حرکت پیاده، طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابجایی انسان در محیط محسوب می شود که نقش اساسی در ادراک محیط و ارتباط با آن دارد. اهمیت حرکت انسان پیاده که سیستم حرکتی را شکل می داده در شکل گیری فضای باز و راه ها بر اساس مقیاس انسانی بسیار مؤثر بوده است، به گونه ای که عامل اصلی در تناسبات، عرض راه ها، ارتفاع بناها و میزان محصوریت ، “مقیاس انسانی” بوده است. البته نقش اقلیم در چگونگی شکل و کالبد بافت و راه های آن نیز بی تأثیر نمی باشد.
تصوير 1: “توجه به مقیاس انسانی و میزان محصوریت گذر” مأخذ: نگارنده
تصوير 2: “يك راه با كاركرد عبوري در نوش آباد” مأخذ: مريم رمضاني
در این مبحث نیاز است به دسته بندی از راه ها در بافت شهر سنتی برسیم که از لحاظ کارکرد به دو دسته:
الف: راه هایی که از میان محله ها و برخی از فضاها و بناهای معماری و شهری می گذرند و ضمن آن که کارکرد حرکتی و عبوری دارند، دسترسی به واحد های مسکونی و سایر بناها را نیز میسر می سازند. اینگونه راه ها را “معبر” می نامیم.
ب: گروه دوم راه هایی هستند که ضمن دارا بودن کارکرد حرکتی و عبوری، از جهت اقتصادی و اجتماعی نیز اهمیت بسیار داشته اند و در واقع مرکز اقتصادی و اجتماعی شهر به شمار می آمدند. این راه ها “بازار” نامیده می شوند.
اما طبقه بندی دیگری نیز می توان برای راه ها در نظر گرفت که نسبت به طبقه بندی از لحاظ کارکرد راه کمی متفاوت تر است؛
آنچه کالبد راه را می سازد، می تواند عوامل زیر باشد:
الف- حرکت انسان پیاده در شهر: با توجه به نکات ارائه شده در ابتدای نوشته، منظور تأثیر مقیاس انسانی به عنوان کاربر فضا در تناسبات، عرض ،میزات محصوریت راه و ارتفاع جداره ها است.
ب- موقعیت راه در شهر شامل دو دسته:
- در بافت تاريخي شهر نوش آباد، با دو نوع راه از لحاظ كاركردي مواجه شديم.راه هايي كه هسته هاي مبدأ و مقصد شهر را با عبور از دروازه ها به بيرون از آن متصل مي كنند؛ همچنين راه هايي كه دروازه هاي شهر را به هسته مركزي شهر كه بازار را نيز شامل مي شود، وصل مي كنند.
- مجموعه عناصر و معابر (سازمان فضايي) كه داخل شهر (بافت) را به هم متصل مي كند و در اصطلاح راه بافت را مي گشايد: مانند راسته ،گذر، كوچه، بن،
الف : بازا يا بازارچه ؛ كه از يك طرف به بافت متصل مي شد و از طرف ديگر به يك ميدان يا مركز محله قديمي وصل بوده (متأسفانه امروزه به دليل تخريب كالبد بافت آن ميدان شكل گذشته خود را از دست داه است) ونه تنها نياز اقتصادي ساكنين شهر و يا رهگذران را تأمين مي كرده ،بلكه علاوه بر آن با وجود مسجد جامع و آب انبار قديمي در مجاورت اين راه بازار، نقش اجتماعي آن نيز بسيار پر رنگ بوده است.تناسبات فضايي (نسبت عرض معبر به ارتفاع آن) متناسب است با ميزان استفاده كننده از فضا و عملكردهاي گوناگون موجود در بازار و همچنين نقش اجتماعي آن به عنوان يك” معبر اجتماعي- اقتصادي”.
پس از بازار كوي ها وگذر هايي هستند كه كاركرد حركتي و عبوري داشته و نسبت به بازار كم عرض تر بوده اند.اين كوي ها كه گه گاهي بن بست هايي از آنها منشب مي شود، محل باز شدن درب هاي ورودي خانه ها و غبور و مرور ساكنين محله بوده است.
تصوير 3: “بازارجه نوش آباد” مأخذ: مریم رمضانی
گذر مسجد موسی بن جعفر نوش آباد:
آنچه در بافت شهر نوش آباد اهميت دارد ،خاطره عبور از مسیری خاص را در ذهن مخاطب تثبیت می کند، و موجب خوانایی محیط میشود، گونه ای از گذرهای سرپوشیده (ساباط) است که با آنچه در بافت سنتی دیگر شهر های ایران دیده شده کمی متفاوت تر است.اینگونه گذرها از تراز معبر درجه بالای خود کمی پایین تر(حدود یک متر) قرار گرفته اند و یک فضای معماری که طبقه دوم بنای مجاور گذر بوده، آن را سرپوشیده کرده است.
تصوير 4: “گذر سرپوشيده توسط يك بناي مسكوني در بافت نوش آباد” مأخذ: عرفان فرهمند
نمونه ای از این نوع گذراز زیر شبستان تابستانی “مسجد موسی بن جعفر نوش آباد” عبور می کند، بنای اين مسجد كه مانند برخی مساجد دیگر بر روی پاياب قرار داشته و دارای دو طبقه فوقانی و تحتانی است. طبقه تحتانی آن دارای ستون‌های چهار ضلعی به قطر 1 متر است،راه دسترسی به اين طبقه كه چند متر از سطح زمين پست‌تر است به دو صورت است:
- به وسيله دالان شيبداری که به قسمت فوقانی(شبستان تابستانی) راه دارد، که یک متر از سطح حیاط بالا تر است و به وسیله پله با حیاط مرتبط می شود.
- درب مستقلی که در گذر سرپوشیده ای که مجاور شبستان زمستانی قرار دارد باز می شود. این گذر حدود یک متر از سطح معبر درجه بالای خود پایین تر بوده و ضمن حفظ کارکرد حرکتی خود به عنوان یک معبر که راه بافت را می گشاید، در یک طرف که گشاده تر گشته ، یک شبه هشتی ایجاد کرده و امکان دسترسی به شبستان زمستانی مسجد را نیز فراهم می کند.
تصوير 5: برش شماتیک از معبر و مسجد
تصوير 6: پلان شماتیک معبر
تصوير 7:” گذر مجاور مسجد موسي بن جعفر” مأخذ: نگارنده
شبیه این گونه گذر ها در بافت تاریخی نوش آباد نمونه های دیگری نیز وجود دارد، که احتمال می رود خاص نوش آباد باشد.این گونه گذر ها علاوه بر ایجاد سایه خنک در تابستان برای فرار از آفتاب سوزان کویری، خود فضای عمومی عمومی به یاد ماندنی ای برای رهگذر ایجاد می کند که موجب ثبت منظر راه در ذهن عابر می شود.
منابع:
سلطان‌زاده، حسين؛ فضاهای شهری در بافت تاريخی؛ انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران
عاشوري، علي؛ پياده راه حرم ” طراحي منظر خيابان شمالي حرم حضرت عبدالعظيم”؛ پايان نامه كارشناسي ارشد؛استاد راهنما: دكتر سيد امير منصوري؛ دانشگاه تهران
"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
منظر راه در بافت نوش آباد (209.7 KB)
تعداد دانلود: 2
زمان آخرین دانلود: یکشنبه, 24 سپتامبر 2017
------------------------------------------------------------------------------------------