارهای مداخله باید منطبق بر تداوم هویت آن مکان و پاسخگوی نیازهای زیباشناختی و عملکردی عصر حاضر تبیین گردد. از طریق قرائت منظر می توان به رابطه منطقی و سمبلیک انسان با محیط زیستش پی برد، اندیشه سیاسی- اجتماعی و ایدئولوژیک جامعه سنتی به طوری آزاد و متکثر در فضای شهری متبلور شده است اما همیشه سنت به مثابه نظامی اجتماعی- اخلاقی و منطقی موجب حفظ وحدت در منظر شهر شده است. فراموش شدن این منطق در تحول و تطور شهر معاصر منجر به آشفتگی در منظر شهر شده است. هدف از قرائت منظر تعریف مجدد رابطه انسان و محیط و دستیابی به منطق سازنده آن ، به منظور مدیریت حس مکان زیست، اعتلای کیفیت و پایداری روانی بشر می باشد.
منابع و مأخذ:
ترنر،تام(1376) شهر ه‍م‍چ‍ون چ‍ش‍م‌ان‍داز: ن‍گ‍رش‍ی ف‍رات‍ر از ف‍ران‍وگ‍رای‍ی (پ‍س‍ت – پ‍س‍ت مدرن) به طراحی و ب‍رن‍ام‍ه‌ری‍زی شهری. م‍ت‍رج‍م ف‍رش‍اد ن‍وری‍ان. ش‍رک‍ت پ‍ردازش و ب‍رن‍ام‍ه‌ری‍زی شهری. تهران.
ماتلاک،جان(1379) “آشنایی با طراحی محیط و منظر” ترجمه م‍ع‍اون‍ت آم‍وزش و پ‍ژوه‍ش س‍ازم‍ان پ‍ارک‍ه‍ا و فضای س‍ب‍ز شهر تهران. انتشارات س‍ازم‍ان پ‍ارک‍ه‍ا و فضای س‍ب‍ز شهر تهران.
منصوری،سید امیر(1386) “جزوه درس منظر شهری”پردیس هنرهای زیبا. گروه معماری. تهران.
درآمدی بر قرائت منظر (87.8 KB)
تعداد دانلود: 9
زمان آخرین دانلود: دوشنبه, 14 نوامبر 2016
------------------------------------------------------------------------------------------