مقدمه:
آرامستان و نحوه نگرش نسبت به مرگ
در مباني ديني ما، برخورد با مردگان اصول و سنت هاي خاص خود را دارد. هر كس كه از دنيا مي‌رود، مي بايست با شرايط خاصي غسل و كفن و دفن شود. برگزاري مراسم خاص بزرگداشت اموات نيز در فرهنگ ما قدمتي ديرين دارد. همه اينها نيازمند محل و جايگاه خاصي است. گورستانها محل انجام اين اعمال شرعي اند و از نگاه مردم گورستان ها يا آرامستان ها محل آرامش و سكون و يادآور خاطرات تلخ و شيرين اند.
از گذشته‌هاي دور در فرهنگ هاي مختلف حفظ ياد مردگان اهميت خاصي داشته است به گونه‌اي كه همواره مقابري با سبك هاي هنرمندانه براي مردگان در گوشه و كنار دنيا شكل گرفته اند. اهميت آرامستان ها در تاريخ بشري به حدي است كه در بعضي موارد تنها نشانه‌اي كه از تمدن برجاي مانده همانا مقابرند و حتي بعضي از تمدن ها – مانند مصر – را با مقابر آن مي شناسند. در جوامع مختلف به تبع تفاوت فرهنگي، برخوردهاي
متفاوتي با مردگان صورت مي‌گيرد. در جايي آنرا نجس برمي شمارند و آنها را با سوزاندن از بين مي برند تا اثري بر جاي نماند و در جاي ديگر مردگان به حدي احترام دارند كه زندگان به پرستش آنها مي پردازند و مقابر باشكوهي را براي آنها احداث مي‌كنند. به همين دليل نحوه برخورد با آرامستان ها در فرهنگ هاي مختلف متفاوت است.
در بيشتر فرهنگ ها مرگ اهميت خاصي براي افراد دارد و بنابراين توجه خاصي نيز به آن مي‌شود. مدفون شدن در جوار اماكن مقدس و پارسايان، براي زنده ماندن ياد و خاطره فرد، نشان از همين امر دارد. با توجه به اهميت آرامستان ها در فرهنگ هاي مختلف، بايد سعي در طراحي آنها به گونه‌اي داشت كه به صورت مكاني براي ارتباط معنوي زندگان با مردگان باشد.
اگر به گذشته تاريخي خود و يا ديگر كشورهاي جهان مراجعه كنيم، مي‌بينيم كه مرگ چونان واقعيت و بخشي از زندگي پذيرفته شده بود. آرامستان ها در گذشته در بين بافت هاي مسكوني و در مكان هايي مانند كنار مساجد و امامزاده ها شكل مي‌گرفتند و جزو فضاهاي شهري محسوب مي شدند. اين كار هم جنبه يادآوري خاطرات گذشتگان را براي شهروندان داشت و هم اينكه از آرامستان همچون فضاي مفرح شهري استفاده مي‌شد تا باعث كاهش حس تألم افراد داغدار گردد. متأسفانه امروزه اغلب آرامستان ها از زندگي شهري حذف شده و به خارج از شهرها منتقل گشته اند. اكنون با طراحي هاي عجيب و اختصاص فضاهاي وسيع به آرامستان ها، آنها تبديل به مكان هايي رعب آور براي شهروندان شده اند كه هر قدر هم تزئين گردند و بر فضاي سبزشان افزوده شود، باز نمي‌توان از تصور منفي اي كه در مورد آن در اذهان وجود دارد كاست.
در فرهنگ ايرانی نيز احترام به درگذشتگان و بزرگداشت ياد آنان در طول دوره های مختلف تاريخی مشهود است. مراسم گوناگون عزاداری و نيز بناهای يادمانی بر مزار بزرگان گواهی بر اين امر است. منظر آرامستانی نيز در ايران قدمتی هم پای تمدن های کهن ايرانی دارد؛ گورستان های بازمانده از دوره های گوناگون پيش و پس از اسلام ، جلوه های خاصی از فرهنگ ايران را بروز می دهند. در اين زمينه می توان به آثار منحصر به فرد گورستان های تمدن عيلامی در شمال خوزستان و تخت پولاد اصفهان که در برگيرنده حافظه تاريخی ادوار اسلامی است، اشاره نمود.
از اين ميان مقابر بزرگان و مشاهير همواره منزلت فراوان داشته که نمونه های آن از گوردخمه های مجلل هخامنشی تا باغ – مزار های باشکوه اسلامی، نمود يافته است. اين آثار ابزاری برای جاری ساختن روح تکامل تاريخی در ادوار گوناگون بوده و در اين راه از مفاهيم مقدس، چون کهن الگوی باغ ايرانی نيز بهره برده شده است.
