مقدمه
کتاب “طراحی با طبیعت ” نوشته ایان مک هارگ ، نخستین بار در سال 1969 در ایالات متحده منتشر گردید. این کتاب نخستین گام در زمینه مفهوم برنامه ریزی بوم گرایانه (اکولوژیک) است که با گذشت چهل سال از نخستین انتشار خود، هنوز ارزش خود را به عنوان یکی از کتابهای مرجع در زمینه معماری منظر و برنامه ریزی زمین حفظ نموده است. از آنجا که این کتاب نخستین کتابی است که کوشیده است تا دیدگاههای رابطه میان انسان و طبیعت را به صورت عملی در حرفه های طراحی محیط بویژه معماری منظر به کار گیرید، این پیشگام بودن بسیاری از مشکلات نویسنده در ارائه مطالب را قابل درک می سازد.
درباره نویسنده
ایان مک هارگ در سال 1920 در نزدیکی شهر صنعتی گلاسکو در اسکاتلند متولد گردید. او پس از دوران نوجوانی برای ادامه تحصیلات راهی ایلات متحده گردید و تحصیلات خود در رشته معماری منظر را در دانشگاه هاروارد به پایان برد. پس از این دوره او به تدریس رشته معماری منظر در دانشگاه پنسیلوانیا پرداخت و گروه معماری منظر را در این دانشگاه پایه نهاد.
مفروضات
کتاب طراحی با طبیعتِ ایان مک هارگ بر مبنای این مفروضات شکل گرفته است:
1. رویکرد و دیدگاه انسان در مورد موضوع رابطه انسان و طبیعت در عملکرد او در قبال طبیعت موثر و تعیین کننده است.
2. رویکرد امروزی بشر به موضوع برنامه ریزی و طراحی تنها باعث تخریب و انهدام و کاهش ارزشهای محیط می گردد.
3. تکنولوژی مدرن با کاربست شتاب آلود و بدون تفکر یافته های علمی و امکانات فنی در حال زشت نمودن چهره زمین و خاصیت سکنی پذیری آن است.
4. علم اکولوژی در میان تمام علوم شایستگی شناخت و تشخیص عوامل تشکیل دهنده یک محیط زیست متوازن و خود تجدید شونده که بتواند حاوی تمام ضروریات رفاه زیستی، همکاری اجتماعی و سرزندگی روحی انسان باشند را داراست.
5. با شناخت دقیق از فاکتورهای بوم شناختی تاثیر گذار در یک محیط می توان آنها را در فرآیند برنامه ریزی و طراحی به کار گرفت.
6. استفاده از “با” در عنوان کتاب مفهوم تعاون انسانی و مشارکت زیست شناسی را در خود نهفته دارد.
7. شیوه بوم شناختی برنامه ریزی و یا “طراحی با طبیعت” در طول زمان قابلیت پیشرفت و بکار گیری در مسائل پیچیده تر را داراست.
طراحی با طبیعت: منابع، اهداف و محتوا
کتاب طراحی با طبیعت بنا بر توضیح مولف حاصل تجربیات شخصی وی در زمینه نیروهای طبیعت شامل خورشید، ماه، ستارگان، تغییر فصول، زمان کاشت و برداشت، بادها، ابرها، باران ها، رودخانه ها، اقیانوسها، جنگل ها، گیاهان و حیوانات است که در آن علم با نثری شعر گونه تلفیق گشته است و توجه انسان را به محیط ها و ارزشهای آن بر می انگیزد. وی برای نگارش کتاب خود سه منبع اساسی را معرفی می نماید:
- کلاس درسی که وی در دانشگاه پنسیلوانیا با عنوان انسان و طبیعت برنامه ریزی نموده بود.این درس موضوعاتی همچون تکامل، ماده، حیات و انسان، دیدگاههای فلسفی و مذهبی به طبیعت- جان گرایی، چند خدایی، وحدانیت، یهودیت، مسیحیت، اسلام، تائو، شینتو و ذن و همچنین عصر روشنگری می پرداخت. این درس به کاوش در وابستگی های فیزیولوژیکی و روانی انسان به طبیعت پرداخته و در نهایت اکولوژی را مد نظر قرار می داد.
