اساتيد راهنما: مهندس محسن خراساني زاده و مهندس مهدي شيباني

چکيده رساله:
مجموعه رودخانه و عوامل وابسته به آن از عناصر خاص منظرساز هستند که با نوازش پنج حس انسان توان خلق مکاني مفرح و دلنشين را دارند و در ارتقاي کيفيت هاي محيطي نقش به سزايي ايفا مي کنند
رودخانه بالخلو يکي از اساسي ترين دلايل شکل گيري شهر اردبيل است و پل هاي تاريخي آن حکايت از سابقه اي درخشان دارند،ولي در حال حاضر در ميان دو ديوار محصور کننده از آشفتگي بسياري رنج مي برد
براي باززنده سازي اين رودخانه اهداف زير دنبال مي شوند:
– رودخانه در جايگاه عنصري قوي در خلق مناظر، به ارتقاي کيفيت هاي محيطي بپردازد و کريدوري طبيعي در بافت فشرده شهر باشد
– در پي ارتباط تنگاتنگ طبيعت، انسان و شهر:رودخانه عنصري طبيعي در کالبد شهر و پاسخگوي حضور انسان باشد
معماري منظر با همکاري ساير تخصصها ميبايست شرايط محيطي نابسامان شهر را سامان دهد و راهحلي ارايه دهد که پيوند بين فضاهاي متفاوت در حاشيه رود باشد و به گونهاي عمل کند که هم پاسخگوي روحيات چندگانه حاشيه آن باشد و هم به عنوان کلي منجسم نمود داشته باشد که از تفکري واحد ناشي شده است
بر اساس اصول پايه تهيه شده که مستقيماً در ارتباط با طراحي حاشيه رودخانه مي باشد و دستاوردهاي بررسي تجارب مشابه در ايران و جهان به جنبه هاي مختلف شناخت و سنجش وضع موجود مي پردازيمآشنايي با منطقه و شهر جهت گيري پروژه را مشخص مي کند و نکات مثبت و منفي بستري که طراحي نهايي در آن قرار خواهد گرفت را ارزيابي مي کندبا کمک اطلاعات اوليه و پيمايش محيطي جنبه هاي گوناگون اکولوژي، هيدرولوژي، شهري، ديد و منظر، تاريخي، اقليمي، فرهنگي، شناخته مي شوند
با انطباق لايه هاي اطلاعاتي شامل مطالعات هيدروليکي، تراکم کاربري وضع موجود، پراکندگي فضاي سبز، شبکه معابر وضع موجود، کاربري هاي وضع موجود، نقاط تاريخي، به کانون هاي طراحي خاص خواهيم رسيد
و پس از ارزيابي به مباني طراحي خواهيم رسيد که عبارتند از:
– رودخانه يک اکوسيستم پويا و طبيعي مي باشد که پاسخگوي حضور انسان و کالبد شهر باشد و محور گردشي-تفرجي شهر شود
– منظر سازي اطراف پل هاي قديمي و تاريخي ويژگي هاي فرهنگي خاصي به محور طراحي مي بخشد
– هويت منظر رودخانه بالخلو به نمايش گذاشته شود
– مولفه هاي منظرساز به گونه اي با يکديگر هماهنگ و سازگار شوند که به صورت يک کل پيوسته احساس شوند
با بهره گيري از اطلاعات تحليل شده و مباني نظري، تدابيري انديشيده شد و لايه هاي مختلف طراحي ،چنين اند:
– مسيرهاي ارتباطي-استقرار فضاهاي شب
– حرکت و فرم آب و عملکردهاي متناسب با آن
– فضاي سبز و گونه گذاري گياهي
– کانون هاي طراحي و ارتباط با محله هاي اطراف
– چگونگي مبلمان شهر و ريزفضاهاي حاشيه رود
با توجه به وسعت پروژه و به منظور پيوند با بستر طرح، طراحي بايد در سه مقياس انجام شودمقياس کلان (بافت شهري همجوار رود و نقش آن در شهر)،مقياس ميان(محدوده طراحي کرانه رود)و مقياس خرد(اجزاي طراحي)
در طراحي کلان با حفظ هويت چهارگانه مناطق همجوار(روحيه طبيعت بکر،روحيه ترکيبي از طبيعت و مدنيت،روحيه تاريخي سنتي،روحيه شهر نشيني رو به توسعه)کلي منسجم ارايه شود و نهايتاً طراحي اجزا و فضاهاي ارتباط دهنده آن ها با يکديگر، با کيفيت مطلوب ارايه شود

