آب عنصری منظری در باغ مصری، مظهر زندگی:

تصویر 2: منظره پردازی کنار رود نیل
رودخانه نیل، مصر باستان را به یک کشور باریک و طویل تبدیل کرده که تمام امور زندگی و اجتماعی آن در دو طرف رود نیل مستقر شده بود. علاوه بر اینکه کشور مصر از اطراف به وسیله چهار مانع عظیم طبیعی محصور شده که ورود قوای خارجی و حتی افکار خارجی را به آنها غیر ممکن می ساخت.رود نیل پس از گذشتن از آبشارهای فراوان نزدیک به 700 کیلومتر راه همواری را به سوی دره ای عمیق می پیماید. پهنای دره 12 تا 15 کیلومتر است. رود نیل قبل از اینکه به دریای مدیترانه بریزد، از دشت همواری می گذرد. در این دشت رودخانه به شاخه های زیادی تقسیم می شود و تشکیل دلتا می دهد. مصری ها مانند انسان های نخستین خدایان خود را هم به صورت جانوران و پرندگان و خدایان بدکار را به صورت درندگان خطرناک می پنداشتند. اما بعدها مصریان خدایان خود را به شکل انسان اما با سر حیوانات و پرندگان می ساختند.
از شمال دریای مدیترانه، از غرب صحرای لیبی، از جنوب سودان و از شرق دریای احمر و شبه جزیره سینا مصر را محاصره کرده اند.
هنر مصری هنری ایستا و ابدیت گرا، هنری کاهنی و جادویی، مشخص و منفرد و فخیم و آرمانگرا است. هنری که موقوف است به وصف صورت های و تغییر ناپذیر که به جنبه های مثبت و امیدبخش زندگی می پردازد. هنرمندان مصری از بازنمایی عناصر بد و مضامین ناخوشایند اجتناب می کردند، مبادا که به آن موجودیت و بقا داده شود.
رودخانه یک محور شمالی – جنوبی را تشکیل می دهد که دو سوی آن را بیابان فرا گرفته است .نیل که آب آن، حاشیه باریکی از زمین را در طول این محور قابل کشت و زرع می سازد برای مردم وسیله معاش است. به این دلیل ورای ارزشی که به خاطر آبیاری دارد، به عنوان مظهر زندگی ارزش نمادین به خود می گیرد و خورشید نیز به عنوان بخشاینده روشنایی خدا شناخته می شود و آن را عبادت می کرده اند. از تقاطع خط مسیر خورشید با مسیر نیل، یک دستگاه مختلف چلیپایی به وجود می آید که در معماری نیز عیناً اثرات آن را می بینیم.
اهرام در طرف چپ نیل ساخته شده اند: اجساد فراعنه در طرفی که خورشید غروب می کرده دفن شده است. اندازه گیری های بعدی نشان داده که جهت ساختمان اهرام تنها چند دقیقه با جهات اربعه زاویه دارند.
مقابر و معابد مصر علیا در دامنه برجستگی هایی ساخته شده اند که در مرز بین دره نیل و بیابان را تشکیل می دهند. کریستین نوربرگ شولتز حتی معتقد است که اهرام در مصر سفلی نوعی بیان عناوین کوه های مصر علیا هستند که مرز میان رودخانه و بیابان را تداعی می کنند.
هرودوت مورخ یونانی معتقد بود که مصر عطیه نیل است. در یک سرود باستانی این احساسات نمایان شده است:
درود بر نیل، آنکه پیش از زمین پدید آمده است، آنکه می آید تا به مردمان مصر زندگی ببخشد. رازی از جنبش، تیرگی در میان روشنایی روز، مریدانت که کشتزارهای آنان را آبیاری می کنی ستایشت می کنند. نیل را رع (خدای خورشید) آفرید تا به تمام تشنگان زندگی بدهد. آنکه می گذارد تا بیابان با جریانش که از بهشت نازل می شود، سیراب شود. محبوب الهه خاک است، مهارکننده الهه بذر است، آنکه سبس می شود کارگاه های پتاح ترقی کند. الهه ماهیان، آنکه سبس می شود تا مرغان آبزی در سرچشمه رود پرواز کنند … وقتی سرریز می شوی، چیزهای فراوانی به تو پیشکش می شود، گله ها برای تو قربانی می شوند، به تو بسیار تقدیم می شود، پرنده ها برای تو پروار می شوند، شیرهای بیابان برای تو به دام می افتند تا گشاده دستی و بخشش تو جبران شود.

