ساکنين مصر در دو منطقه ي شمالي و جنوبي با دو فرهنگ و رسوم کاملاً متفاوت از يکديگر مي زيستند. در مصر سفلي، شغل مردم چوپاني و مسکن آنها به صورت چادرنشيني بود، ولي در مصر عليا، مردم به کشاورزي اشتغال داشتند، و محل سکونت آنها ثابت بود، و همچون سومريها از ني به عنوان مصالح ساختماني براي ساختن خانه ها استفاده مي کردند.
يکي از اختلافات فرهنگي دو قوم، مراسم مذهبي دفن کردن مرده ها بود. در مصر سفلي، مرده ها را در قبر خارج از محل سکونتشان به خاک مي سپردند. در صورتي که در مصر عليا، مرده ها را در محل سکونت خودشان، يعني با کشيدن ديوار و بستن راه آن قسمت از خانه، دفن مي کردند.
“هرودوت” مورخ مشهور يونان درباره ي مصريان مي گويد: “مصريها بيشتر از هر قوم ديگري به حد افراطي مذهبي اند.” آنها سکونتگاههاي خود را، از مصالح کم دوام مي ساختند، ولي در ساختن معابد و آرامگاههاي پادشاهان، از سنگهاي سخت استفاده مي کردند. به طور کلي توجه مصريها به زندگي در اين جهان، براي ادامه ي زندگي و دستيابي به سعادت در مرحله ي دوم زندگي، يعني زندگي پس از مرگ بوده است و هنر ايشان نيز، بر اساس اين نحوه ي نگرش آنان به زندگي پايه ريزي شده بود.
اوضاع طبيعي مصر و زندگي مصريان، در مذهب آنها منعکس شده بود. در دوره اي که مصريها به صورت نظام اجتماعي و جماعتي نخستين زندگي مي کردند، خدايان خود را به صورت جانوران و پرندگان مي پنداشتند. آنها خدايان بدکار را به صورت درندگان خطرناک وتنمود مي کردند. اما بعدها مصريان خدايان خود را به شکل انسان اما با سري از حيوانات و پرندگان مي ساختند. با پيشرفت کشاورزي در بين مصريها، آنها به پرستش “خورشيد” پرداختند، زيراکه آن را سرچشمه ي گرما، رشد و حيات مي دانستند. خداي آفتاب “رع” ناميده مي شد. خورشيد پادشاه خدايان بود. همچنين علت طغيان رود نيل را نيز به خداي نيل نسبت مي دادند که از قسمت بالا و سرچشمه ي اين رودخانه با کوزه آب مي ريخت. در نتيجه زندگي آنها به مقدار آبي بستگي داشت که او از کوزه مي ريخت، به همين دليل آنهاهميشه دعا مي کردند که خداي نيل به مزارعشان بيايد و هنگامي که نيل طغيان مي کرد، مردم مصر جشن مي گرفتند و خداي نيل را سپاس مي گفتند.
دوره هاي گوناگون تمدن مصر باستان
پادشاهي کهن
در حدود 3000 سال پيش از ميلاد مسيح مصر سفلي و مصر عليا توسط فرعوني به نام “نارمر” با هم متحد شدند و اولين سلسله با يک سياست واحد ترکيبي از دو فرهنگ را به مورد اجرا درآورد. پس از گذشت اين دوره است که به تدريج معماري مقبره اي در مصر آغاز مي گردد.
اهرام ثلاثه شاخص ترين آثار معماري اين دوره مي باشند.
پادشاهي ميانه
در اين دوره از تاريخ مصر که از سال 2300 پيش از ميلاد آغاز گرديد، صاحبان مزارع و ثروتمندان با قدرت فراعنه مبارزه نمودند و سرزمين مصر را تقريباً تا يک قرن در ناآرامي و آشوبهاي داخلي گرفتار کردند. سرانجام يکي از حکام “تبس” به نام “منتوحتپ” با اقتدار کامل توانست مصر را بار ديگر متحد نمايد. با تشکيل دولت نيرومند مرکزي اقتصاد ودباره شکوفا گرديد و آثار هنري حياتي دوباره يافتند. از ويژگيهاي اين دوره مقبره هاي صخره ايست.
معبد منتوحتب در دير البحري
پادشاهي نو
شروع اين دوره از سال 1580 پيش از ميلاد مي باشد. اگر عظيم ترين و گيراترين يادگارهاي دوران پادشاهي کهن را اهرام بدانيم، در دوره ي پادشاهي جديد معابد باشکوه به چنان مقامي مي رسند که مراسم تدفين همچون گذشته با شکوهي بي مانند برگزار شوند. اشراف و پادشاهان به پيروي از سنت پادشاهي ميانه مرقدها و اتاقکهاي تدفين خويش را در دل صخره هاي غرب نيل مي سازند. از آثار مهم اين دوره مي توان به مقبره ي ملکه “حتشپسوت”، معبد صخره اي “رامسس” و معبد “آمون” اشاره نمود.
