چکیده
تصویر هر محیط شهری را می توان به سه جز تجزیه کرد: علائم مشخصه، بافت و معنی. این سه نکته را نمی توان از هم کاملاً جدا کرد. شناخت بصری یک در با معنای آن به عنوان یک در کاملاً به یکدیگر پیوسته اند. مسئله ی تعیین معنی در سیمای شهر بسیار مشکل است. تفاوت تصاویری که عموم از معنای جسم شهر دارند، به اغلب احتمال، بسیار بیش از تفاوتی است که میان علائم مشخصه یک جسم و رابطه ی آن با ناظر در ذهن ایشان موجود است.
انسان از مکان های متفاوت تصویرهای متفاوتی در ذهن دارد. احساسات او می تواند بر روی ادراکات او از محیط و شکل گیری تصویر ذهنی از مکان تاثیر گذار باشد. همین تصاویر ذهنی انسان هاست که به مکان هویت می دهد. اما فضا تنها زمانی که به نظامی از مکان های با معنا بدل گردد برای ما زنده می شود. (شولتز، 1382 : 89) مکان، فضای احساس و درک شده و با خاطره عجین شده است که بخشی از معنای مکان را، در تجربه ها و حالات روحی انسان باید جست و جو کرد. رلف برای هر مکان شاخصه و خصوصه منحصر به فردی قائل است و آنرا به سبب سه نشانه ی هویت مکانی می داند که معرف حس مکان نیز هستند گرچه برای او حس مکان چیزی فراتر از این سه است. اما این سه را در ایجاد این حس در مردم تاثیر گذار می داند:

1. ساختار فیزیکی
2. فعالیت
3. معنا (carmona,2006,99).

واژه های کلیدی:
معنی، تصویر ذهنی، مکان، فعالیت، نشانه، عطف، هویت

مکان به سبب فعالیت های انسانی که در آن رخ می دهد نیز معنا می شود. بر اساس این فعالیت ها خاطره هایی در ذهن انسان ها نقش می بندد که ممکن است فردی یا جمعی باشد. چیزی که احساس تعلق و هویت به یک جامعه را در درون فرد به وجود می آورد پدیده ای کاملاً ارادی نیست بلکه بعد غیر ارادی دارد. پدیده ای که در طول زمان و در طول زندگی فرد به او القا شده و این را در او  درونی می کند و بر مبنای آن الگوهای رفتاری فرد در بطن جامعه شکل می گیرد. (خسرو خاور،1383،113)

پس از عوامل تاثیرگذار در شناخت محیط، عناصر به وجود آورنده ی آن مکان و فعالیتی است که در آن به وقوع می انجامد و در حافظه ی انسان باقی می ماند. در نتیجه هر چه قدر یک مکان دارای بستر مناسب بیشتری برای فعالیت های مختلف باشد به ضخامت حافظه ی جمعی آن جامعه افزوده می شود. در واقع”هر وقت از هویت شهر صحبت می کنیم به چیزی رجوع می کنیم که در پس ظاهر و در بطن شهر نهفته است و ممکن است هیچگونه ارتباطی به شکل و ظاهر شهر نداشته باشد. مهم این است که در داخل شهر چه می گذرد. چه هنجارها و رفتارهایی در شهر به وقوع می پیوندد و به شهر هویت می دهد. (حبیبی،1384،117). مکان از طریق عناصر به وجود آورنده اش و بستری که برای فعالیت ها آماده می سازد در طول زمان انباشته ی ذهنی در انسان به وجود می آورد که توسط آن تاریخ محیط برایش معنا پیدا می کند.

انسان می تواند هویت پرداز یک مکان باشد و مکان می تواند دارای یک هویت انسان ساز باشد و این دو برای یکدیگر لازم و ملزوم هستند. انسان برای اینکه خود را بهتر بشناسد نیاز به شناخت محیط اطراف خود دارد و این در صورتی است که تصویر ذهنی روشن و خوانایی از خود و محیطش داشته باشد و مکان زمانی شکل می گیرد که انسان با تمام احساس و ادراک خود روح و معنای آن را در یابد. مکان با ساختار فیزیکی و فعالیتی که در آن رخ می دهد تعریف مادی پیدا می کند و با شکل گرفتن تصویر و خاطره آن در ذهن انسان و در طول زمان معنا و روح پیدا می کند. فعالیت هایی که در عاملی از شهر صورت می پذیرد ممکن است آن را به صورت نشانه ای جلوه گر سازد. نوش آباد هفت محله داردکه به ترتیب تعداد جمعیت عبارتند از: توی ده، بالا ده، چویباره، دربریگ (دروازه ریگ) و محلات و رقاده و ولی دایه که تابع محلات بالاده و توی ده می باشد. این محلات در سال 1360 به ترتیب به مناطق شهید بهشتی، شهید مطهری، شهید منتظری، شهید باهنر و شهیدرجایی تغییر نام داده شد. هسته ی اصلی هر محله حسینیه می باشد. معمولاً مقابل حسینیه های نوش آباد میدانی قرار دارد که اطراف آن میدان بازار محل محسوب می شود، مغازه های مختلف و مسجد حول محور آن قرار دارند در واقع حسینیه ها تنها مراکزی هستند که بیشترین افراد هر محل (در هر ماه محرم) در آنها تجمع می کنند. آیین نوش آباد که امروز نیز زنده و پویا در میان مردم بر آن اصرار فراوان می شود نشان از علاقه ی طولانی این مردم بر مذهب شیعه و اعتقاد قلبی شان است که از آن جمله می توان به کاروان روز دوم و هشتم محرم، مراسم تاسوعا، مراسم عاشورا، مراسم روز یازدهم، مراسم کتل برداری، مراسم کشته برداری و … اشاره نمود.