باغ معبد هت شپ سوت، تراس های طبیعی:
هت شپ سوت نخستین فرعون زنی که بر مصر حکومت کرد با آغاز برنامه های ساختمانی به مصر شکوه بیشتری داد. یکی از برنامه های جاه طلبانه او ساختن معبد سوگواری دیرالبحری بود. معبد از سنگ آهک و بین رود نیل تا غرب طیوه قرار داشت. بدن فرعون در دره ای بیابانی در غرب معبدش دفن شد.
باغ بسیار بزرگی که فرعون آن را ساخته است، آن را احاطه کرده است. البته اطلاعات کاملی در مورد خود باغ تاکنون به دست نیامده و فقط در مورد خود معبد در حفاری ها اطلاعاتی به دست آمده است. ولی آنچه مسلم است این است که باغی پر از گل در جهت و هم راستای نیل و در قسمت جلوی آن یک کوشک و کل باغ هم بی شک روی سکو بوده است. (تراس بندی شده)

تصویر 3: باغ معبد هت شپ سوت

در دوران پادشاهی میانه همه باغ ها و معماری ها در روی سکو ساخته می شده و این به خاطر طغیان رود نیل بوده است که طی چند روز به مرور بالا می آید.
32 گونه درخت و گیاه در این باغ کاشته شده است. طریقه کاشت درختان به این صورت بوده است که ابتدا نهال ها را در گلدان نگهداری می کردند و در اوایل بهار آنها را در زمین می کاشتند.
همان طور که در بالا گفته شد، معبد دیرالبحری، نمونه بارزی از معماری است که تراس های آن با آمفی تئاتر طبیعی آمیخته شده است و آخرین تراس آن به عنوان المان نهایی بنا به کوه متصل می شود.

هر درخت دارای معنی خاص خود:

باغ ها شامل درختان و گياهان مختلفي بودند. درختان مهم شامل انجير مصري، انار، پسته و عناب بودند. همچنين درختان بيد، آکاسيا و گز نيز در اين باغ ها يافت مي شدند. به طور کل حدود 18 گونه از درختان به وسيله مصريان باستان کاشته مي شد. گل ها نيز فراوان و شامل آفتاب گردان، گلهاي ذرت، رز، زنبق، سوسن، گل تلگرافي، گل ياس، ميخک، پيچ رونده، نرگس، پاپيتال، مرزنگوش، حنا، برگ بو، داودي و خشخاش بودند. البته پاپيروس، نيلوفر آبي و مو نيز وجود داشت.

تصویر 4: نقاشی دیواری در آرامگاه
در مورد باغ هايي که آرامگاه هاي عبادتي و تدفيني را احاطه مي کردند، شواهد بيشتري نيز وجود دارد. “فرعون اهموس” هرم و آرامگاهي که براي مادر بزرگش طراحي کرده بود را چنين توصيف مي کند: “استخر آن بايد پر شود و درختانش کاشته شوند.” در بسياري از نوشته هاي تدفيني در مورد پياده روي مرده زير درختان باغش و نوشيدن از آب استخرش سخن رفته است.باغ هاي مصر باستان فقط براي تفريح نبودند؛ بلکه معاني نمادين بسياري به وسيله درختان که هرکدام نمادي از خدايي بودند، به نمايش درمي آوردند. آنها همچنين نقش ديگري وابسته مراسم تدفين و دنياي مردگان داشتند. پاپيروس و نيلوفر آبي به ترتيب نمادي از دو منطقه مصر سفلي و مصر عليا بودند. البته باغ ها براي توليد غذا نيز کاربرد داشتند و سبزيجات و شراب از آنها تهيه مي گشت.