معبد حتشپسوت
معبد حتشپسوت در کنار معبد منتوحتب در دير البحري
باغها و حوضهاي مصر باستان
باغها در مصر باستان يکي از اجزاي ضروريي زندگي مردم بودند که در جلوي خانه ها و معابد آنها ديده مي شدند. تفکر حاکم اين بود که حتي خدايان هم از باغها لذت مي برند. به همين دليل معابد توسط گياهان سبز و شاداب احاطه شده بودند. برخي از باغهاي مصر باستان به صورت نمادهاي مذهبي درآمده بودند.
باغها شامل درختان و گياهان مختلفي بودند. درختان مهم شامل انجير مصري، انار، پسته و عناب بودند. همچنين درختان بيد، آکاسيا و گز نيز در اين باغها يافت مي شدند. به طور کل حدود 18 گونه از درختان به وسيله ي مصريان باستان کاشته مي شد. گلها نيز فراوان و شامل آفتاب گردان، گلهاي ذرت، رز، زنبق، سوسن، گل تلگرافي، گل ياس، ميخک، پيچ رونده، نرگس، پاپيتال، مرزنگوش، حنا، برگ بو، داودي و خشخاش بودند. البته پاپيروس، نيلوفر آبي و مو نيز وجود داشت. پاپيروس و نيلوفر آبي به ترتيب نمادي از دو منطقه ي مصر سفلي و مصر عليا بودند.
ماکت سفالي از يکي از خانه هاي صري کشف شده از يک مقبره که در موزه لوور نگه داري مي شود.
باغهاي مصر باستان فقط براي تفريح نبودند؛ بلکه معاني نمادين بسياري به وسيله ي درختان که هرکدام نمادي از خدايي بودند، به نمايش درمي آوردند. آنها همچنين نقش ديگري وابسته مراسم تدفين و دنياي مردگان داشتند. پاپيروس و نيلوفر آبي به ترتيب نمادي از دو منطقه ي مصر سفلي و مصر عليا بودند. البته باغها براي توليد غذا نيز کاربرد داشتند و سبزيجات و شراب از انها تهيه مي گشت.
متأسفانه ما تصاوير بسيار اندکي از باغهايي که خانه هاي معمولي را احاطه کرده بودند، در دست داريم. اما نوشته هاي ادبي متعددي در مورد زمينهاي کشاورزي سرسبز اطراف خانه ها وجود دارد. شده است و شما از شراب آنها مي نوشيد.” اين خانه ها حتي مدلي از باغهاي ساخته و مستقر شده در ميان معابد بودند.
در مورد باغهايي که آرامگاههاي عبادتي و تدفيني را احاطه مي کردند، شواهد بيشتري نيز وجود دارد. “فرعون اهموس” هرم و آرامگاهي که براي مادربزرگش طراحي کرده بود را چنين توصيف مي کند: “استخر آن بايد پر شود و درختانش کاشته شوند.” در بسياري از نوشته هاي تدفيني در مورد پياده روي مرده زير درختان باغش و نوشيدن از آب استخرش سخن رفته است.
يکي از ملکه هاي مصري (به نام حتشپسوت) بر روي ديوارهاي آرامگاهش از اينکه چگونه به دستور خداي آمون به کاشت درختاني براي خدايان جهت توليد مرهم پرداخته سخن آورده است: “من به حرف خدايم گوش فرا دادم که به من دستور مي داد تا براي او در خانه ام استخري بسازم و درختاني از سرزمين خدايان در باغ او کنار معبدش بسازم. اين امر انجام شد و من چيزي را که به دستور او ساخته بودم به خاطر دِينم پيشکش نمودم، من استخري در باغ او در “تِبِس” ساختم. اين براي او بزرگ است و او با قايق در آن به گشت مي پردازد.”
مصرشناسان معتقدند که نمونه اي از اين باغ در کنار معبد “آمون” در “کارناک” وجود داشته باشد. نيز مي دانيم که چنين باغهايي در معبد تدفيني “رامسس دوم” در “ابيدوس” وجود داشته است زيرا که نوشته شده است که “او باغهاي زيادي ساخت که انواع درختان شيرين و خوشبو در آن وجود داشتند.”
درختان خوشبو يک جز ضروري از باغهاي تدفيني فراعنه بودند. “رامسس سوم” درياچه و باغ آرامگاهش در “مدينته هبو” را اين گونه توصيف مي کند: “من قبل از آن درياچه اي ساختم که توسط راهبه سرريز شد و درختان و گياهان همانند دلتا در آن ساخته شده بودند. او ادامه مي دهد و مي گويد معبد با باغها و تاکستانها احاطه شده بود که پر از ميوه و گل بود.”
