برای بررسی منظر تاریخی شهر بشرویه باید عناصر شاخص موجود در بافت و ویژگی های آنها را که با جزئیات معماری خود در کنار هم هویت بافت بشرویه را به وجود می آورند، بشناسیم. با این شناخت می توانیم از ساخت و سازهای نامناسب و بی ارتباط با بافت با ارزش که با مصالح جدید و غیر بومی ساخته می شوند، جلوگیری کنیم.
شهرستان بشرویه به مرکزیت شهر بشرویه، از شهرستان های استان خراسان جنوبی می‌باشد. این شهرستان تا آبان ۱۳۸۷، یکی از بخش های شهرستان فردوس بود که در این سال به شهرستان ارتقاء پیدا کرد.
جمعیت
جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۳۰۴۵ نفر است. از این میزان جمعیت، ۹۲۶۷ نفر در روستاها و ۱۳۷۷۸ نفر در شهر بشرویه ساکن بوده اند.
تقسیمات کشوری
این شهرستان دارای ۲ بخش، ۴ دهستان و یک نقطه شهری است:
بخش مرکزی با جمعیت ۱۷۳۹۰ نفر
دهستان کرند، دهستان علی جمال بخش ارسک با جمعیت۵۶۵۵ نفردهستان ارسک دهستان رقه
شهرها: بشرویه
جغرافیا و زمین شناسی
این شهرستان از دو قسمت کم وسعت کوهستانی در غرب و پهنه وسیع شمال جنوب و شرق کویر و بیابان و ریگزار تشکیل شده است. بلندترین نقطه آن روی قله جمال در غرب حوضه یا ۲۴۴۵ متر ارتفاع از سطح دریا و پست ترین نقطه آن در کویر نمک با ۷۶۹ متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد. رشته کوه شتران در غرب، این شهرستان را از شهرستان طبس جدا می‌کند. دیگر ارتفاعات این منطقه عبارت‌اند از: علی جمال، سرهنگی، کوه سفید، قلعه دختر و دو شاخ. در شرق منطقه ریگزارهایی وجود دارد که ارتفاع آنها به ۴۰ تا ۵۰ متر می‌رسد.
کویر بجستان (کویر نمک) با وسعت بیش از ۲۵۰ هزار هکتار در شمال این منطقه قرار دارد. بیشتر آب های سطحی منطقه در فصل بارندگی به این کویر می‌ریزند.
حوضه آبریز دشت بشرویه در حد فاصل بین توده لوت در شرق و کوههای شتری (حوضه آبریز دشت طبس) در غرب واقع شده است. قدیمی ترین سازند شناخته شده در این حوضه از آهک و دولومیت دوران دوم زمین شناسی تشکیل شده و در ارتفاعات شمال تا شمال شرق آن رخنمون دارد.
دوران دوم زمین شناسی از شیل و ماسه سنگ، آهک دولومیت تشکیل شده و در ارتفاعات جنوبی و غربی منطقه یافت می‌شود سازندهای آهکی ریفی به دلیل داشتن فضاهای خالی در پیوند با منابع زیرزمینی حائز اهمیت است.
سازندهای دوران سوم عمدتاً از سنگ های آذرین بیرونی و در بلندی های شرق حوضه و حاشیه ارتفاعات غربی رخنمون دارد.
رسوبات دوران چهارم شامل رسوبات آبرفتی تشکیل دهنده سفره آب زیرزمینی و مخروط افکنه ها در مناطق کم ارتفاع حوضه گسترش دارند.
آب و هوای منطقه خشک و کویری است. حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بشرویه ۴۷ و ۱۲- درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. روستاهای شمال بشرویه گرم ترند و روستاهای غربی و جنوب غربی که ارتفاع بیشتری دارند از درجه حرارت ملایم تری برخوردارند.
بارندگی در این منطقه بیشتر از اوایل آبان ماه شروع می‌شود و حداکثر تا نیمه اردیبهشت ادامه دارد. از آن به بعد به ندرت باران می‌بارد. متوسط بارندگی در این منطقه ۱۱۰ میلی متر در سال می‌باشد.
آب
منطقه رودخانه دائمی ندارد و چند رود فصلی که پس از بارندگی روان آبها و سیلاب در آن ها جریان می‌یابد عبارت‌اند از:
– رودخانه قلعه واقی: از ارتفاعات جنوب شرقی سرچشمه می‌گیرد و به طرف شمال جریان داشته و به کویر نمک می‌ریزد.