- برخی از طرحهای برنامه ریزی و طراحی در دانشگاه پنسیلوانیا که مک هارگ به همراه دانشجویان تحصیلات تکمیلی معماری منظر بر عهده داشت
- پروژه های حرفه ای که مک هارک در شرکت وی – والاس، مک هارگ، رابرتس و تاد – به انجام رسانیده بود.
مک هارگ اهداف خود از انتشار این کتاب را اینگونه معرفی می نماید:
- فقدان آگاهی از مسائل زیست محیطی در عرصه برنامه ریزی که تا آن زمان فرآیندی صرفا سیاسی-اقتصادی قلمداد می شد.
- فقدان انسجام و یکپارچگی در علوم مربوط به محیط و عدم اطلاع متخصصان رشته های گوناگون از روابط متقابل این رشته ها
- عدم توجه به موضوع ارزشها و سازگاریهای انسان
طراحی با طبیعت به هر یک از این موارد می پردازد و شیوه ای را ارائه می نماید که از طریق آن می توان داده های زیست محیطی را در فرآیند برنامه ریزی گنجاند و دیدگاه متداول در فرآیند برنامه ریزی را به گونه ای گسترش داد که طیف کامل از علوم زیست محیطی را شامل می شود. موضوع ارزشها به عنوان یک نظریه جدید در این کتاب مطرح گردیده است. مک هارگ در روشي که بعدها آن را “شيوه ي بوم شناختي” ناميد، راه هايي را براي بررسي وضعيت موجود و تحليل شرايط محيط ابداع نمود. در اين شيوه، ويژگي هاي خاص زمين، مشخصات مورد نظر براي طرح و هزينه هاي اجتماعي، فرهنگي و طبيعي در نظر گرفته مي شوند. بدين منظور او از طريق تهيه ي لايه هاي تحليلي مختلف از بستر طرح و روي هم قرار دادن آنها بهترين انتخاب را براي اجراي طرح موردنظر انجام مي داد. اين لايه ها که ابتدا بر روي طلق هاي شفاف کشيده مي شدند، امروزه پایه سيستم اطلاعات جغرافيايي را تشکیل می دهند. البته امروزه روند لايه گذاري، تحليل و امتيازدهي توسط رايانه انجام مي گيرد. بنا بر کتاب “طراحی با طبیعت” شيوه ي مک هارگ، مراحل زير را شامل مي گردد:
- اهداف، خواسته ها، کاربري زمين مورد نظر و حدود مطالعات معين مي گردند؛
- ليست برداري بوم شناسانه از فرآيندهاي زيستي و فيزيکي انجام مي گيرد. اين فرآيندها مستند و به ترتيب اولويت نقشه برداري مي شوند. با جمع آوري اطلاعات از سکانس هاي تاريخي و تفسير آنها، مدارک و دلايلي از تحولات فرآيندهاي طبيعي فراهم مي آيد که در توضيح مدل منظر مورد استفاده قرار مي گيرند.
- نقشه ي حاصل از برآيند لايه هاي مختلف تهيه مي شود، که در آن هريک از فاکتورها و خواص فيزيکي و زيستي منظر همانند خاک و شيب مشخص گرديده و مناطق با خواص مشابه را نشان مي دهد.
- هرکدام از فاکتورها مورد آزمايش قرار مي گيرند تا منطقه ي متناسب با هر کاربري مشخص گردد. خروجي اين مرحله، نقشه هایي با کدهاي رنگي است.
- تمام نقشه هايي که تناسب با يک کاربري را نشان مي دهند، روي هم قرار مي گيرند.
نقشه هاي مناسب براي هريک از کاربري هاي زمين، از ترکيب لايه هاي شفاف، تهيه مي گردند. نقشه هاي ترکيبي الگويي از رنگ هاي روشن به تيره را نشان مي دهند که بيانگر ميزان تناسب هر کاربري است.