معابد خدايان مختلف توسط باغهايي با لايه هاي تزييني گوناگون گلها، گياهان و حتي شراب و روغن زيتون که در مراسم تشريفاتي کاربرد داشتند، آماده شده بودند. در واقع متون به طور مشخص به اين استفاده ي خاص اشارات بسياري دارند. شراب و اين روغن با گلها و گياهان به عنوان هديه ي روزانه به خدايان تقديم مي گشتند، البته روغن زيتون براي روشن کردن مشعلهاي اين جايگاه مقدس نيز به کار مي رفتند.
افراد معمولي نيز مدارکي در مورد باغهايشان بر جا گذاشتند. ما متوني پيدا کرده ايم که باغهايي را بر ديوارهاي آرامگاهها به تصوير مي کشند. معمولاً زدن برچسب خانه باغ يا باغ مقبره به اين باغها مشکل مي باشد.
معبد آمون در کارناک و استخري که از دوران باستان در کنار آن به جا مانده است.
آبياري باغها
خانه ها، قلعه ها، معبدها چه از نوع تدفيني و چه خصوصي هميشه در نقاشيهاي مقابر در کنار يک باغ ديده مي شوند. تا پايان دوران پادشاهي مياني، باغها توسط کوزه هاي دهن گشادي که از دو طرف چوبي آويزان بودند و بر دوش حمالان جابجا مي شدند، آبياري مي شد. استفاده از تعادل وزني ساده اي که از اين طريق حاصل مي شد، حمل آب را براي آبياري زمينهاي زراعي بسيار ساده تر مي نمود.
منظر خوش در باغ مصري
صاحب يکي از اين خانه ها که به طور آشکاري از باغش لذت مي برده گفته است: “شما زير سايه هاي آنها مي نشينيد و ميوه هايشان را مي خوريد. حلقه هاي گل براي شما از شاخه هاي نازک آنها درست
“اينني” معماري که ظاهراً در دوران “آمنوحتپ اول” مي زيسته، باغش را که در سرزمين غرب (سرزمين مردگان) واقع بود را اين گونه توصيف مي کند: “راه رفتن در سرزمين غرب، خنکاي زير درخت انجير، ستايش شکوه و زيبايي رويش درختان، آنچه که او هنگام زندگي روي زمين براي مرگش ساخته بود.” او گياهان مختلفي در باغش براي چنين تصوير بزرگي کاشته بود: 90 درخت انجير مصري و 170 درخت نخل که تصور وجود چنين باغي در بيابان غربي “تِبِس” مشکل است. بعضي محققان اعتقاد دارند چنين باغي احتمالاً يک خانه باغ بوده است و موقعيت آن در زمينهاي زراعي ساحل غربي رود نيل. باغهاي پادشاهي نيز معمولاً در چنين موقعيتي قرار داشتند؛ باغهايي که به تقليد از باغهاي بسيار يزرگ فراعنه اي همچون “منتوحتپ” و “توتموسيس سوم” و ملکه “حتشپسوت” ساخته شده بودند.
معبد ملکه حشتپسوت، در فضاي باز جلوي اين معبد که اکنون به صورت خشک و بي آب و درخت به نظر ميرسد، روزگاري باغ بزرگي وجود داشت.
انواع باغها در مصر باستان
خانه باغها
در مصر باستان نيز ارزش زمين در شهرها بسيار گران بود و به خاطر همين ما امروزه مدرک موثقي دال بر وجود باغها در اين مناطق نداريم. گاهي درختان اندکي در امتداد جداره ي خانه کاشته مي شدند که معمولاً درخت نخل بود که با انواع ديگر گياهان تداوم مي يافت.
با اين حال در روستاها که زمين ارزانتر بود، خانه ها و قلعه ها در يک باغ بزرگ واقع شده بودند که توسط ديواري احاطه شده بود. تصاوير زيادي که در مقابر وجود دارد، طرحي را ارايه مي دهد که احتمالاً بايد به عنوان طرح استاندارد باغ شناخته شود. به طور معمول يک طرح هندسي با يک استخر مربع مستطيل و يا T شکل بر روي محور اصلي طولي در مقابل ساختمان ديده مي شود. اين باغ سپس توسط رديفهايي از گياهان مختلف که احتمالاً در رديفهاي مشابه تکرار مي گشتند، احاطه مي گرديد. ديدن يک آلاچيق که کنار کوچه ي اصلي يا استخر قرار مي گرفت، هم زياد غيرمعمول نبود. بايد اشاره کرد که اين استخر بيشتر اوقات مملو از ماهي بود.