– رودخانه ریسو: از ارتفاعات جنوب سرچشمه گرفته در مسیر شمالی به رودخانه واقی پیوسته با آن کال نمک را به وجود می‌آورند.
– رودخانه فتح‌آباد: از ارتفاعات کوه جمال شروع در نزدیکی روستای فتح‌آباد وارد دشت بشرویه می‌شود.
– کال اصفاک: از بلندی های قرانجیری واقع در غرب منطقه شروع می‌شود و در نزدیکی روستای اصفاک به کال نمک می‌پیوندد. سیلاب این کال در تغذیه سفره آب زیرزمینی نقش دارد.
– کالشور فردوس: از شرق وارد دشت بشرویه می‌شود و پس ازعبور از شرق روستای نیگنان به کویر نمک می‌ریزد.
آب مورد نیاز کشاورزی این منطقه از قنات، چشمه و چاه تامین می‌شود. طبق آمار موجود در حال حاضر تعداد ۲۰۲ حلقه چاه عمیق ۱۲ حلقه چاه نیمه عمیق ۱۳۳ رشته قنات و ۸۲ چشمه در منطقه وجود دارد که سالیانه حدود ۲۳۶ میلیون متر مکعب آب از زیرزمین استخراج می‌گردد.
پوشش گیاهی
گیاهان این منطقه از گونه های پرطاقت مانند درمنه، تاغ و اسکمبیل می‌باشد. در کوه های شتری تعدادی درختان جنگلی چون انجیر، پسته کوهی، بادام کوهی و گردو وجود دارد. با توجه به گسترش کویر و نمک زار و شنزار در منطقه مراتع آن فقیر است و پوشش گیاهی بصورت تنک مشاهده می‌شود. گیاهان داروئی و صنعتی چون کتیرا، انغوزه، زیره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه می‌باشد.
ویژگی‌های کلی
این شهر در موقعیت ۳۳ درجه شمالی و ۵۷ درجه شرقی، در شرق ایران و در غرب استان خراسان جنوبی و در لبه کویر واقع است. به دلیل این موقعیت جغرافیایی، آب و هوای این شهر گرم و کویری است. بشرویه به دلیل حفظ بافت سنتی زیبای خود و بادگیرهای زیبای آن به شهر بادگیرها در خراسان معروف بوده‌است.
بشرویه از شهرهای تاریخی و قدیمی با عمری چند صد ساله است. بیشتر مردم این دیار به حرفه کشاورزی اشتغال دارند. کشاورزی مبتنی بر منابع زیرزمینی آب و زمین های مستعد این منطقه است و عمده محصولات به عمل آمده پنبه، جو، گندم و پسته می‌باشند که در این بین کشت و برداشت پسته اگرچه از قدیم انجام می‌شده، ولی به تازگی رونق ویژه‌ای گرفته‌است.
نام
کلمه «بُشرویه» مرکب از دو بخش «بُش» و «رویه» است و دلالت دارد بر منطقه‌ای که محل رویش «بُش» است و بُش در نظر اهالی و معمرین شهر، بوته‌ای خودرو از تیره گیاهان کم آب کویری و بیابانی بوده که برای ادامه حیات خود احتیاج به آب فراوانی نداشته و در اصطلاح مردم «ترخ» یا «درمنه» نامیده می‌شده است که در اصل «دِرِمنه» است. نظامی در این باب گوید:
چون درمنه دِرَم ندارد هیچ باد در پیکرش نیاردپیچ
آثار تاریخی بشرویه
در بشرویه آثار تاریخی فراوانی وجود دارند که پیشینه تاریخی تعدادی از آنها به قبل از اسلام برمی‌گردد و خوشبختانه برخی از آنها هنوز به جا مانده‌اند. از ویژگی های بارز این ابنیه، تاریخ گذاری و وجود لوحی است که معمولاً پیشینه و سازنده آن را نشان می‌دهد و هیچ شک و تردیدی برای شناخت گذشته آن باقی نمی‌گذارد. این آثار عبارت‌اند از:
قلعه دختر