تفاسيري که از نقشه هاي ترکيبي به دست مي آيد ممکن است در تعيين کاربري هاي زمين مورد استفاده قرار گيرند، و يا در مطالعات وسيع تر بوم شناختي يا کاربري زمين استفاده شوند.
ساختار کتاب، سیر مطالب
کتاب طراحی با طبیعت توسط عبدالحسین وهاب زاده به فارسی ترجمه و در سال 1386 منتشر گردیده است. نسخه ترجمه شده این کتاب دارای 197 صفحه و در قطع خشتی می باشد. این کتاب دارای دیباچه، مقدمه و 17 فصل به شرح زیر می باشد:
- شهر و بیرون
- دریا و بقا
- بلا
- گامی به پیش
- پوسته و کپسول
- طبیعت در مادرشهر
- در باب ارزشها
- پاسخی به ارزشها
- جهان خود کپسولی است
- فرآیند به عنوان ارزش
- طبیعیدان
- حوضه‌ی رودخانه
- ناحیه مادرشهری
- فرآیند و فرم …
- شهر: فرم و فرآیند …
- شهر: سلامتی و بیماری
- دورنمای آینده
محتوای فصول
فصل اول: شهر و بیرون
- بیان آنچه داغ بر دل نویسنده نهاده و او را به این پویش وادار نموده است
- تجربه زندگی کودکی و نوجوانی در طبیعت و در شهر
- تجربه پس از بازگشت از هاروارد به اسکاتلند: نابودی زیبایی های طبیعی که در آن رشد یافته بود به علت رشد شهر و تحت عنوان معماری و برنامه ریزی
- تجربه بیماری سل و درمان در کوهستان های سوییس
- نیاز یکسان به طبیعت هم در داخل و هم در خارج از شهر
فصل دوم: دریا و بقا
- تجربه هلندی ها در کنترل و هم زیستی با دریا
- مقایسه هلند با اتفاقی که در سواحل نیوجرسی اتفاق افتاد
- استفاده از راه حل های طبیعی و فرآیندهای حاکم بر طبیعت برای ارائه راه حل های خلاقانه
فصل سوم: بلا
- بیان رابطه میان طبیعت و شهر
- بیان تفاوتهای شهر های 1930 با شهر های امروزی در رابطه با طبیعت
- توصیفی کامل از شهر امروزی و حومه آن
- توصیف منهتن
- توصیف و تمجدی شهرسازی قرن هجدهم: در خور تحسین و معجزه ای از خلاقیت انسان
- جستجوی ریشه ناکامی ها و بلایای امروزی در ارزشهای جامعه (جامعه انسان محور)
- توصیف فلسفه توجه به طبیعت تنها برای فتح یا استثمار آن به عنوان
- معرفی ادیان بزرگ وحدانی غرب-مسیحیت و یهودیت- به عنوان عامل عمده تلقی اخلاقی از طبیعت: تسلط و حکمرانی بر طبیعت
- بیان تفاوت های میان تفکر غربی و دیدگاههای شرقی تائو، شینتو و ذن به موضوع انسان در طبیعت، جایگاه هنر طبیعت گرا
- توصیف دیدگاه سنت معماری بومی، متفاوت از هر دو دیدگاه قبل: تجربه گرا، بی خبر از اصول، عمیق در روابط میان واقعیات
- سنت طراحی منظر قرن 18 انگلستان به عنوان پلی ارتباطی میان دیدگاه شرق و غرب
- بوم شناسی (اکولوژی): علمی لایق در دنیای مدرن برای درک رابطه موجود و محیط زیست
- معرفی خصوصیات دیدگاه بوم شناسانه
فصل چهارم: گامی به پیش
- بیان تجربه استفاده از روش بوم شناختی ابداعی نویسنده در طراحی 30 مایل از بزرگراه 95-1 و بزرگراه ریچموند
- بیان مشکلات بزرگراه های فعلی و نقش آنها در از بین بردن هویت شهرها و طبیعت
- مقایسه معیارهای انتخاب مسیر بزرگراه با دیدگاه صرفه و هزینه مالی با شیوه حداکثر منافع اجتماعی در قبال حداقل هزینه اجتماعی باهدف حداکثر مطلوبیت اجتماعی