معرفی آرامستان ظهيرالدوله
آرامستان ظهيرالدوله در خيابان دربند در حوالی ميدان تجريش تهران واقع شده و قدمت آن به عهد قاجار باز می گردد و مساحتی قريب 2500 متر مربع دارد. اين آرامستان که هم اکنون متروک و بدون استفاده است، در بر دارنده فضايی غنی و گنجينه ای منحصر به فرد از تاريخ معاصر ايران است که متأسفانه به دليل مشکلات تملک و بی توجهی، گمنام باقی مانده و وضعيت فيزيکی نامطلوبی دارد و به صورت ملک شخصی اداره می شود که دسترسی به آن را مشکل می سازد. اين گورستان بعضاً با گورستان Pere Lachaise پاريس مقايسه شده است.
باغ بزرگ گورستان ظهيرالدوله محل دفن عده بسياری از دراويش، هنرمندان، اديبان و آزادی خواهان معروف ايرانی است. علی خان ظهيرالدوله نخستين فردی است که در اين خانقاه دفن شده است. وی پسر محمد ناصر خان قاجار بود که آزادی خواه و طرفدار سلطنت مشروطه بود. ظهيرالدوله از شاهزادگان قاجاری و شخصی درويش مسلک و انسانی وارسته بود. او بانی اولين ارکستر ملی ايران بود که با کمک پدر ابوالحسن صبا و پدر رهی معيری در باغ خانقاه خود کنسرتی ترتيب داد. وی به سال 1303 هجری شمسی در گذشت.
پيکر اولين هنرمندی که در اين مکان به خاک سپرده شد، ايرج ميرزا، شاعر نامی معاصر است. پس از آن تصميم بر اين شد که باغ خانقاه محل دفن بزرگان ادب، هنر و سياست باشد.
از قافله شعر و ادب ايران چند نام آشنا در اينجا ديده می شوند: ملک الشعرای بهار، رهی معيری، فروغ فرخزاد، حسين مسرور (شاعر معاصر) و سعيد نفيسی (اديب و مورخ).
همچنين از اهالی موسيقی ايران نيز جمعی در باغ ظهيرالدوله مدفونند که همگی از استادان بی نظير موسيقی ايرانی شمرده می شوند. درويش خان، ابوالحسن صبا، روح ا… خالقی، مرتضی محجوبی (آهنگساز و نوازنده برجسته پيانو)، رضا محجوبی (نوازنده ويولن)، حسين ياحقی(از نخستين نوازندگان ويولن ايرانی)، حبيب ا… سماعی (آهنگساز و نوازنده برجسته سنتور)، قمرالملوک وزيری (نخستين خواننده زن ايرانی در دوره معاصر)، داريوش رفيعی (خواننده معاصر که نامش با ترانه «زهره» گره خورده)، مشير همايون (نخستين نگارنده نت برای پيانو در ايران)، حسين تهرانی (نوازنده مشهور تنبک)، نورعلی خان برومند (رديف دان مشهور و استاد تار، سه تار، تنبک، سنتور و ويولن) و رشيد ياسمی هر يک برگي زرين بر موسيقی ايران افزودند.
از سياستمداران و اهالی مطبوعات نيز تعدادی در اين جمع هستند: حسن تقی زاده (از فعالان جنبش مشروطه و اولين رئيس مجلس سنا)، مستشارالدوله صادق (از رجال دوره مشروطه که در تدوين قانون اساسی مشروطه دخالت داشت)، حسين فاطمی (وزير خارجه کابينه مصدق)، محمد مسعود (مدير روزنامه «مرد امروز») و شمار زيادی از سياسيون، افسران و نظاميان دوره مشروطه و قاجار.
بخشی از اين باغ اختصاص به مزار برخی بزرگان اهل تصوف و خانقاه دارد و هم اکنون در مناسبت های مذهبی محل برگزاری مراسم خاص اين گروه است.
توجه به آينده آرامستان
چنانکه از خصوصيات اين مجموعه بر می آيد، باز زنده سازی آرامستان متروک ظهيرالدوله، قابليت ايجاد يک مرکز چند عملکردی دارای کارکرد های فرهنگی، مذهبی و گردشگری را فراهم می آورد که با الحاق عملکردهای جديد، در کنار حفظ هويت اصلی خود به عنوان فضايی مانا برای ياد گذشتگان، می تواند منظر فرهنگی نوينی مانند باغ مشاهير يا باغ يادمانی را ارائه نمايد.
در جهت باز زنده سازی آرامستان های متروک به عنوان يک فضای شهری می توان کاربری های جديدی را با اين فضاها ادغام نمود؛ اما در مورد آرامستانی نظير ظهيرالدوله اصولاً تغيير کاربری موجب قلب مفهوم خواهد شد. لذا رويدادهای جديدی که در اين فضا استمرار پيدا می کنند بايد در جهت برجسته نمودن هويت اين مجموعه و تبديل آن به نقطه ای مرجع و شاخص باشند.
"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
ظهيرالدوله بزم خاموش بزرگان فرهنگ و هنر (723.4 KB)
تعداد دانلود: 5
زمان آخرین دانلود: جمعه, 24 ژوئن 2016
------------------------------------------------------------------------------------------