این قلعه بر بالای قله ای مخروطی شکل قرار گرفته‌است. درباره پیشینه تاریخی این قلعه نظراتی وجود دارد مبنی بر این که این بنا از دوره ساسانیان بر جای مانده و همچنین این که این قلعه در زمان فرقه اسماعیلیه بنا شدهاست. این قلعه در فاصله 12 کیلومتری بشرویه و بر فرازکوهی رفیع در 1250 متری از سطح آبهای آزاد بقای قلعه ای سنگی و در شش کیلومتری شمال شرقی «رقه» واقع شده و بدین سبب (قلعه دختررقه) نیز خوانده می‌شود. آنچه از بقایای برج و باروهای قلعه به جا مانده بیانگر وضعیت دفاعی و رزمی آن می باشد. قلعه دختر بشرویه یکی از قلاع مستحکم وصعب العبور اسماعیلیه در جنوب خراسان است و سفالینه های به دست آمده در آن متعلق به قرون هفتم تا نهم هجری است. این قلعه در چهار سطح مختلف ساخته شده و هر سطح دارای تأسیسات و برج و باروهای مجزا می باشد. اطراف این سازه دارای شیب های بسیار تند می باشد و ورودی آن احتمالاً در سمت غربی که از شیب کمتری نسبت به دیگر اضلاع برخوردار است قرار داشته است. مصالح و ملات به کار رفته در بنا، شن، گچ، آهک وسنگ می باشد. در بخشی از قسمت های قلعه پایه و شالوده دیوارها جزئی از کوه است که تراشیده شده و به صورت دیوار درآمده اند. تأسیسات قلعه شامل آب انبارها، مخازن ذخیره آذوقه، برج ها، اتاق های مخصوص استراحت نگهبانان، شاه نشین، انبار و … می باشد که بخش اعظم آنها دراثر عوامل جوی ومحیطی تخریب شده است.
آب‌انبار میان ده
این حوض اولین حوض ساخته شده در بشرویه است. این بنا دارای استحکام و زیبایی خاصی است که در ساخت آن صورت گرفته به طوری که با گذشت ۴۰۰ سال از ایجاد آن هنوز کوچک ترین تغییری در آن رخ نداده است.
حسینیه میان ده (حسینیه حاج علی اشرف)
از دیگر مکان های مقدسی که در میان بشرویه ساخته شده، حسینیه ای است که مدور بنا گردیده و دارای دو ایوان است که به صورت قرینه و به سبک معماری هندی ساخته شده‌اند. دور تا دور این عمارت ایوان های کوچکی ساخته شده‌اند. این ساختمان دارای دو طبقه است. طبقه پایین ویژه مردان و طبقه بالا ویژه بانوان است. سازنده این بنا شخصی به نام حاج علی اشرف از اهالی ده خانیک واقع در غرب بشرویه بوده و زمان احداث آن، بر اساس شواهد، دوران حکومت افشاریه در خراسان بوده‌است.
مدرسه علمیه
این بنا که معروف به مدرسه طلاب علوم دینی نیز هست، در میان ده روبروی مسجد جامع میان ده و حسینیه حاج علی اشرف و در جهت غرب حوض انبار واقع شده و بنایی است که در ساخت آن به طور کامل خشت و گل به کار رفته است. دارای دو ایوان بزرگ در سمت شمال و جنوب است که ایوان شمالی جهت استفاده در فصل زمستان و ایوان جنوبی که از عمق و ارتفاع بیشتری برخوردار است جهت استفاده در فصل تابستان بنا شده‌اند.
مسجد جامع میان ده
این مسجد در گذشته‌های دور در زمان سلسله صفوی بنا شده و سبک معماری آن زمان را به خوبی نشان می‌دهد. این بنا به طور کامل از گل و آجر ساخته شده است. بنا دارای کاشی کاری نیست ولی در ایوانی بزرگ، آیاتی از قرآن مجید که به خط کوفی بسیار زیبا نوشته شده‌اند به چشم می‌خورد. سقف ایوان ها و شبستان مسجد کاملاً هلالی شکل است و در سر در ورودی آن، روی سنگ بزرگی اشعاری بیان کننده بر زمان ساخت بنا حک شدهاست.
امامزاده هوگند
در فاصله حدود ۱۲ کیلومتری غرب بشرویه و در دامنه کوه، ساختمانی زیارتی وجود دارد که به نام امامزاده محمد بن اصغر هوگند معروف و مشهور است. از سابقه و شخصیت مدفون در این محل هیچ اطلاع تاریخی در دست نیست و آن چه اهالی به آن اعتقاد دارند، این است که این جا محل دفن یکی از اولاد امام موسی کاظم است.