برخي از درختان ميوه شاخه ها و برگهاي خود را بر روي شبکه ي چوبي آلاچيقها مي گستراندند. درختان کوچکتر در کنار استخر کاشته مي شدند و درختان بزرگ مانند نخل در رديفهاي خارجي کاشته مي شدند. اين نظم پرسپکتيوي طبقه طبقه را از مرکز باغ به وجود مي آورد. گاهي اوقات بيشتر از يک استخر وجود داشت.
تصويري از يک باغ در تِبِس با ويژگيهاي فرمال ذکر شده
باغهاي مقدس
باغهايي که به صورت منظم و دسته جمعي در مقابل معابد در کنار رودخانه وجود داشتند در مقابر نيز به همين شکل به تصوير کشيده شده اند. در معبد “حتشپسوت” در “ديرالبحري” باغي با چهار استخر، گياه پاپيروس، گلها و گياهان به صورت شماتيک به نمايش درآمده است.
گياهان خوشرنگي بودند که از کشورهاي تحت سلطه در طولدوران پادشاهي نو به مصر آورده و در معبد آمون کاشته شده بودند. چنين گياهان نادري در “ديرالبحري”، “مدينته حبو” و “کارناک” به تصوير کشيده شده اند، اما تصاوير اين “باغهاي گياهشناسي” تحت تأثير شيفتگي نقاشان در برابر زيبايي بي حد و حصر اين گياهان مدرک روشني از طرح اين باغها ارايه نمي دهد. پرستشگاههاي خصوصي توسط افراد ثروتمند در باغهايشان در “آمارنا” و يا در ساحل رودخانه يا کانالي بنا مي گشتند و به عنوان يک عنصر مهم در طراحي در محل تلاقي دو محور اصلي باغ و يا در انتهاي محور اصلي قرار مي گرفتند. پرستشگاه در انتهاي باغي حصارکشي شده بر روي يک سکوي بلند قرار داشت و يک استخر به شکل مربع مستطيل که دو رديف انجير مصري، کنار آن وجود داشت در مقابل آن وجود داشت.
اين طرح تا حدي شبيه طرح هندسي و منظم باغ ايراني است که تقريباً قدمتي نزديک به دوران پادشاهي جديد دارد.
باغهاي تدفيني
بيشتر تصاوير باغهاي تدفيني، به صورت شماتيک ترسيم گشته اند. آنها معمولاً به يک آبگير Tشکل که در پلان و در پس زمينه ي تعداد کمي درخت نخل قرار دارد، محدود شده است. اين شکل ويژه ي پلان آبگير به اين صورت ممکن است تعبير شود: اين مشخص است که ابتدا و انتهاي هر کانال آب وقتي براي چرخيدن قايقها به صورت مستطيل درمي آمد، فرمي Tشکل را تداعي مي نمود.
بقاياي يک باغ مصر باستان در نزديکي رود نيل
در “ممفيس” حداقل دو نقاشي از مراسم تدفين به چشم مي خورد که يک موميايي با قايق به يک جزيره ي مستطيل شکل در ميان استخري مستطيلي حمل مي شود. استخر از سه طرف با يک رديف دوتايي از عناصر ترحيمي که به شکل يک پايه ي چراغ هستند و به صورت يک در ميان همراه درختان خرما و درختان کاشته شده در گلدانهاي آجري هستند، مرزبندي شده است. يک اسکله از يکي از اضلاع کوچک استخر در آب جلو آمده است و در يکي از نقاشيها اين اسکله از طريق يک راه پله قابل دسترسي است. در نقاشيهاي متأخرتر در هر يک از اضلاع جزيره ي ميان استخر نيز اسکله اي براي قرار گرفتن قايق کنار آن وجود دارد. محل قرارگيري اين باغهاي تدفيني موضوعي مورد بحث محققان است اما اين نظريه وجود دارد که احتمالاً در مقابل مقابر باغهاي کوچک تدفيني قرار داشته اند، اما باغهاي بزرگتر در ساحل رودخانه و احتمالاً در مقابل دروازه ي ورودي مجتمع مقابر واقع شده بودند.
منابع و مراجع
1- مقاله Ancient Egypt Gardens از سايت http://www.touregypt.net
2- سايت http://oaks.nvg.org
3- زارعي، محمد ابراهيم، آشنايي با معماري جهان، نشر فن آوران، چاپ دوم 1382
4- Bertinetti, Marcello, Flying high Egypt, White star publishers, 2003
"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
مذهب، فرهنگ و رسوم مصریان باستان (657.8 KB)
تعداد دانلود: 5
زمان آخرین دانلود: جمعه, 16 مارس 2018
------------------------------------------------------------------------------------------