تصویر 5: نقاشی دیواری (گل پاپیروس و لوتوس و اشاره به مصر علیا و سفلی)

درختان خوشبو يک جز ضروري از باغ هاي تدفيني فراعنه بودند. “رامسس سوم” درياچه و باغ آرامگاهش در “مدينته هبو” را اين گونه توصيف مي کند: “من قبل از آن درياچه اي ساختم که توسط راهبه سرريز شد و درختان و گياهان همانند دلتا در آن ساخته شده بودند. او ادامه مي دهد و مي گويد معبد با باغ ها و تاکستان ها احاطه شده بود که پر از ميوه و گل بود”.يکي از ملکه هاي مصري (به نام حتشپسوت) بر روي ديوارهاي آرامگاهش از اينکه چگونه به دستور خداي آمون به کاشت درختاني براي خدايان جهت توليد مرهم پرداخته سخن آورده است: “من به حرف خدايم گوش فرا دادم که به من دستور مي داد تا براي او در خانه ام استخري بسازم و درختاني از سرزمين خدايان در باغ او کنار معبدش بسازم. اين امر انجام شد و من چيزي را که به دستور او ساخته بودم به خاطر دينم پيشکش نمودم، من استخري در باغ او در “تبس” ساختم. اين براي او بزرگ است و او با قايق در آن به گشت مي پردازد”.

تصویر 6: 2 نمونه نقاشی دیواری مربوط به تقدس درختان نزد مصریان باستان

جمع بندی:
معابد خدايان مختلف توسط باغ هايي با لايه هاي تزييني گوناگون گل ها، گياهان و حتي شراب و روغن زيتون که در مراسم تشريفاتي کاربرد داشتند، آماده شده بودند. در واقع متون به طور مشخص به اين استفاده خاص اشارات بسياري دارند. شراب و اين روغن با گل ها و گياهان به عنوان هديه روزانه به خدايان تقديم مي گشتند، البته روغن زيتون براي روشن کردن مشعل هاي اين جايگاه مقدس نيز به کار مي رفتند.
طبیعت گذشته از نقش موثرش چه در زمینه عملکردی و چه در باب زیبایی، از احترام و تقدس در فرهنگ مصر برخوردار بوده است. به عنوان مثال کوه، خورشید، رود نیل، حیوانات و پرندگان در این سرزمین بنا به گذشته فرهنگی آنها، هر یک تقدس خاصی دارند.
در مصر باستان محیط طبیعی بر معماری و منظره سازی بسیار تاثیرگذار بوده است در این سرزمین، رابطه انسان با طبیعت مبتنی بر الهام از طبیعت و آمیختگی معماری با طبیعت قرار داشت و ویژگی های آن بدین شرح قابل جمع بندی است:

• طبیعت پایه الهام معماری بنای معابد مصری به شمار می رفت. به نحوی که مونومان ها (اهرام، معابد و …) تقلیدی از کوه است، ستون ها تقلیدی از نخل و سرستون ها تقلیدی از گل های نیلوفر و پاپیروس.
• معبد دیرالبحری، نمونه بارزی از معماری این دوره است که تراس های با آمفی تئاتر طبیعی آمیخته شده است و آخرین تراس آن به عنوان المان نهایی بنا به کوه متصل می شود.
• نکته جالب توجه درباره هنر و معماری مصر آن است که مقبره مصری نوعی بیمه زندگی یا سرمایه گذاری برای تامین آسایش خاطر بود و مانع بیم از مرگ و دنیای ناشناخته می گردید.
• با پیشرفت کشاورزی در بین مصری ها، ایشان به پرستش خورشید که رع نامیده می شد روی آوردند. علت طغیان رود نیل را نیز به خدای نیل نسبت می دهند که از سرچشمه این رودخانه با کوزه آب می ریخت. به همین دلیل آنها همیشه دعا می کردند که خدای نیل به مزارعشان بیاید و هنگامی که نیل طغیان می کرد، مردم مصر جشن می گرفتند و خدای نیل را سپاس می کردند. (به نقل از ویل دورانت، تاریخ تمدن، جلد1، مشرق زمین گهواره تمدن، ص 66) رودخانه نیل، مصر باستان را به یک کشور باریک و طویل تبدیل کرده که تمام امور زندگی و اجتماعی آن در دو طرف رود نیل مستقر شده بود. علاوه بر اینکه کشور مصر از اطراف به وسیله چهار مانع عظیم طبیعی محصور شده که ورود قوای خارجی و حتی افکار خارجی را به آنها غیر ممکن می ساخت.
• باغ ها درمصر باستان نه تنها براي تفريح بودند؛ بلکه معاني نمادين بسياري به وسيله درختان که هر کدام نمادي از خدايي بودند، به نمايش در مي آوردند. آنها همچنين نقش ديگري وابسته مراسم تدفين و دنياي مردگان داشتند. پاپيروس و نيلوفر آبي به ترتيب نمادي از دو منطقه مصر سفلي و مصر عليا بودند. البته باغ ها براي توليد غذا نيز کاربرد داشتند و سبزيجات و شراب از آنها تهيه مي گشت.
• معابد خدايان مختلف توسط باغ هايي با لايه هاي تزييني گوناگون گل ها، گياهان و حتي شراب و روغن زيتون که در مراسم تشريفاتي کاربرد داشتند، آماده شده بودند.

