گزارش زیر بر اساس یافته های سفر یزد، هفتم الی دهم دی ماه سال 1385،  که از سوی انجمن علمی – دانشجویی منظر دانشگاه تهران به سرپرستی دکتر منصوری برگزار شد، تالیف گردیده است.

مقدمه
آباد باد ساحت گردون بقاي يزد     و آزاد باد زآفت گردون بناي يزد   «شهاب ترشيزي»
با توجه به فرهنگ غنی و قوی ایرانیان باستان و تبلور آن در شهرهای امروزی به صور مختلف، متاسفانه تحقیقات اندکی در زمینه شناخت و بررسی اقوام و اقشار مختلف ایرانی در شهرهای مختلف صورت گرفته است. یکی از مواردی که می توان در این زمینه بدان اشاره نمود، منظر مردمی می باشد.
در واقع منظر مردمی، مجموعه ای از نشانه ها و خصوصیاتی می باشد که ناشــی از تیپولوژی مردم – شامل نژاد، نوع لباس پوشیدن، عادات و رفتار – و نحوه ارتباط آنـــها با یکدیگر و با محیط زندگی است. منظر مردمی نشــــان دهنده تعلق مردم به مکانهای مختلف و کمیت و کیفیت حضور آنها در شهر است.
این نوشته در پی آن است منظر مردمی استان یزد را – با توجه به بازدید از شهرهای یزد، مهریز، تفت و فهرج – مورد بررسی قرار دهد. ویژگیهای انسانی، نژاد، زبان، اعتقادات مذهبی، جمعیت، توانائیهای اقتصادی، لباس و پوشش مردم، حمل و نقل از جمله آنهاست. منظر مردمی استان یزد بر اساس ذهنیات و اعتقادات این قوم اصیل از مفاهیم آئینی و ملی آنها آغاز می شود و با گذشت زمان، تجربه های جدید و نگرشهای متفاوت دوران، رنگ تازه ای به آن می بخشد.

ويژگي هاي انساني
مردم شهر يزد آرايي نژاد و از ايرانيان باستان هستند، كه از آميختن با ساير نژادها مصون مانده اند.
زبان مردم يزد فارسي است، كه به لهجة شيرين محلي سخن مي گويند. زرتشتيان شهر يزد نيز به زبان فارسي دري تكلم مي كنند.
مردم شهر يزد مسلمان و پيرو مذهب شيعة جعفري هستند. اقليت هاي مذهبي زرتشتي كليمي و مسيحي نيز در اين شهر زندگي مي كنند.
يزدي ها مردماني پاك انديش و سخت كوش هستند. همة آداب و رسوم باستاني را نگاهداشته اند و در بيشتر مراسم، جنبه هاي ملي و مذهبي ديده مي شود. عيدهاي فطر، قربان و ملي ، چون جشن سده، نوروز، زادروز زرتشت و مهرگان برگزار مي شود.
دیدن و صحبت کردن با مردم زرتشتی در دهی کوچک با نام مزرعه کلانتر با لباسهای رنگیشان و آداب و رسوم زرتشتی در این سفر خالی از لطف نبود.
هنگامی که از اسامی زرتشتیان پرسیدیم چنین شنیدیم که اینان نامها را نوشته و در میان اوستا می گذاشتند و سپس کتاب را باز می کردند و یا این که نام فرزند را متناسب با نام روز و یا ماهی که در آن متولد شده انتخاب میکردند.

تصویر شماره 1: برخورد ناگهانی اعضای سفر با اهالی مزرعه کلانتر

تصویر شماره 2: آتشکده  مزرعه کلانتر

تصویر شماره 3: از خصوصیات بازر و ویژه ایرانیان، میهمان نوازی آنان می باشد که در مردم استان یزد نیز کاملا مشهود است. با صرف چای گرم در منزل خانم سامیا – مزرعه کلانتر – توانستیم در آن سرمای شدید، به بازدید خود ادامه دهیم.