فهرست

1- فصل نخست(مقدمات)
1-1- مقدمه و بيان مسئله 12
1-2- ضرورت و اهميت موضوع 14
1-3- اهداف کلان اوليه 15
1-4- چارچوب مطالعه 17
1-4-1- روش تحقيق 17
1-4-1-1- مقدمه  17
1-4-1-2- بررسي مقدماتي به منظور رسيدن به روش تحقيق18
1-4-1-3- چارت مراحل روش تحقيق 19
1-4-1-4- دياگرام اطلاعات پايه جهت منظرسازي رودکنار 20
1-4-1-5- دياگرام بررسي تجارب ايران و جهان 21
1-4-1-6- دياگرام شناخت و سنجش وضع موجود 22
1-4-2- برنامه انجام مطالعه و طراحي 23

2- فصل دو (اصول پايه)
2-1- مقدمه 26
2-2- رودخانه عنصري طبيعي در فضاي شهر 26
2-2-1- شهرها و رودها 26
2-2-2- ضرورت ساماندهي رودهاي شهري 27
2-2-3- راهنماي طراحي فضاهاي کناره رود 29
2-3- آب و معماري منظر 35
2-3-1- آب مايه حيات 35
2-3-2- پيشينه احترام به آب نزد ايرانيان 35
2-3-3- دسته بندي آب ها 35
2-3-4- مباحث تکنيکي آب (مهندسي رودخانه) 38
2-3-4-1- شناخت مهندسي رودخانه  38
2-3-4-2- برخي تعاريف لازم 38
2-3-4-3- كنترل سيلاب   38
– روشهاي مختلف تعيين دوره بازگشت سيلاب طرح
– جايگاه نقشه هاي پهنه بندي سيل در مديريت سيلاب
2-3-4-4- كاربريهاي مجاز اراضي چهارگانه 40
– كاربريهاي مجازي اراضي پهنه خطر متوسط سيل
– كاربريهاي مجازي اراضي پهنه خط كم سيل
– كاربريهاي مجازي اراضي بستر و حريم رودخانه
– كاربريهاي مجاز و ممنوع حريم و بستر
2-3-4-5- كاربرد نقشه هاي پهنه بندي سيل در بيمه سيلاب  42
2-3-4-6- تعيين دوره بازگشت سيلاب طراحي براساس ملاحظات اجتماعي 43
2-3-5- مهندسي رودخانه و منظر سازي 43
2-3-6- کيفيت آب و تاثير آن بر منظر سازي 45
2-3-7- ارتباط حرکت و فرم آب با حس مکان و ويژگيهاي محيطي اطراف آب 45
• تاثير عوامل محيطي آب بر دريافت انسان
• آب آرام
• آب جاري
• آب خروشان
2-3-8- آرامش بخشي آب در فضاهاي شهري 48
2-4- زمان و معماري منظر 49
2-4-1- منظر چهار فصل  49
2-4-2- منظر شب و روز 49
2-5- صدا و معماري منظر 50
2-5-1- جايگاه صدا در کيفيت فضاهاي معماري منظر 50
2-5-2- منابع توليد صداهاي محيطي 50
2-5-2-1- آب از عناصر مهم توليد صدا
2-5-3- آلودگي صوتي 50
2-5-4- ساماندهي صداهاي محيطي با عناصر معماري منظر 51
2-5-5- چگونه مي توان با تغيير بستر آب کيفيت هاي محيط را تغيير داد؟ 52
• صداي آب در باغ ايراني
• چشمه يادبود پرنسس ديانا
2-6- مطالعات محيط زيست 54
2-6-1- اكولوژي 54
2-6-2- نيازهاي پروژه 55
2-6-3- ديدگاه برنامه ريزي زيست محيطي در کالبد شهري 55
2-6-4- شاخص هاي فضاي سبز 56
• آثار اكولوژيكي
• بهبود شرايط زيست محيطي
• آثار اجتماعي- رواني
2-6-5- باد و محيط زيست 57
2-6-6- گونه‌هاي حيات وحش استان اردبيل در تنگناي زياده‌خواهي‌هاي انسان 58
2-6-7- مراقبت از رودخانه ها 59
• نگرش بوم شناسانه به پايداري شهر
2-6-8- طراحي رودکنار با اصول محيط زيست 63
• تاريخچه اي مختصر از توسعه رود كنارهاي شهري
• سلامت رودخانه شهري
• اصولي براي طراحي رود كنارها بر مبناي حفظ محيط زيست
• مزاياي بازسازي و توسعه مجدد
2-7- خلاصه فصل و جمع بندي 66