 نتیجه گیری:
با توجه به فرضیه و سوالات مطرح شده و نیز  مواردی که در مقاله اشاره شد به این نتیجه می رسیم که:

1. منظره پردازی در مصر باستان کاملاً جنبه نمادین داشته است.
2. عناصر طبیعی در مصر از سه جنبه زیبایی، عملکردی و تقدس وارد منظره پردازی شده اند و در آن بسیار تاثیرگذار بوده اند.

عناصر طبیعی که وارد منظرسازی مصر شده و جنبه سمبلیک به خود گرفته اند:

1. اهرام مصر، سمبلی از کوه و استقامت
2. رود نیل، مظهر زندگی و بقاء
3. پاپیروس و لوتوس به ترتیب نمادی از مصر مصر سفلی و علیا.
4. درختان، هر کدام نمادی از خدایان
5. برگ نخل و پاپیروس و غنچه نیلوفر وارد معماری و منظره پردازی شده اند. به طور مثال در سرستون های کوتاه و کلفت به کرات استفاده شده است.
6. پرستش خورشید (رع) با پیشرفت کشاورزی به عنوان سمبلی از حاصلخیزی.

توپوگرافی و شیب زمین نیز در شکل گیری باغ بسیار تاثیرگذار بوده اند. به طور مثال در باغ معبد هت شپ سوت در دیری البحری تراس های آن با آمفی تئاتر طبیعی آمیخته شده است و آخرین تراس آن به عنوان المان نهایی بنا به کوه متصل می شود.

 ماخذ:
گروتر، یورگ. زیبایی شناختی در معماری. تهران.
مهدوی نژاد، محمد جواد. سیر اندیشه های معماری.
ویل دورانت، تاریخ تمدن. جلد1. مشرق زمین گهواره تمدن.
اسمیت، براندا. مصر باستان. تهران.
بهبهانی، هما. معماری با طبیعت در گذر زمان در جزوه درسی.
گامبریج، ارنست. تاریخ هنر.
زارعی، ابراهیم. آشنایی با معماری جهان.
فلامکی، محمد منصور. ریشه ها و گرایش های نظری معماری. موسسه علمی فرهنگی فضا.
EGYPT people. gods.pharaohs
Alberto. silioti EGYPT splendours of an ancient civilization
Francesco. Tiradritti. the cairo museum masterpieces of egyption art
www.acaiatours.com
www.magialuna.net
www.gardenvisit.com
www.philae.nu
http://en.wikipedia.org
www.oaks.nug.org

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
سمبل های طبیعت در منظره پردازی مصر باستان - قسمت دوم (505.9 KB)
       تعداد دانلود: 3
       زمان آخرین دانلود: پنج‌شنبه, 10 نوامبر 2016
------------------------------------------------------------------------------------------