مسجد جامع رقه
این مسجد در سمت شرق دهستان رقه و در منطقه‌ای که اصطلاحاً به «پایین محله» مشهور است، قرار دارد. این مسجد در طول زمان آسیب های فراوانی دیده و در حال حاضر در حد دیواره های بیرونی مسجد و بقایای به جا مانده از سه ایوان شرقی، غربی و جنوبی است. سقف ایوان های غربی و جنوبی کاملاً تخریب شده و ایوان ضلع شرقی از بقیه کامل تر است.
از دیگر بناهای تاریخی بشرویه تپه کرند، رباط اصفاک و نیگنان، قدمگاه ساغند، زیارتگاه بی‌بی نجمه خاتون مجد و قلعه های نظامی و دفاعی بشرویه و بند ریز که در مجاورت قلعه دختر واقع شده می‌باشند.
مشاهیر
– ملا حسین بشرویه ای
– بدیع الزمان فروزانفر
آسیاب های آبی بشرویه
در سمت غرب بشرویه ودر مسیر قنات این شهر پنچ آسیاب قرار دارد. این آسیاب ها براساس فاصله شان از شهر بشرویه به آسیاب اول تا پنجم مشهورند. هیچ کتیبه و مدرک مستندی مبنی بر تاریخ ساخت این آسیاب ها در دست نیست. اما با عنایت به شواهد و قراین و وقف نامه های موجود این آسیاب ها دارای قدمتی چهارصد ساله اند و به زعمی آسیاب پنجم از همه قدیمی تر و آسیاب اول از همه جدیدتر می باشد. این آسیاب ها که در مسیر قنات بشرویه به فاصله یک کیلومتر از یکدیگر در جانب غرب شهر بشرویه قرار دارند و در حال حاضر سه باب از آنها متروک و از کار افتاده اند و تنها آسیب های شماره 3 و 4 به کار مشغولند. معماری و شکل سازه این آسیاب ها مشابه هم هستند و از مخزن آب (تنوره آسیاب) و فضایی صلیبی شکل تشکیل شده اند. تنوره آسیاب استوانه ای به قطر 2.5 متر و ارتفاع 6 متر است که 1.5 مترش بالای زمین های اطراف و بقیه آن داخل و پایین آن زمین قرار گرفته است. در بخش غربی مخزن شاخه ای از آب قنات به وسیله کانالی به داخل مخزن هدایت می شود و پس از انباشته شدن در مخزن با شدت و فشار به بخش زیرین آسیاب هدایت می‌شود و پره‌های چرخ چوبی آسیاب را به حرکت در می‌آورد. چرخ با هرمی به سنگ رویین وصل شده و باعث چرخش سنگ می‌گردد. با چرخش سنگ گندم کم کم به درون سنگ رویین منتقل می‌شود و پس از آرد شدن به کناره های سنگ منتقل می‌گردد. ورودی آسیاب در قسمت شرقی بنا و در عمق 4 متری از سطح زمین های اطراف واقع شده است.
مصالح به کار رفته در بنا آجرهای مربع شکل، لاشه سنگ، قلوه سنگ و ملات شن و گچ و آهک می باشد.
باغ خان
باغ خان یکی دیگر از منازل قدیمی است که در بافت قدیمی شهربشرویه و در خیابان ملا عبدالله تونی، کوچه ملا سعدی واقع شده است. این منزل متعلق بهامیرحسن خان طبسی بوده و به باغ خان مشهور گردیده است و اواسط دوره قاجاریه به سبک ابنیه زیبا و خاص آن دوره ساخته شده است. مصالح به کار رفته در این بنا خشت خام و گل می باشد که نمای بیرونی آن با کاه گل و قاب بندی‌های گچی تزئین شده است. این بنا دارای حیاطی مربع شکل و بزرگ است که اتاق هایی در اطراف آن ساخته شده است. این اتاق ها دارای سردرهایی رسمی بندی شده و پایه ها و دیوارهایی آراسته با ترنج های گچ بری شده است. در میانه ضلع غربی و شرقی حیاط دو ایوان روبروی هم بنا شده وشاه نشین منزل در پشت ایوان شرقی قرار گرفته است. در پشت این ایوان بادگیری وجود داشته که اکنون از بین رفته است. بخش اعظم بادگیر به داخل شاه نشین و شعبه ای از آنبه سردابه مستطیل شکل زیر ایوان راه می یافته. بادگیر سالمی در بخش جنوبی بناقرار دارد که به اتاق هشت ضلعی حوض خانه متصل است. حوض خانه این سازه دارای تزئینات زیبای گچبری و رسمی بندی استادانه ای در قسمت گنبد می‌باشد .نور فضا به وسیله پنجره های مشبک واقع بر ساقه هشت ضلعی گنبد کلاه فرنگی تأمین می‌گردد. شاخه ای ازآب قنات بشرویه درون حوض خانه وارد شده واز آن جا به منظور آبیاری درختان باغ به حیاط هدایت می شده است. بخش های دیگر منزل شامل اتاق های نشیمن تابستانه و زمستانه، انبار، تنورخانه و … می‌باشد که فاقد هرگونه تزئینات می‌باشد.