3- فصل سه (بررسي تجارب ايران و جهان)
3-1- مقدمه و اهداف اين فصل 70
3-2- دليل انتخاب نمونه ها و چگونگي بررسي آنها 70
3-3- بررسي نمونهها 71
3-3-1- نمونه هاي خارجي
• پارک رودخانه اي يونگنينگ 72
• رودخانه آناکاستا 75
• رودخانه چارلستون 85
• رودخانه ميناپوليس 95
• رودخانه وستچستر 98
3-3-2- نمونه هاي داخلي 105
• رودخانه زاينده رود 106
• رودخانه کارون 116
• رودخانه دز 119
3-3-3- بررسي هاي موضوعي 122
• فضاي سبز حاشيه رود
• ادراک آب و نحوه دسترسي به آب و رود
• توجه به حرکت پياده و دوچرخه
• ايمني در لبه آب
• پارکينگ ها و مسيرهاي بافت هاي طبيعي
• نورپردازي و انعکاس
• نمونه اي از فضاهاي انطباق پذير با رودخانه هاي فصلي
• پيوند فضاي سبز شهر با فضاي رودخانه
3-3-4- کيفيت طراحي فضاهاي کرانه رود 129
• معرفي فضاي کرانه رودخانه ماري بيرنونگ در شهر ملبورن
• معرفي فضاي کرانه رودخانه چِونگ گاي در شهر سئول
3-4- خلاصه فصل و جمع بندي 133
3-4-1- دستاوردهاي بخش بررسي تجارب ايران و جهان 134