- ابداع شیوه تبدیل اطلاعات به نقشه های اطلاعاتی و انتقال آنها بر طلق های شفاف
- برهم نهی نقشه های ترسیم شده بر طلق های شفاف
- شیوه و معیار انتخاب گزینه بهینه
فصل پنجم: پوسته و کپسول
این فصل به بررسی جایگاه انسان در طبیعت اختصاص دارد
- بیان داستان تکامل زمین و موجودات زنده
- معرفی چرخه ها و فرآیند های حاکم بر زمین
- جهان و تکامل به عنوان یک فرآیند خلاق
- انسان: سرپرستی شایسته برای محیط
فصل ششم: طبیعت در مادرشهر
- به چالش کشیدن ضرورت مطالب مورد بحث در فصل قبل و تاثیر عملی آنهابر جهت گیری برنامه ریزی و عمل در دنیای واقعی
- به کارگیری شیوه بوم شناختی برنامه ریزی در بررسی نحوه گسترش منطقه مادر شهر فیلادلفیا
- ارائه راهکارهایی برای توسعه آیده این مادر شهر برای رشد هماهنگ با طبیعت
- بررسی و نقشه برداری 8 فرایند عمده طبیعی در این منطقه که عبارتند از:
- آبهای سطحی
- مردابها
- جلگه های سیلابی
- آبخوانها
- مناطق تغذیه آبخوانها
- زمین های شیب دار
- زمینهای کشاورزی مرغوب
- جلگه ها و درختزارها
- تعریف جایگاه طبیعت در مادر شهر
فصل هفتم: در باب ارزشها
- طبیعت بکر آمریکا در 10 هزار سال پیش
- ورود انسان آتش به دست و انقراض وسیع جانوران علفخوار عظیم الجثه
- شکل گیری فرهنگ متفاوت در سرخپوستان آمریکا: شکل گیری شکارچی متفکر
- ادیان همه خدایی باستانی و دیدگاه آنها در رابطه انسان و طبیعت
- بررسی دیدگاه سروری و تسلط انسان بر طبیعت و اثر ان بر فرهنگ و هنر و معماری پس از رنسانس
- باروک فرانسه: اوج تفکر تسلط انسان بر طبیعت
- سنت معماری منظر قرن 18 انگلستان: تعادل با طبیعت، طبیعت به عنوان باغ
- المستد – پدر معماری منظر- مدافع دیدگاه تعادل با طبیعت در سیستم پارکها و باغ شهرهای آمریکا
- دیدگاه انسان به طبیعت درتفاوت با دیدگاه مسیحیت: باغ را بیارای و حفظ کن، سرپرستی طبیعت به جای غلبه برا آن
- تجربه شخصی: راهی مهم در ایجاد تفکر بوم بوم گرایانه در انسان فارغ از پیش زمینه تفکر دینی و ذاتی او
- هدف از تجربه شخصی: یکپارچه سازیآگاهی مجدد از علوم طبیعی و بوم شناسی ببا واقعیت های نمایان جهان و فرآیند های آن
فصل هشتم: پاسخی به ارزشها
- بررسی تجربه برنامه ریزی در طرح دره ها در بالتیمور
- هدف از این طرح نه مقابله با تغییرات ناگزیر بلکه جلوگیری از تجاوز و تخریب محیطهای طبیعی است
- ارائه اصول توسعه برای رشد منطقه و تدوین اصول این توسعه
فصل نهم: جهان خود کپسولی است
- اشاره به موفقیت های پیشین در چند برنامه ریزی موفق
- نیاز به افزایش آگاهی برای توانایی برخورد با مشکلات بزرکتر آینده
- تاکید بر تجربه شخصی برای درک طبیعت و رابطه انسان و طبیعت
- تاکید بر آگاهی از شیوه کار جهان
فصل دهم: فرآیند به عنوان ارزش
- بررسی تجربه طراحی و برنامه ریزی بوم شناختی بر جزیره استاتن در کنار منهتن
- مکان به عنوان سرجمع فرآیند های طبیعی و ارزشهای اجتماعی
- مزیت های شیوه بوم شناختی برنامه ریزی:
- شیوه ای منطقی و استخراج شواهد با علوم گوناگون
- صراحت و روشنی به صورتی که هر فردی که از این شیوه استفاده نماید به نتایج مشابهی خواهد رسید.
