شهر حقیقتاً پیچیده ترین جلوه تمدن و زندگی انسان است. امروزه شهرها خود به عنوان پدیده هایی مطرحند که همچون موجودات جاندار از اجزای زنده ای تشکیل می شوند که رگ و پی شان را می سازد. همانطور که هر موجود زنده ای با همنوع خود مشترکات و تفاوت هایی دارد، شهرها نیز همین گونه اند یعنی در عین اینکه برخی گونه شناسی ها بر آنها مترتب است اما هیچیک شبیه دیگری نیست و خلق و خو و ویژگی های خود را دارد. حتی میان شهرهایی که امروزه به “خواهرخوانده” ( twin cities) مشهورند نیز این شرایط صادق است، آنچنان که در بین شهرهای مورد بازدید در سفر، استانبول با ونیز و بارسلون، مادرید با لیسبون، والنسیا با بولونیا و ورونا با نیم نسبت خواهرخواندگی دارند. این حقیقت در تمام اجزای یک موجود زنده نیز صادق است.
با این فرض رسیدن به گونه شناسی از راههای شهری به عنوان یکی از مهمترین اندام های زنده این ارگانیسم ها کمی راحت تر و عملی تر به نظر خواهد رسید. راه شهری از آنجا مهم قلمداد می شود که در کنار توده های ساختمانی و فضاهای باز از مهمترین عناصر سازنده ساختار و منظر شهر به شمار میرود. چه بسا اینکه راه مهمترین عنصر منظر شهر نیز هست.
در سفر نیز اغلب اوقات گروه در خیابان ها و کوچه ها و سایر مصادیق راه شهری سپری می شد و شاید نتوان عنصر دیگری در شهر با چنین تنوعی یافت. جایی که غیر از مصنوعات بشری، خود وی نیز حاضر و به طرزی ملموس حس می شود.
بیشتر درکی که اکنون از تجربیات فضایی باقیست عناصر منظرینی می باشد که به نوعی با راه شهری مرتبط و آمیخته اند. در سفر نیز اغلب شروع بازدید از نقطه ابتدای یک راه شهری آغاز می شد و در نقطه انتهای همان و یا راهی دیگر پایان می یافت. اما نفس بازدید با پیمودن راه عجین و به همین دلیل راه در اکثر لحظات درک فضاها حضوری محسوس داشت. اغلب راه هایی که مورد بازدید قرار گرفتند از آن جهت که امروزه از حیث دارا بودن کلیت مستقل منظرین مشترکند، قابل توجه و بررسی اند.
شکل‑1. خیابان رمبلا در بارسلون
شکل 2. ونیز، تولدو و گرانادا مثال هایی از هویت مستقل راه شهری
عوامل زیادی در شکل گیری و تکوین این خصیصه یعنی شناخته شدن به عنوان یک عنصر مستقل منظرین دخیلند که باعث گردیده اند تا راه شهری که در ابتدای شکل گیری یک عنصر تبعی بوده است، در سیر تکوین هویت مستقل امروزین خود را بیابد تا آنجا که تاثیر گذار بر هویت شهر گردد آنچنان که در ونیز دیده میشود و منظر خیابان های این شهر که عمدتا “آبراه های شهری” هستند، بدون حضور “گاندولا” (Gandola ) یا همان قایق مشهور ونیزی و بسیاری عناصر منظرین دیگر بی هویت و بی معنی است.
شکل ‑3. آبراه های شهری ونیز با قایق های خاص خود به نام گاندولا
از سوی دیگر عوامل اولیه شکل گیری راه که اغلب یک راه بیرون شهری و سپس و به واسطه توسعه های کالبدی و فضایی مجاور خود به یک راه شهری بدل و امروزه به عنوان مهمترین شاخصه تحلیل ساختار و منظر آن شناخته می شود، طیفی است از امکان حصول دسترسی آسان (برحسب امکانات زمان خود) از یک نقطه به نقطه دیگر در ضمن حرکتی ارگانیک تا آنچه در برخی نمونه ها مانند خیابان کونسیلیازیونه در رم دیده میشود. ( نام این خیابان از معاهده مشروطیت گرفته شده است که بین واتیکان و دولت ایتالیا در فوریه 1929 منعقد گردید. کلیسای سن پیتر و نمایی از رود تایبر به عنوان نقاط عطف این منظر سازی می باشند. این طرح به دستور موسولینی در سال 1936 شروع و در سال 1950 خاتمه یافت که این عملیات ساختمانی برای ایجاد ارتباط بین سن پیتر و مرکز شهر رم در راستای رودخانه تایبر باعث تخریب دو ردیف از ساختمان ها و بسیاری از نمونه های جالب معماری شد. این مسیر سمبولیک موسولینی برای ادای احترام به معاهده صلح بین واتیکان و دولت ایتالیا بود.
