همانطور که در بخش اول گزارش توضیح داده شد ، کوشکی که در حال حاضر از این مجموعه باقی مانده نشان دهنده وجود باغی کهن پیرامون آن بوده است ، ولی متاسفانه امروزه اثری از باغ قدیمی آن بر جای نمانده است و تنها از طریق شرایط محیطی و انرژی های موجود در سایت و گزارش جهانگردان در سفرنامه ها و اسناد تاریخی تا حدودی می توان ویژگی های باغ و فضای اطراف کوشک را بازشناخت . بنابراین در بخش حاضر از گزارش که به بررسی باغ و ویژگی های آن اختصاص یافته ، از مدارک و اسناد در جهت بازنمایی باغ استفاده شده . قابل ذکر است دستیابی به اطلاعات دقیق تر نیازمند گمانه زنی و بررسی لایه های زیرین خاک منطقه می باشد که در زمان آماده سازی گزارش این امکان برای نویسندگان فراهم نشد . امید است در آینده این مهم فراهم گردد .
در این بررسی اطلاعات پایه بدست آمده در دو بخش کلی قابل تقسیم بندی هستند که در ذیل به ترتیب ارائه می گردد و در نهایت با جمع بندی نتایج بدست آمده می توان تا حدودی به ویژگی اولیه باغ پی برد :
1.شرایط محیطی و عناصر طبیعی موجود در سایت :
یکی از ویژگی های مهم و بارز این کوشک نزدیکی آن به بستر رودخانه قدیمی مهران رود است که از درون بافت تاریخی شهر می گذشته و در نهایت پس از خارج شدن شهر تبریز ، باغات این منطقه را سیراب می نموده . فاصله بسیار نزدیک کوشک به بستر رودخانه بسیار قابل تامل است ، چرا که در معماری سنتی ایرانی توجه بسیاری به جایگیری بنا و نحوه ارتباط آن با محیط اطراف می شده و قرارگیری کوشک در بستر رودخانه باید همراه باشد با به کارگیری تمهیدات خاص تا بتوان از بنا در مقابل جریانات سیلاب رودخانه محافظت کرد . امروزه اثری از این تمهیدات باقی نمانده و برای دریافتن شرایط اولیه تنها راه رجوع به اسناد و مشاهدات تاریخی است .
2. گزارش جهانگردان و سفرنامه های تاریخی :
یکی از ارزشمندترین منابع تاریخی در دسترس برای شناخت باغ خلعت پوشان روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگستان است. از توصیفات موجود در این سفرنامه به خوبی می توان به شرایط اولیه اثر پی برد :
” امروز باید به تبریز برویم . . . یک فرسخی سرازیر راندیم رسیدیم به گودی ئی . نگاه کردیم دیدیم خلعت پوشان است ، چمن دارد ، درخت دارد . . . خلاصه رفتیم که برویم به عمارت خلعت پوشان.
عمارت همان عمارتی است که پیش دیده بودیم ، مرتبه ای بالایی دارد و پایینی دارد و دورتادور عمارت آب است و پلی روی آب به عمارت بسته شده . . . شمال عمارت لب آب آفتابگردان زده نهار می خورد . رودخانه کوچکی هم در پشت این عمارت می گذرد . همه جهت سه سنگ آب از او می گذرد . ”
همانطور که در این گزارش تاریخی مشخص است ، حضور رودخانه در جبهه شمالی بنا و نحوه قرارگیری کوشک نسبت به عنصر رود به گونه ای است که علاوه بر جنبه کارکردی آن که همان آبیاری باغات است ، به عنوان عنصری منظری بهره گرفته شده و محور شمالی کوشک و یکی از راستاهای اصلی دید به این عنصر منظری – عملکردی ختم می شده . از گزارش اینچنین برمی آید که مجاورت عمارت کوشک و رود امکانی مناسب فراهم می آورده تا برخی از مراسم نظیر صرف غذا در بخش صورت پذیرد .
نکته حائز اهمیت دیگر در این گزارش تاریخی نحوه ارتباط کوشک و آب است ، توصیف ناصرالدین شاه از این بنا نشان می دهد که کوشک در وسط استخری قرار داشته و برای دسترسی به آن از پل استفاده می شده . وجود این استخر آب نقش بسزایی در کنترل سیلاب های رودخانه داشته و از بنا در مقابل تغییرات ناگهانی آب محافظت می کرده . امروزه از این تکنیک ( استفاده از حوضچه آرامش ) در کنترل سیلاب استفاده می گردد .
به این ترتیب می توان این باغ را درزمره باغ های آبی طبقه بندی نمود . منظور از باغ آبي گونه اي از باغ است كه آبگيري بزرگ در قسمتي از عرصه آن به شكل مصنوعي يا با استفاده از عوارض طبيعي ساخته مي شد و براي پديد آوردن منظره اي بديع و خوشايند، عمارت كوشك در روي سكويي كه در ميان آبگير با مصالح مقاوم در برابر آب ساخته مي شد، برپا مي گرديد و براي ايجاد دسترسي به كوشك غالباً معبر يا پلي بين كوشك و عرصه واقع در كنار آبگير ساخته مي شد. كمبود آب در بيشترنواحي ايران موجب مي شد كه شمار بسيار اندكي از اين گونه باغ ها در كشور ساخته مي شود.. ( سلطان زاده ، حسین . تداوم طراحی باغ ایرانی در تاج محل )
در حال حاضر علاوه بر نمونه حاضر دو نمونه از این گونه باغ ها باقی مانده است . نام ائل گلی تبریز و چشمه علی دامغان .
باغ ائل گلی – تبریز
باغ چشمه علی – دامغان
عمارت خلعت پوشان، یادگاری از باغ های آبی تبریز – قسمت دوم (391.6 KB)
تعداد دانلود: 7
زمان آخرین دانلود: پنج‌شنبه, 26 نوامبر 2015
------------------------------------------------------------------------------------------