- قابلیت ادغام نظام های ارزشی در این شیوه برنامه ریزی
فصل یازدهم: طبیعیدان
- ضرورت انعکاس دیدگاههای مناسب در رابطه میان انسان و طبیعت در تفکر جامعه
- تعریف طبیعیدان از دیدگاه مک هارگ
- تبیین موضوع تکامل
- تعریف جهان از دیدگاه طبیعیدان
- بررسی جایگاه انسان در طبیعت با بررسی داستان تکامل
- عدم تفاوت میان علوم طبیعی و علوم اجتماعی
فصل دوازدهم: حوضه رودخانه
- شرح فعالیت نویسنده و عده ای از دانشجویانش بر روی رودخانه پوتوماک
- هدف از این پروژه درک حوضه رودخانه پوتوماک به عنوان یک فرآیند متعامل و تفسیر آن به عنوان یک نظام ارزشی
- توجه به کاربری های چند منظوره و چند وجهی
- سنجش بالاترین سازگاری میان کاربری های گوناگون زمین
- ارائه جدولی از کاربری های سازگار در هر منطقه
- شیوه لایه گذاری بوم شناختی به عنوان شیوه ای برای شناخت ماهیت مکان
- تفاوت این پروؤه با پروژه های قبلی در مقیاس بزرگ و وسیع و توانایی به کار گیری شیوه برنامه ریزی بوم شناختی بوده است.
فصل سیزدهم: ناحیه مادر شهری
- بررسی منطقه مادر شهری واشنگتن
- طی مسیری مشابه با پروؤه های قبل برای تدوین برنامه پیشنهادی توسعه
فصل چهاردهم: فرم و فرآیند
- تفاوت دیدگاه نسبت به فرم و فرآیند از نظر طبیعیدان و هنرمند
- توصیف فرم و فرآیند
- فرم به عنوان تجلی شایستگی یک موجود
- وجود شایستگی میان فرم و فرآیند
- رد دیدگاه “فرم پیرو عملکرد است.”
- فرم به عنوان جزء جدایی ناپذیر از هر فرآیند
فصل پانزدهم: شهر، فرم و فرآیند
- تجربه تدوین طرح جامع منظر واشنگتن
- شعر به عنوان فرمی در رابطه با فرآیند های طبیعی، تاریخی و فرهنگی
- تاکید بر فرم و کنار گذاشتن بسیاری از عوامل دیگر
- تشخیص عناصر هویت شهر
- تدوین اصول بر مبنای نظام ارزشی
- تدوین سیاستها فصل شانزدهم: شهر: سلامت و بیماری
- پدیده سلامت
- تشخیص سلامتی و بیماری و کشف عوامل فیزیکی تاثیر گذار بر آن
- بررسی فاکتورهای سلامت به عنوان لایه های اطلاعاتی و تهیه نقشه های مرتبط و بر هم گذاری آنها در فیلادلفیا
- ترکیب لایه های و کشف مناطق سالم و بیمار
- تطابق این اطلاعات با عواملی همچون تراکم، محیط فیزیکی، محرکها، فقر
- بیان رابطه میان سلامت و بیماری و شایستگی در محیط
- فصل هفدهم: دورنمای آینده
- این فصل به عنوان یک جمع بندی بر تفکر و جهانبینی مطرح شده در این کتاب می باشد.
- نویسنده در ابتدای این فصل اشاره میکند هر آنچه او برای نقل داستانهای خود- همانند فضانورد یا طبیعیدان- به کار گرفت موجوداتی خیالی بیش نبوده اند. آنچه بی تغییر و باقی است ما و مشکلات ما هستند.