پل های آب بر بشرویه (پل تَرناو)
بقایای معماری سر پل شامل دو سازۀ معماری سنگی است. این پل دارای یک دهانه اصلی عریض و بلند و دو دهانه کوچکتر در سمت راست دهانه اصلی می باشد. دهانه اصلی به یاری دو پایه قطور مربع شکل استقرار یافته و 22 مترارتفاع دارد. پایه های پل بر بستری سنگی قرار گرفته اند که از سنگ لاشه، ساروج و گچ ساخته شده اند. دو دهانه فرعی بر ارتفاعات کناره رودخانه بنا شده و از ارتفاع و عرض کمی برخوردارند. پل دیگری در همان مکان و به فاصله بیست مترساخته که دارای دوطبقه می باشد. طبقه اول جهت معبر ساخته شده و طبقه دوم برای عبور آب در نظر گرفته شده است. در سمت چپ طبقه اول اتاقکی ساخته شده که دارای یک ورودی و یک خروجی است. ارتفاع این پل از کف رودخانه 26 متر است. بنا بر شواهد موجود احتمال می‌رود که پل قدیمی تر متعلق به دوره ساسانی باشد و از این نظر حائز اهمیت است. در این مجموعه معماری تقریباً هیچ عنصر تزئینی به کار نرفته است.
نظری اجمالی به معماری منازل در بافت قدیم شهر بشرویه
بشرویه شهری است در حاشیه کویر و تاثیرات طبیعی و اقلیمی کویرباعث شکل گیری نوعی خاص از معماری منازل در بافت های روستایی و شهری منطقه گردیده است. کوچه های پر پیچ و خم، نماهای کاه گلی، سقف های گنبدی و بادگیرها از خصوصیات عمده فضاهای مسکونی بشرویه اند.
فضای داخلی منازل بافت قدیم بشرویه از قسمت‌های ذیل تشکیل شده اند.
- میون‌سراmunsera:حیاط
- اتاق نشیمن: این مکان محل نشیمن اعضای خانه است. در برخی منازل نشیمن تابستانی دارای بادگیر و نشیمن زمستانی آفتابگیر است، لیکن در بعضی دیگر، زمستان ها روزنه بادگیر را مسدود می کردند و در فصل تابستان مجدداً روزنه بادگیرها را می‌گشودند.
- اتاق: صاحب خانه تا حد امکان و بر اساس توان مالی که در اختیار دارد اتاقی در مجاورت نشیمن برای میهمان آماده نگاه می‌داشته است.
- مطبخ: مطبخ همان آشپزخانه است و از ملحقات مطبخ، تنور و اجاق در دو اندازه متفاوت می‌باشد.
- بُنجه دو bonjedu :انبار آذوغه است. در بنجه دو، کندو kandu (محل نگهداری گندم) و پَرخو (محل نگهداری آرد) تعبیه شده است.
- اَغُل: محل نگهداری احشام و طیور می باشد.
- کاهدان: محل نگهداری خوراک دام می باشد.
- صوفه sufa : دالانی مسقف است که درهای اتاق های نشیمن بدان باز می‌شود. صوفه در تابستان به خاطر سایه گستری اش خنک است و عموماً فعالیت های اهل منزل در این مکان انجام می شود.
- حوض خانه: فضایی شش یا هشت ضلعی است که درمیان آن حوضی تعبیه شده است. سقف حوض خانه کلاه فرنگی است.
