مقدمه
خوزستان استانی با مساحت 64236 کیلو متر مربع واقع در جنوب غربی ایران ودر محدوده 47 درجه و42 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 29 درجه و 58 دقیقه تا 32 درجه و 58 دقیقه شمالی از خط استوا قرار دارد این استان از شمال و شرق با چند استان  داخلی از جنوب به خلیج فارس و از غرب به کشور عراق محدود می شود. استان خوزستان دارای 29 شهر است ؛ دزفول، شوش و شوشتر از جمله شهرهای تاریخی مورد توجه این استان می باشند که از نظر طبیعی و تاریخی از مهمترین شهرهای کشور ایران به شمار می روند. از مهمترین ویژگیهای این شهرها بستر شکل گیری آنها و عوارض طبیعی موجود در آنهاست. در بررسی جغرافیایی این شهرها از دیدگاه منظر، مهمترین عامل، وضعیت توپوگرافیک زمین  معرفی شده است که خود موجب تأثیر بسیار زیاد بر چشم اندازهای شهر در مقیاس های مختلف شده است. تنوع توپوگرافیک در شهرهای دزفول وشوشتر امکان ایجاد کانون های طبیعی شاخص با چشم اندازهای باز طبیعی در موقعیت های مختلف از درون شهر را فراهم کرده است. همچنین در مقیاس کوچکتر پس زمینه تصاویر و چشم اندازهای شهری تحت تأثیر این عوامل طبیعی قرار گرفته است چرا که گونه (تیپ) ابنیه شهر گاهی دیده می شود که با توجه به این عامل متفاوت تعریف شده است. همچنین جغرافیای این شهرها عواملی مانند رودخانه و دریاچه را در درون شهر و یا خارج از آن بوجود آورده که بر منظر مقیاس کلان شهر تأثیر بسیار گذارده است.

منظره ای از تأثیر عوامل طبیعی بر شکل گیری شهر های خوزستان

مسیرهای ارگانیک شهری و تأثیر عوامل طبیعی بر مورفولوژی ابنیه

دزفول
دِزفول از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است و در کنار رودخانه دز واقع شده‌است. شهرستان دزفول یکی از قدیمی ترین شهرهای استان خوزستان است واز قطبهای کشاورزی به شمار می رود .ارتفاع این شهر از سطح دریا 143 متر با طول جغرافیایی 48 و عرض 32 درجه در شمال خوزستان و در دامنه های زاگرس مرکزی یکی از مناطق بسیار حاصلخیز و متنوع ایران است . این شهرستان دارای دو گونه آب و هوا است ، آب و هوای کوهستانی در شمال که آبشار یکصد متری شوی بلندترین آبشار ایران در این منطقه می باشد و آب و هوای جلگه‌ای در سایر نقاط

تصویر 1 – منظره ای ازتوپوگرافی شهر دزفول

تصویر 2 چشم انداز منظر درونی شهر دزفول است که ارایه دهنده منظر گسترده از داخل فضاههای بازو وسیع کنار رودخانه است. منظر شهر و خط  آسمان از میان سفره  آب و سیمای  رودخانه از یک سو و از سوی دیگر چگونگی مداخله انسانها در تغییر و استفاده از این عناصر طبیعی،همگی معرف هویت این شهر هستند.

تصویر 2 – چشم انداز منظر درونی شهر دزفول

در مرحله نخست پهنه منظر طبیعی محیط شهر دزفول ،هندسه وویژگیهای ملموس خود نظیر ویژگیهای بصری صوتی ،ذهنی وغیره را در معرض حواس پنجگانه انسان قرار می دهد، تلفیق نمادهای طبیعی ، نحوه چیدمان درختان،رنگ آسمان، رنگ آب و ویژگیهای خاک که مختص منطقه است همگی عواملی هستند که  به نوعی ادراک وتصویری را در ذهن بیننده به ثبت می رسانند که به روشنی نمی توان چنین تصویر ذهنی مشابهی را در جای دیگری جستجو کرد.از سوی دیگر برای درک بهتر مفهوم منظر دزفول لازم است تعامل میان انسانها و محیط طبیعی آن تشریح گردد.  روابط  میان  انسان  و  محیط طبیعی نشان می دهد که یک رابطه دو طرفه میان ویژگیهای  عناصر طبیعی از یک سو و ادراک شناخت  و رفتار انسانی از سوی دیگر وجود دارد . نوع دخالت و تعامل انسانها با محیط در این منطقه در متمایز ساختن ویژگیهای مناظر شهر دزفول بی تأثیر نیست برای مثال: در صد بالای تراکم خاک منطقه و دج بودن آن موجب شده که مردم منطقه بخصوص استفاده کنندگان از رودخانه از این خاک در ایجاد پناهگاه هایی برای خوداستفاده کنند. دژ بودن خاک این پناهگاه ها را از جهت ایستایی ایمن و مقاوم ساخته است به حدی که پس از گذشت سالهای متوالی این حفره ها منظر خود را حفظ کرده اند. حفره های کنده شده بر روی دیوار ها “کت” و مجموعه آنها را دویه می نامند که عمدتا به عنوان فضای سایه دار و خنک مورد استفاده مردم و بخصوص ماهیگیران منطقه قرار می گیرد.