- هنوز تفکر تسلط بر طبیعت باقی است و این اعتقاد ما را به فروپاشی سوق می دهد.
- بیان معیارهایی که در خلال تمامی سخنان او در طول کتاب برای خلاقیت بدست آمد:
- آنتروپی منفی یعنی افزایش سطح نظم
- تعمق یا ادراک درونی ، استعداد تغییر ماهیت انرژی به اطلاعات
- همزیستی
- شایستگی
- وجود سلامت یا بیماری
- امکان تهیه فهرستی از تمام اکوسیستم ها بر اساس این معیارها برای تعیین خلاقیت آنها در زیست سپهر
- کاربرد این مدل در گرو تهیه فهرستهای مفصل و دقیق تر بوم شناختی
- کاربرد این مدل در تشکیل یک نظام ارزشها
- ارزشمند ترین کاربرد این فهرست ها در تعیین مکان کاربری های مختلف و بخصوص کاربری های شهری
- دیدگاه بوم شناختی به عنوان ابزاری در جستجوی بقا، توفیق و رضایت خاطر که برای آن قیمتی متصور نیست.
- دیدگاه بوم شناختی آن چیزی است که به انسان راه را نشان می دهد تا شایستگی خلاق رابطه انسان-محیط را بگسترد و طراحی با طبیعت را تحقق بخشد
نقد ساختاری کتاب
- فصول کتاب طراحی با طبیعت را به طور مشخص می توان به دو دسته عمده تقسیم نمود. دسته نخست فصولی که به بیان جهان بینی و تفکرات نویسنده می پردازند و آنها را می توان ار نتایج حاصل از کلاس “انسان و طبیعت” او در دانشگاه پنسیلوانیا دانست. دسته بعد فصولی که بیان گر تجربیات واقعی او در محیط های دانشگاهی و حرفه ای در زمینه برنامه ریزی بوم شناسانه می باشد. از این رو به سادگی میتوان کتاب او را به دو بخش مجزا تقسیم نمود. نویسنده کتاب برای این فصول روند یک در میان را در نظر گرفته است به نحوی که در یک فصل به بیان دیدگاهها و در فصل بعدی به بیان تجربیات عملی خود می پردازد. با این حال به علت رابطه ضعیف میان این فصول به سادگی برای این کتاب شیوه دیگری از دسته بندی را نیز می توان تصور نمود. به عنوان مثال آوردن تمام فصول دسته اول در ابتدای کتاب و بیان تمام تجربیات عملی و یا نمونه های موردی ها در انتهای کتاب. خواست نویسنده برای ایجاد تنوع و برقراری رابطه ای هرچند ضعیف میان فصول از جنس متفاوت را می توان دلیلی بر اتخاذ این شیوه تقسیم به شمار آورد اما وجود رابطه ضعیف میان هر فصل با فصل بعدی خود تا حدی انسجام کتاب را در معرض خطر قرار داده است.
- نکته مثبت در زمینه تدوین فصول این کتاب وجود روند تکاملی مشخص در محتوای هر دو دسته در خلال فصول گوناگون می باشد. به گونه ای که خواننده با درک تکامل و پیشرفت در دیدگاهها و نظریه های پشتیبان و در نتایج عملی این دیدگاهها در فرآیند برنامه ریزی و طراحی بوم شناختی با سالها تجربه و پیشرفت در تفکرات نویسنده همراه و همدل می گردد.
- اطاله بیش از حد کلام به ویژه در فصولی که بیانگر ایدئولوژی های نویسنده است نکته ای منفی در این کتاب به شمار می آید، به صورتی که مطالعه این فصول را بسیار سخت و خسته کننده نموده و خواننده را به عبور از برخی از مسائل ترغیب می نماید. این مشکل را تاحدی می توان ناشی از تغییر ذائقه امروزی و نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر در سطوری کمتر دانست، مطلبی که نویسنده به صورت تلویحی در مقدمه ای که بیست سال پس از انتشار نخستین آن بر کتاب نوشته به آن اشاره می نماید:” کتاب به هنگام نوشتنش به عنوان انتقادی تند و تلخ در مقابل تباهی محیط زیست و باز دارندگی های آن برای حیات و انسان تلقی شد، اما وقتی از منظر کنونی به آن می نگریم محافظه کارانه و محتاطش می یابیم.”