شکل‑4 خیابان سمبلیک کونسیلیازیونه در رم
برخی عوامل موجود در این طیف عبارتند از:
اقلیم، بستر قرارگیری و مورفولوژی زمین از جمله شیب، جنس، جهت نورگیری، دلایل عملکردی احداث مانند بارگیری در یک نقطه (مانند بندرگاه) و انتقال و توزیع در محل دیگر، دسترسی، ویژگی استراتژیک راه از جمله عبور نظامی لشگرها، تحدید و یا تسهیل دسترسی به یک نقطه مهم مانند دژ، قلعه و … آنچنان که تنگه بوسفر در استانبول این نقش را ایفا کرده است. استانبول دارای برج و بارو و مناره های نظرگاهی بسیار برای کنترل کشتی های خصوصاً پارسی در بوسفر بوده است و به تبع همین اهمیت اکثر راه ها و کوچه های شهر به این آبراه امکان دید دارند و همین منظره در انتهای دید این راه ها به آنها هویت خاصی بخشیده است.
شکل- 5 راه های شهری در استانبول به مثابه دیده بانی بر بوسفر
هرچند که در مثال خیابان کونسیلیازیونه نیز مقصود به نوعی ایجاد ارتباط بین دو نقطه بوده است اما نه برای حصول دسترسی بلکه به لحاظ ارتباط سمبلیک دو نقطه همچون باسیلیکای سن پیتر و رود تایبر. با وجود این، دلیل اول عمومیت بیشتری دارد مانند آنچه در ورونا قابل بررسی است. ورونا در محل تقاطع راه های مختلف و مهمی بنا شد یعنی خیابانهای “شمالی-جنوبی”( Cardi – اصطلاحی در شهرسازی رومی) و “شرقی-غربی”( Decomani – اصطلاحی در شهرسازی رومی ) که به طور قائم بر هم عمودند و توسعه های بعدی این ساختار را تغییر نداده است. جالب اینکه این تقاطع که در ابتدا محل اقامت ارتش رومی و قلب شهر محسوب میشد امروزه پس از گذشت هزار سال همچنان مرکز شهر می باشد.
شکل ‑6 مرکز رومی و کنونی شهر ورونا
اما رفته رفته و به جهت گذشت دوره های مختلف تمدن و زندگی بشری در این عرصه ها هویت هایی شکل گرفته که امروزه معرف ارزش های فرهنگی، بومی، مذهبی و اجتماعی مختلف تمدن و زندگی بشری در این عرصه ها هویت هایی شکل گرفته است که امروزه معرف ارزش های فرهنگی، بومی، مذهبی و اجتماعی صاحبانشان اند که به عنوان هویت های مکان از آنها یاد می شود تا آنجا که امروزه در حفظ راه های شهری در شهرهایی مانند گرانادا، کوردوبا و مانند انها که به نوعی کل شهر سایتی تاریخی قلمداد می شود در کنار آن محورهای مهم شهری همچون رمبلا (La Rambla )در بارسلون و لیبرداد (Liberdade ) در لیسبون نیز در عین توسعه به لحاظ موضع و جهت قرارگیری و هم به لحاظ مشخصه های مهم کالبدی همچون ارتفاع بدنه ها، عرض معبر، نظم کاشت پوشش گیاهی و … حفظ و ضابطه مند شده اند.
شکل ‑7 لیبرداد منظره پردازی و سمبل گرایی مطلق یک راه شهری
شهرهای مورد مطالعه و بررسی اکثراً در دوره هایی پایتخت های محلی بوده و تا سالیان مرکز ثقل اتفاقات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سرزمین های تحت سیطره شان قلمداد می شده اند تا آنجا که استانبول به مدت 1592 سال پایتخت بوده است یعنی از دوره امپراطوری روم تا سلطنت عثمانی. این امر بر منظر شهرها و در نتیجه منظر راه هایشان نیز تاثیر به سزایی نهاده است.
"دانلود فایل های پیوست مطلب" ----------------------------------------------------------------------------------------- منظر راه های شهری (384.4 KB)      تعداد دانلود: 10      زمان آخرین دانلود: سهشنبه, 16 می 2017 ------------------------------------------------------------------------------------------