تصویر 3 – مجموعه ای از کت ها که دوئه نامیده می شوند

پوشش گیاهی مختص منطقه درختان کنار و کهور است که درختان بومی منطقه به حساب می آیند .در نواحی پراکنده ای از شهر نیز درختان اکالیپتوس دیده می شوند که از قاره استرالیا به این ناحیه منتقل شده و با توجه به شرایط مساعد اقلیمی در این منطقه رشد چشمگیری داشته است.

شوشتر
شوشتر با مساحت ۳۴۲۷ کیلومتر مربع در شمال استان خوزستان کشور ایران، بین ۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۱۲ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۱ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۲۶ دقیقه فرض شمالی از خط استوا قرار گرفته‌است. جمعیت این شهرستان ۳۵۰هزار نفر و جمعیت خود شهر نزدیک به ۲۵۰هزار نفر است. موقعیت شوشتر در استان خوزستان وسط متمایل به شمال است. از لحاظ طبیعی دامنه‌های پایانی کوههای زاگرس، مرز شرقی این شهرستان و رود دز مرز غربی این شهرستان را تشکیل می‌دهد. میانگین ارتفاع شوشتر از سطح دریا ۱۵۰ متر و ارتفاع نقطه مرکزی شهر از سطح دریا ۶۵ متر است. کوههای مشرف به شوشتر فدلک نام دارند که پایان چین خوردگیهای زاگرس در جلگه خوزستان هستند. فاصله شوشتر تا خلیج فارس ۲۲۲ کیلومتر است.

تأثیر حرکت آب در مناظر شهر شوشتر

از لحاظ طبیعی دامنه‌های پایانی کوههای زاگرس، مرز شرقی این شهرستان و رود دز مرز غربی این شهرستان را تشکیل می‌دهد.شهرستان شوشتر جزو شهرهای گرمسیری کشور است، که به سبب قرار گرفتن در منطقه خشک دارای تابستانهای طولانی و بشدت گرم و زمستانهای نسبتاً معتدل است. بالاترین درجه حرارت ثبت شده در شوشتر ۵۲ درجه سانتیگراد و پایینترین آن ۶ درجه سانتیگراد زیر صفر است. متوسط بارندگی سالیانه در شوشتر ۳۲۲ میلیمتر محاسبه شده‌ است.
شوشتر به دلیل موقعیت ویژه‌ای که در جلگه خوزستان دارد مهد رودخانه‌های بزرگی چون کارون و دز است. رودخانه دز از غرب شوشتر عبور می‌کند و مرز شوشتر با شوش و دزفول را می‌سازد. این رودخانه پس از عبور از تنگه ای با تخته سنگ بزرگی که شوشتر بر آن بنا شده برخورد می‌کند و توسط بند میزان به دوشاخه گرگر و شطیط تقسیم می‌شود. شاخه گرگر کانالی است که دست کند انسان است و تاریخ کندن آن مشخص نیست. شاخه شطیط یا چهاردانگه نیز در بالادست سد شادروان شاخه‌ای از آن جدا می‌شود که داریون -داریوش یا دارا- نام دارد. این سه شاخه رودخانه کارون شوشتر را همچون جزیره‌ای محصور نموده و در طول تاریخ دشتی وسیع به نام میاناب را آبیاری کرده‌اند. در نهایت هرسه شاخه -شطیط، گرگر و داریون- در منطقه بند قیر جنوب شهرستان شوشتر به یکدیگر ملحق می‌شوند و در همانجا رود دز نیز به کارون ملحق شده و کارون بزرگ را می‌سازند.

در نگاهی کلی عبور رودخانه کارون از شوشتر باعث بوجود آمدن مناطق مستعد و شکل گیری حیات شهری در آن شده است بطوری که آثار تاریخی و طبیعی فراوانی در ارتباط با بهرهبرداری از منابع آبی موجود در این شهر بوجود آمده است. رودخانه کارون پس از خروج از تنگه های کوهستانی ، در هنگام ورود به شهر شوشتر ، ذر شمال آن توسط بند میزان به دو شاخه گرگر و شطیط تقسیم می شود.نهر گرگر به پشت سد گرگر رسیده و از طریق سه تونل اصلی به مجموعه آسیاب ها و آبشارها وارد می شود.
جریان آب از طریق کانال های اصلی و فرعی به سمت آسیابها هدایت می شود و پس از چرخاندن آنها با جلوه خاصی به رودخانه سرازیر می شود و آبشارهای زیبایی ایجاد می کند.

قسمتی از آبشارهای شهر شوشتر

نمایی از جنگلها و مراتع شهر شوشتر

شوشتر علاوه بر خاک آبرفتی دامنه زاگرس که بسیار حاصلخیز است دارای معادن گچ، آهک، سنگ ساختمانی، شن و ماسه است. جنگلهای بزرگی بصورت بیشه نیز در میان شاخه‌های مختلف رودخانه کارون وجود دارند. بر اساس آمار در سال ۷۴ جنگلها و مراتع شوشتر ۱۷۵هزار هکتار بوده‌است.

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
منظر طبیعی خوزستان (197.5 KB)
       تعداد دانلود: 2
       زمان آخرین دانلود: سه‌شنبه, 28 نوامبر 2017
------------------------------------------------------------------------------------------