- سردابه sardabe :در زیرزمین ایوان تابستانی، فضایی وجود دارد که ادامه کانال بادگیر به آن متصل می‌شود. این مکان به وسیله پنجره هایی کوتاه و مشبک به حیاط مرتبط می‌شود. سردابه درتابستان محلی سرد و خنک برای اهالی منزل است و همچنین مکانی مناسب است برای نگهداری آذوقه فاسد شونده.
- شاه نشین: قسمتی از ایوان تابستانی است که مشرف به ایوان اصلی است. بخشی از کانال بادگیر به این مکان راه دارد که در خنک کردن فضای موجود درشاه نشین بسیار مؤثر است.
- بادگیر: بادگیرها یکی از ملحقات منازل مناطق گرمسیری اند .بادگیر علاوه بر خنک کردن فضای منزل، هوای اتاق ها را تهویهمی‌کند. بادگیرها در منازل معمولی یک طرفه یا دو طرفه اند. اما در خانه های بزرگتربادگیرهای چهارطرفه بیشتر کاربرد دارد. حتی در برخی منازل اربابی مجموعه ای ازبادگیرها ساخته شده‌اند که هر یک از آنها به فضایی مشخص در منزل متصل اند.
حمام فاضل خانی
حمام فاضل خانی در کوچه ملا عبدالله تونی 4 در شهر بشرویه واقع شدهاست. فاضل خان تونی یکی از فضلای دوره صفویه می‌باشد که در شهر تون و شهرهای اطراف بناهای عام المنفعه ای برپا نموده است. ورودی حمام در میانه ضلع جنوب غربی عمارت بنا شده و دارای سر دری به ارتفاع 4 متر است. پس از ورودی دالانی کم عرض با شیبی خفیف وجود دارد که به فضای بینه منتهی می گردد. بینه فضایی چلیپایی شکل دارد که شامل فضایی مربع شکل مرکزی بر چهار فضای ایوان مانند در چهار ضلع آن می باشد. بینه حمام در قسمت مربع مرکزی با گنبدی کوتاه که توسط چهار فیلپوش کوچک و روی قاعده هشت ضلعی اجرا شده مسقف گردیده و فضاهای ایوان مانند به وسیله طاق هایی با قوس هلالی پوشیده شده اند، در ضلع جنوبی ایوان بینه دو درگاهی موجود است که به اتاقکی مستطیل شکل که محل تعویض لباس می باشد، منتهی می شود. روشنایی حمام از طریق دو نورگیر در وسط گنبد و در میان ایوان غربی تامین می‌شود. ورودی میان در مقابل ورودی بینه قرار دارد که با سطحی شیب دار به فضای گرم خانه متصل می شود. در انتهای میان در اتاقکی قرار دارد که اکنون سرویس بهداشتی شده است. در انتهای میان در ورودی گرمخانه واقع شده است. گرمخانه فضایی است هشت ضلعی با چهار ضلع کوچک و چهار ضلع بزرگ و به وسیله گنبدی مسقف گشته است. دراضلاع بزرگ 8 ضلعی ایوان هایی وجود دارد که به وسیله طاق هایی با قوس هلالی پوشیده شده اند. خزینه حمام در ایوان شرقی واقع شده و در اضلاع کوچک 8 ضلعی: گرمخانه، نظافت خانه و اتاق سکودار قراردارد. نورحمام فاضل خانی به وسیله سه نورگیر در وسط گنبد و در ایوان ضلع شرقی تامین می‌شود و سرانجام پشت ایوان شرقی حمام گلخن قرار گرفته است. سطح داخلی حمام در همه فضاها با لایه ای از ساروج پوشیده شده است.