- مک هارگ برای نوشتن متن خود نثری شعرگونه را برگزیده است. تفکرات او در قالب جملاتی که بسیار نزدیک به شعر می باشند بیان می گردد. این شیوه بیان توانسته تا اندکی از مشکل طولانی شدن کلام بکاهد اما در عین حال خواندن این متن و ترجمه آن را برای خواننده غیر انگلیسی زبان بسیار مشکل نموده است.
- نویسنده در طول مطالب کمتر به منابع سخنان اشاره نموده است، مگر در معدود جاهایی که نقل قول مستقیمی مورد توجه بوده است. این در حالی است که اشاره به منابع سخنان او می توانست تاثیر مثبتی بر استحکام سخنان او داشته باشد و به لحاظ ساختاری نیز کتاب را دارای قوام بیشتری نماید.
- به طور کلی نویسنده از تصاویر، جداول و نقشه های رنگی به صورت بسیار مناسبی در کتاب خود استفاده نموده است. ارائه این اطلاعاتکه در زمان خود بسیار کم نظیر و مشکل بوده است، به گویایی کتاب و جلب خواننده برای درک مطالب کمک شایانی نموده است.
- نقد محتوایی کتاب
- مک هارگ در کتا ب خود به شرح کاملی از روند تکاملی تفکر و شیوه خود در برنامه ریزی بوم شناختی می پردازد. معرفی کامل نظریه مولف و اصولی که او را به ارائه شیوه بوم شناختی هدایت نموده است از محاسن کتاب به شمار می آید.
- جامعیت مطالعات او در رابطه انسان و طبیعت که نقش محوری در نوشته او دارد، به ویژه بررسی ادیان و مکاتب گوناگون در جهت این مطالعه را نیز می توان از نکات مثبت این کتاب دانست.دیدگاه مک هارگ در رابطه انسان و طبیعت با توجه به تعمق او در این موضوع اندکی بعد توانست در شکل گیری تفکر اکولوژی ژرف نگر مورد استفاده نائس و پیروان او در این نظریه قرار گیرد.تشخیص خود بزرگتر یعنی انسان با طبیعت و نقش تجربه شخصی در شکل گیری تفکرات انسان نسبت به طبیعت، فارغ از پیش زمینه مذهبی و ایدئولوژیک وی، دستاوردی است که پیش از آنکه اکولوژیست های ژرف نگر آن را به صورت عمیقتر مطرح نمایند در این کتاب مطرح گشته است.
- نوعی از دلسوزی و همدلی در کتاب مک هارگ وجود دارد به گونه ای که خواننده را به موضوع علاقمند و او را با نویسنده همراه می کند، به گونه ای که مسائل را نه فقط به عنوان یک موضوع علمی و اثبات شده، بلکه به صورت یک درد مشترک احساس می نماید. این نگاه به نویسنده در بیان مشکلات و ارائه راه حل ها کمک نموده است. گرچه در بخشی از کتاب مک هارگ، خود این نگاه در نوشتن فصول را به چالش می کشد و می گوید:” بحث هایی که معمولا با سوز و گداز های غم انگیز به راه می افتد به جلوگیری از گسترش انهدام بی خردانه چندان کفایت نمی کند. ما نیازمند بحث های بهتری هستیم. گردآوری برخی از شواهد از شیوه عمل واقعی جهان، نقطه شروع موثری است.”