4- فصل چهارم( شناخت و سنجش وضع موجود)
4-1- مقدمه و اهداف اين فصل 139
4-2- شناخت منطقه و شهر (چکیده) 139
4-2-1- آشنايي با استان اردبيل 139
4-2-2- آشنايي با شهر اردبيل 139
• وجه تسميه شهر اردبيل 139
• شناخت تاريخي شهر 140
• نحوه شكل گيري شهر در حريم رودخانه بالخلو 140
• خصوصيات كالبدي شهر 141
• مطالعات فرهنگي،اجتماعي،جمعيتي 142
• تاثیر مطالعات فرهنگی بر منظرسازی 144
• مطالعات اقليمي 146
• جمع بندی مطالعات اقلیمی 150
4-2-3- بررسي طرح جامع اردبيل 151
4-2-4- بررسی طرح تفصيلي اردبيل 152
4-3- شناخت رودخانه بالخلو  153
4-3-1- موقعيت رودخانه در شهر 154
4-3-2- موقعيت پل هاي ارزشمند تاريخي در محدوده شهر 155
• پل نادري
• پل هفت چشمه
• پل ابراهيم آباد
• پل يعقوبيه
• پل سيد آباد
4-3-3-
4-3-4- پيمايش محيطي(برداشت وضع موجود) 161
4-3-5- مطالعات بافت شهري حاشيه  163
4-3-5-1- کاربري هاي وضع موجود 163
4-3-5-2- فضاي سبز وضع موجود و چگونگي استقرار درختان 169
4-3-5-3- شبکه ارتباطي وضع موجود 171
4-3-6- جلوههاي نمود منظرزماني وضع موجود 172
4-3-6-1- منظر چهار فصل 172
4-3-6-2- منظر روز و شب   177
4-3-7- تحليل بصري منظر موجود 178
4-3-8- جلوههاي منظر وضع موجود صدا(با فرمت صوتي ارايه مي شود)
4-3-9- نقشههاي شناخت و سنجش وضع موجود
4-3-9-1- معرفي محدودههاي طراحي (برشهاي عرضي و تصاوير وضع موجود) 182
4-3-9-2- مطالعات هيدروليکي 189
4-3-9-3- تراکم کاربري وضع موجود(پيرامون رودخانه) 193
4-3-9-4- پراکندگي فضاي سبز موجود(پيرامون رودخانه) 194
4-3-9-5- شبکه معابر وضع موجود 195
4-3-9-6- قوتها،ضعفها،امکانات و محدوديتها 196
4-3-9-7- معرفي روحيات مناطق همجوار رودخانه 197
4-3-9-8- معرفي کانونها طراحي خاص 198
4-3-10- ارزیابی 199
• جنبه های ارزیابی
• جدول ارزیابی (قوتها،ضعفها،امکانات و محدوديتها)
• اشاره اي به ويژگي هاي قسمت هاي مختلف
• قوت ها،ضعف ها،امکانات و محدوديت هاي قسمت هاي مختلف
4-3-11- بازنگري و تدقيق اهداف 206
4-3-12- مباني طرح 207
4-3-13- رهيافت هاي کلي کرانه بالخلو 208
4-3-14- راهبرد ها و تدابير    209
4-3-14-1- هويت هاي چهارگانه براي قسمت های مختلف كرانه 210
• روحيه طبيعت بکر
• روحيه ترکيبي طبيعت و مدنيت
• روحيه تاريخي و سنتي
• روحيه شهر نشيني رو به توسعه
4-3-15- یادداشت هایی برای طراحی در هویت های مختلف رودخانه 213
• محدوده پل نادري تا پل عطايي
• محدوده پل عطايي تا پل شهدا
• محدوده پل هفت چشمه تا پل علي آباد
• محدوده پل علي آباد تا پل ابراهيم آباد
• محدوده پل ابراهيم آباد تا پل آب روان
• محدوده پل ابراهيم آباد تا پل سيد آباد
• محدوده پل سيد آباد تا پل زرناس

5- فصل پنجم( طراحي)
5-1- مقدمه و ایده های کلی 219
5-2- آلترناتیوها 223
5-2-1- ایده هایی در مقیاس بافت همجوار رود 224
5-2-2- ایده هایی در مقیاس کل محدوده طرح 228
• رودخانه يک بخش واحد:سکانسي واحد و همگون
• رودخانه چهار بخش:با الهام از روحيات چهارگانه مناطق همجوار رودخانه
• رودخانه کلي واحد متاثر از روحيات مناطق همجوار
5-3- ارزیابی و انتخاب ایده بهینه 231
5-4- چگونگي رسيدن به طرح مطلوب 231
• تکميل پشبرد ايده بهينه
• محدوده حفاظتي
• محدوده انتقالي (عبوري)
• محدوده سيال (رودخانه)
• تقسيم بندي ثانوي
5-5- معرفي طراحي در مقياس کلان(لايه بنديهاي طراحي) 235
• مسيرهاي ارتباطي
• استقرار فضاهاي شب
• حرکت و فرم آب و عملکردهاي متناسب با آن
• فضاي سبز و گونه گذاري گياهي
• کانونهاي طراحي و ارتباط با محلهها
• رودخانه و الگوي شبکهاي
• عملکردهای پيش بينی شده و ايده های طراحی مقدماتی
5-6- مشخصات طرح 242
5-7- بزرگنمایی ها و پرسپکتیوها 259

6- ضميمه:
6-1- شناخت سازه و اجزای پل ها 257
6-2- وظيفه و جايگاه قانوني شهرداري در توسعه بهسازي و نگهداري فضاهاي سبز 259
6-3- قوانين و مقررات ضوابط زيست محيطي کشوري 261

7- منابع:
7-1- منابع 263
7-2- مأخذ تصاویر 265