نشانه عنصر طبیعی یا مصنوع می باشد که تاکید آن بر شکل، عملکرد و خوانایی است و باعث شکل گیری یک تصویر واضح از محیط می شود و نقطه ی عطف تغییر تعریف شده ی ماهیت و شکل فضاست که در اثر تضاد بین عناصر به وجود می آید. چنانچه نشانه های شهری فارغ از بعد هویتی و به عنوان عنصر موثر در معنای محیط لحاظ شوند، وجه تمایز نشانه و نقطه ی عطف کمرنگ می شود به طوری که در یک ردیف قرار می گیرند و نشانه ی شهری به نقطه عطف تبدیل می شود. در این صورت رویکرد کلی در برداشت و شناسایی نشانه های شهری نه بر مبنای کالبد و فیزیک عناصر بلکه بر اساس ایفای نقش در تعریف معنای محیط خواهد بود. شهر های قرون وسطی در دوره ی تسلط مسیحیت بازگو کننده قدرت کلیسا و نهادهای مذهبی است. این شهرها مفاهیم “شهر – قدرت” و “شهر – ثروت” را با خود حمل می کنند که با مکان یابی فیزیکی نهادهای مذهبی و تسلط ذهنی، این مفاهیم را بر مردم عامه تلقین می کنند. اما در شهرهای دوره ی اسلامی بر خلاف شهرهای اسلامی مفاهیم “شهر – عدالت” و “شهر – ایمان” گسترش می آبند که با جای گیری نهادهای مذهبی – سیاسی در سطح عامه جامعه این مفاهیم برای مردم درک می شود.

مناره ها نشانه های متکثر در شهر های اسلامی هستند که در القای مردم واری موثرند و کتدرال ها با جانمایی متمرکز در شهرهای مسیحی القای قدرت را نشان می دهند. بدین طریق در فراسوی جنبه های عملکردی تصویر شفافی از ماهیت فضای حاکم بر شهر در ذهن مخاطب ایجاد می کند. مسجد جامع عتیق با مناره ی بلند و پرهیبتش در بخش مرکزی شهر تاریخی و در مجاورت محلی به نام تخته گاه قرار دارد. آنگونه که مردم می گویند این مکان در ابتدا آتشکده بوده است. ازدیگر نشانه های این شهر تاریخی 9 برج دیده بانی قلعه ی خشتی متعلق به دوره ی سلاجقه است که از جنس خشت خام و گل و به مساحت یک هکتار است. این قلعه نظامی بوده و در اعصار بعدی کاربری  مسکونی پیدا کرده است.

نشانه های معنی دار که با که با پشتوانه های ذهنی شکل گرفته اند، ریشه در اجتماع و بنیان های فرهنگی دارند. در بیشتر موارد چنین نشانه هایی نقطه ی عطف در فضاهای شهری محسوب می شوند. مدارس و مساجد شاخص از این دسته اند. در نوش آباد تخته گاه محلی است که اهالی شهر می گویند زمانی بارگاه انوشیروان بوده و زنجیری داشته که یک سرش به آسمان وصل بوده و اگر گناه کاری دست به این زنجیر می گرفت و به بیگناهی خود قسم می خورد به آسمان می رفت. متاسفانه این مکان حفاظت نشده است.

نتیجه گیری
تصویر ذهنی روشن که سبب هویت شخص می گردد، در گرو داشتن مکان های با معنا است. راه و حد و مرز (قلمرو) از عوامل شناخت محیط هستند و استفاده از نشانه های خاطره انگیز و نمادها را در درک و فهم انسان از مکان موثر می باشد. این نشانه ها می توانند علائم آشنا و یا خاطره انگیز برای مردم باشد و در کل احساسات و درک فضا به مفهوم مکان است. عوامل تاثیرگذار بر طراحی شهری که در به وجود آوردن حس مکان در فضاهای شهری موثر است، عواملی مانند خاطره و نمادگرایی، خوانایی و نمایانی، تجربه های حسی و ادراک و ارتباط روانی با مکان است که در دو جنبه ی شخصی و جهانی یا فردی و گروهی مطرح می باشد. در فعالیت عواملی مانند گوناگونی رویدادها و سرزندگی که لینچ هم در عوامل شکل خوب شهر به آن اشاراتی داشته است و آنرا میزان حامی بودن شکل شهر از عملکردها و توانایی های انسان تفسیر می کند. همچنین فعالیتهایی مانند بازی های محلی و سنتی و خرده فروشی ها و میزان کسب در آمد را از عوامل تاثیر گذار بر زنده بودن مکان و هویت آن می داند. به طور کلی برای او روح مکان در گرو شناخت و درک عمیق فضا به سبب روی دادن اتفاق و شکل گرفتن خاطره در طول زمان است.

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
عوامل هویت بخش در شکل گیری منظر شهر نوش آباد (374.7 KB)
       تعداد دانلود: 2
       زمان آخرین دانلود: دوشنبه, 13 جولای 2015
------------------------------------------------------------------------------------------