- یکی از موضوعات مورد تاکید مک هارگ، تاثیر مخرب تفکرات یهودی-مسیحی در مورد رابطه انسان و طبیعت است که بر فتح و تسخیر طبیعت تاکید دارد. مک هارک با آنکه این تفکرات را به عنوان عامل اصلی مشکلات امروزی در رابطه انسان و طبیعت و تخریب محیط زیست نشانه رفته است، اما گواه و مدرک مستدلی از اینکه این تفکرات ناشی از این دو دین می باشد ارائه نمی دهد. از این رو اتهام او تا حدی غیر منصفانه و یک سویه به نظر می رسد. گرچه پیش از آن افراد دیگری همچون لاين وايت بسياري از تفکرات يهودي-مسيحي را مسوول بحرانهاي فعلي محيط زيست دانسته اند. قدرتي که به انسان داده شده و اعتقاد به جانشيني خداوند در زمين و تفکر انسان محور بودن دنيا در مسیحیت و یهودیت، مجوز تخريب طبيعت و محيط زيست شمرده شده است.
- با آنکه نویسنده بارها در کتاب خود از دیدگاه انسان محور غربی به عنوان ریشه تمام تخریب ها و مشکلات زیست محیطی نام برده است با این حال شیوه بوم شناختی ارائه شده توسط او نیز از شیوه ای انسان محور بهره می برد و ارائه راه حل ها را در دستان انسان می بینید، گرچه این بار انسان محوریت نه از دیدگاه تسلط و استثمار، بلکه از دیدگاه همراهی و مشارکت با طبیعت وارد صحنه شده است.
- در مورد اسلام و تفکر آن در مورد رابطه انسان و طبیعت مک هارگ دیدگاهی دقیق و منصفانه ارائه می نماید که نشان از مطالعات دقیق او در این زمینه دارد.او انسان را به عنوان سرپرستی مسوول برای طبیعت از دیدگاه اسلام معرفی می نماید، دیدگاهی که با تفکرات متفکرانی همچون سید حسین نصر همخوانی و همراهی دارد. البته در این زمینه نیز تمرکز او تنها بر بخشی از تمدن اسلامی یعنی تنها شبه جزیره ایبری و تحت تاثیر فرهنگ مغربی ها، و بیان تمامی مثالهای او از این بخش از جهان را می توان نقطه ضعفی بر تفکر مک هارگ دانست.
- به طور عمده توجه نویسنده در زمینه اثر تفکرات و مکاتب گوناگون بر تاثیر این مکاتب در آمریکای امروزی متمرکز است و به تاثیر آن در دیگر نقاط جهان توجهی ندارد. این را می توان هم یک نکته مثبت و هم یک نکته منفی در کار وی به شمار آورد. از آن رو که تمرکز او باعث تعمق بیشتر او و معرفی آمریکا به عنوان یک نمونه کلی برای دیگر نقاط جهان بوده است، این موضوع یک نکته مثبت به شمار می آید اما نادیده گرفتن و پنهان ماندن ابعاد این تاثیرات در دیگر نقاط جهان که می تواند نشان دهنده تفاوتهای این تاثیر و احتمالا متفاوت از آمریکا باشد، نکته ای منفی در این کتاب است.
- مک هارگ در فصولی از کتاب خود موضوع ارزشها را مورد توجه قرار می دهد. این جنبه ای در کار وی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مک هارگ در خلال فصل “در باب ارزشها” نتوانسته تا منظور خود از ارزشها را به گونه ای شفاف برای خواننده بیان کند اما در عمل و در فصل “پاسخی به ارزشها” و همچنین تجربیات عملی بعدی خود، برخی از این ارزشها که مورد توجه او در برنامه ریزی بوم شناختی بوده است را در لایه های اطلاعاتی مورد بررسی قرار داده است. ارزشهای زیست محیطی و اجتماعی که او در برنامه ریزی بوم شناختی چند پروژه مد نظر قرار داد، توسط ایان تامسون در کتاب “اکولوژی، جامعه و خوشی: منابع ارزش در معماری منظر” مورد بسط و توسعه قرار گرفته است.
نقدی بر کتاب طراحی با طبیعت نوشته ایان مک هارگ (339.0 KB)
تعداد دانلود: 17
زمان آخرین دانلود: یکشنبه, 22 آوریل 2018
------------------------------------------------------------------------------------------