نــــژاد
مردم استان يزد آريايي نژاد و ايراني هستند، كه تا اندازه اي از آميختن با نژادهاي غير ايراني مصون مانده اند. از روزگار باستان و آغاز مدنيت و آبادي اين منطقه، مردماني ديگر نيز در اين منطقه مي زيسته اند و با نژادهاي اصل آن آميخته اند.
گسترش آريايي ها بر فلات مركزي ايران، از جمله منطقه يزد، كه در دل اين فلات قرار دارد، در حدود نيمة هزارة دوم پس از میلاد، آغاز شده است. در دوره هاي بعد نيز گروهي عرب، ترك، مسيحي، كليمي، . .  در اين استان مي زيسته اند. بنابراين مي توان گفت كه مردم استان يزد را، مردمي از گوهر ايراني پي افكنده اند بوده اند، سپس دسته هاي عرب، ترك ، مسيحي، كليمي . . . بدان ها پيوسته اند.
این نکته در چهر های مردم یزد کاملا واضح می باشد که اینان مردمی اصیل از نژاد ایرانی- آریائی هستند؛ البته خود شهر یزد ممکن است بر اثر مهاجرت پذیری از نقاط اطراف دیگر این ویژگی رااز دست داده باشد،اما در اطراف شهر یزد مثل مهریز و مزرعه کلانتــر چهره های اصیل ایرانی دیده می شوند.

تصویر شماره 4: خانم سامیا از مزرعه کلانتر

تصویر شماره 5: از اهالی مهریز

همانطور که در تصاویر نیز کاملا مشخص است،قد متوسط، صورتهای درشت، چشمان درشت و سیاه رنگ و نیز پوستی زرد رنگ از خصوصیات چهره های ایرانی می باشد.

تصویر شماره 6: از اهالی فهرج

اینان مردمی کهن و ماندگار ، مردمی رنج دیده و زحمت کشند که خطوط چهره هایشان نشانی از گذر زمان و حوادث دارد.

تصویر شماره 7: از اهالی شهر یزد

تصویر شماره 8: از اهالی شهر یزد

زبــــان
مردم استان يزد به فارسي و لهجة شيرين يزدي و با پاره اي ويژگي هاي گويش سخن مي گويند و بسياري از واژگان و تركيب هاي زيباي فارسي را در گويش خود نگاهداشته اند.
زرتشتيان استان يزد، در ميان خود، به زبان نياكان خويش و به زبان فارسي دري سخن مي گويند. زبان زرتشتيان يزد به سبب آميزش گسترده گويش وران آن با فارسي زبانان و نيز بهره وري از رسانه هاي گروهي و همچنين به دليل پاره اي عوامل اجتماعي ، فرهنگي و اقتصادي آميختگي بسيار با فارسي پيدا كرده به طوري كه آهنگ ناتوان شدن و حتي فراموش شدن آن روز به روز تندتر مي شود ولي گونه زبان دري بعضي از زرتشتيان ساكن روستاهاي يزد از جمله مزرعه کلانتر ، كه كمتر زير رخنه عوامل بالا بوده است پاكتر و دست نخورده تر از گونه يزدي بازمانده است.
در کنار سرو 1500 ساله مهریز هم صحبت خانمی شدیم که با لهجه شیرین خود از زندگی و این سرو چنین می گوید :
مردم همه این درخت را دوست دارند و در زیر آن از قدیم گوسفند قربانی میکنند و چنین شنیده اند که زمانی که می خواستند آن را ببرند، از آن خون بیرون آمده است.
این خانم صاحب 6 فرزند است که همگی به علت نبود امکانات و کار به شهر مهاجرت کرده اند و شوهر وی نیز که یک معامله گر بوده است هم اکنون بی کار است. وی بعد از تعریف و گفتن از مشکلات بسیار زیادشان برای همه آرزوی سلامتی کرد.

تصویر شماره 9: از اهالی مهریز