خانه مستوفي
منزل مستوفی در خیابان ملا عبدالله تونی بشروی و کوچه مستوفی شهر بشرویه قرار دارد. این عمارت از جمله بناهای اعیانی است که در دوره قاجاریه ساخته شده و متعلق به شخصی به نام مستوفی می‌باشد. سبک معماری و بادگیرهای زیبا وساباط در جانب شمال شرقی این سازه و تزیینات گچی در بخش های دیگر بنا از ویژگی های بارز منزل مستوفی به شمار می رود. پلان کلی این عمارت مستطیل شکل می باشد و ورودی آن در میانه ضلع جنوب غربی واقع شده است. پس از ورودی دالانی کم عرض قرار دارد که به حیاط متصل می شود. در طرفین دالان ورودی دو اتاق کوچک تعبیه شدهاست. صحن حیاط فضایی مستطیل شکل دارد که با آجرهایی مربع شکل فرش شدهاست. در ضلع شرقی این عمارت، ایوانی بزرگ قرار دارد که بر فراز آن سه بادگیر عظیم تعبیه شده است. این بادگیرها شامل یک بادگیر مستطیل شکل بزرگ در میانه و دو بادگیر هشت ضلعی در طرفین اند. بادگیر مستطیل شکل دارای دو دروازه چشمه در طرفین می باشد و به فضای درون ایوان منتهی می‌گردد. دو بادگیر دیگر به زیرزمینی که در ایوان واقع شده است، راه دارند. ایوان پوششی مسطح دارد و در بخش فوقانی با دو ستون هشت ضلعی و دو نیم ستون و سه قوس گهواره ای مزین شدهاست. فضای طرفین ایوان به صورت دو اشکوبه است. دیوار ضلع غربی عمارت با پنج طاق نمای عمیق و مرتفع تزیین شده است. این طاق نماها دارای رسمی بندی هایی گچی اند. در ضلع جنوبی و شمالی بنا، ورودی چند اتاق به چشم می‌خورد که در بخش بالا و اطراف ورودی ها، طاقچه ها و طاق نماهایی زیبا ساخته شدهاست. در گوشه شرقی بنا حوض خانه قرار دارد. حوض خانه فضایی هشت ضلعی دارد که حوض دایره ای کوچکی در مرکز آن ساخته شده است. این فضا با کلاه فرنگی زیبایی پوشیده شده و تزئینات رسمی بندی هنرمندانه ای دارد. زیرزمین عمارت که حکم سردخانه را داشته، فضایی مستطیل شکل دارد که با قوسی خفیف و آجرهای خفته و راسته اجرا شده است. در ضلع شمال شرقی منزل که مشرف به کوچه ای کم عرض است ساباطی به طول هجده متر ساخته شده که دیوارهای ساباط با بیست طاق نمای ظریف تزئین شده است. مصالح به کار رفته در منزل وساباط مستوفی خشت خام و در قسمت هایی آجر با ملات گل و گچ می‌باشد. خانه مستوفي از بزرگ ترين خانه هاي بافت تاريخي شهر بشرويه است و از نظر تزئين و شيوه معماري در اين بافت منحصر به فرد است.
معماري اين خانه مربوط به دوران قاجار بوده و از تزئينات خاص اين دوره در آن بهره برده شده است و مهم ترين عنصر تزئيني اين خانه كه همچون نماد شهري كويري در بشرويه از دور به چشم مي‌خورد چندين بادگير رفيع است كه هر يك حدود شش متر از بام بنا رفيع تر است و با گچ تزئين شده است.
ديگر عنصر برجسته اين بنا گنبدخانه آن است كه در سقف رفيع آن انواع تزئينات رسمي بندي و قطاربندي وجود دارد و درهاي چوبي با شيشه هاي رنگي و گره سازي شده با طرح هاي هندسي، قوس هاي رومي با نيم دايره اي، رسمي بندي ها و قطاربندي و گچ بري هايي به سبك فرنگي، ستون هاي تزئيني ايوان اصلي و بخاري هاي آن از ديگر عناصر تزئيني مهم اين بنا است.
نقطه اوج تزئينات در اين خانه، پنجره هاي مشبك گچي گنبد حوضخانه آن است و در كلاه فرنگي رأس اين گنبد گلجام هايي وجود دارد كه بر مبناي شواهد موجود حداقل داراي شيشه‌هاي رنگي در چهار رنگ قرمز، نارنجي، سبز و بنفش است.
نقوش هندسي آن از قطعاتي از دايره تشكيل شده كه اصطلاحاً با هم در حالت قهر و آشتي هستند كه به مرور زمان اين تزئينات دچار آسيب هاي فراوان انساني، جانوري و اقليمي شده‌اند.
"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
درآمدی بر منظر تاریخی بشرویه (641.7 KB)
تعداد دانلود: 1
زمان آخرین دانلود: چهارشنبه, 17 دسامبر 2014
------------------------------------------------------------------------------------------