مقدمه:
منظر در شهر و مدیریت آن از مباحث نوین و مطرح در دنیای غرب می باشد. اهمیت مدیریت آن در رسیدن به اهداف طرح های بالا دست شهری، حقیقتی است که توجه بیشتری را به این مقوله، به خصوص در کشور ایران، می طلبد. منظر شهری خود کیفیتی است حاصل از درک و فهم شهروندان از شهر که بواسطه عوامل کمی ایجاد و کنترل می شود. از مهم ترین عناصر تأثیر گذار بر این کیفیت، نقاط عطف شهری است که در این نوشتار وجوه مختلفی از نقش آن­ها در کنترل کیفیت منظر شهر تهران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
این تحقیق جهت تبیین جایگاه نقاط عطف در مدیریت منظر شهری کلانشهر تهران در سه بخش اصلی به بررسی و تحلیل کم و کیف مسئله به شرح زیر می پردازد:
در بخش نخست با ارائه تعاریف از چیستی نقطه عطف در متون مرجع، نقش آن در هویت بخشی و خوانایی شهر، نقش آن در تکوین الگوهای رفتار جمعی و… به همراه ارائه طبقه بندی های پیشنهادی از نقاط عطف شهری، تلاش می شود تا شمای ارگانیکی از نقاط عطف در شهرها متصور گردد. در حقیقت این بخش جمع بندی نسبتا فشرده ای از نظریات پیشین در مورد  نقاط عطف شهری به همراه طبقه بندی های ارائه شده توسط نگارندگان رساله می باشد.
در بخش دوم، جهت ارائه نمونه ملموس از نقاط عطف شهری، نقش آن­ها در ساختارشهر و شیوه های متفاوت برخورد سیاست گزاران شهری با این عناصر کمّی تأثیرگذار، دو نمونه از کلانشهرهای برجسته (پاریس و واشنگتن دی.سی.) به واسطه تشابه تنوع موجود در نقاط عطف این دو شهر- اعم ازنقاط عطف طبیعی و مصنوع- با کلانشهر تهران، انتخاب گردید. بدین منظور در صدد است پس از بررسی ساختار هر دو شهر به معرفی و تحلیل انواع نقاط عطف در آنها و نحوه تعامل شهر با نقاط عطف و بالعکس پرداخته شود.
بخش سوم که قسمت اعظم رساله را به خود اختصاص خواهد داد، به تجزیه و تحلیل نقاط عطف در نمونه موردی شهر تهران می پردازد. در صدد است پس از بررسی ساختار شهر تهران، گونه های متنوع نقاط عطف در مقیاس کلان شهری معرفی شده به نحوه تعامل موجود بین آن ها و شهرپرداخته شود و در نهایت گزارش مستندی از وضعیت موجود نقاط عطف شهری و پتانسیل های بالقوه آنها در مدیریت کیفیت منظر شهری تهران ارائه گردد.

طرح مسئله:
تهران شهر بیگانه هاست و روز به روز با قلمرو ذهنی تعلقات مکانی و خاطرات جمعی شهروندان خود بیگانه تر می شود. بیگانگی شهر تهران از خویشتن سنتی و نداشتن مؤلفه های نافذ با ثبات معاصر و مدرن در کنار توسعه­ی به دور از برنامه ریزی بنیادین، منجر به نوعی سردرگمی، اغتشاش و عدم خوانایی در شهر گردیده است. یکی از مهم ترین دلایل این عدم خوانایی، نبود شبکه قوی و سازمان یافته ای از عناصر شاخص عینی و ذهنی است که قابلیت ظهوردرنقش ­نقطه عطف و نشانه در گستره ی وسیع شهر تهران را داشته باشد.
فقدان یک شاخص و معرف کلیدی قائم به ذات در هماهنگی  با هویت ملی و محلی که بتواند استخوان بندی شهر را پوشش داده، نمادی از آن باشد مانند برج ایفل در شهر پاریس (در ابتدا انطباقی با هویت محلی نداشته است) و یا نقشی که یک مجموعه متراکم و متمایز از کل سطح شهر مانند مجموعه یادمانی شهر واشنگتن دی.سی. در زمینه خوانایی شهر ایفا  می نماید، منجر به نوعی عدم تشخیص و خوانایی در بافت شهر تهران شده است.
درک شهروندان از محیط اطراف، کیفیتی است که با عناصر کمی متنوعی حاصل می شود. از مهمترین این عناصر که در مدیریت این کیفیت نقش عمده دارد، نقاط عطف شهری است که در این رساله تلاش می شود علاوه بر تحلیل نقش نقاط عطف در افزایش خوانایی و هویت بخشی شهر، سیاست های مدیریتی شهر تهران در برخورد با این ظرفیت ها مورد بررسی قرار گیرد.سئوالات تحقیق حاضر به شرح زیر می باشد:
تاثیر نقاط عطف در افزایش خوانایی شهر به چه میزان است؟
تاثیر نقاط عطف در هویت بخشی به شهر به چه میزان است؟
نقش نقاط عطف در شکل گیری ساختار شهر تهران چیست؟
تاثیر سیاست های کلان شهر تهران در افزایش کارایی نقاط عطف به چه میزان است؟

فرضیه:
نقاط عطف در شهر تهران مهم ترین پتانسیل در مدیریت کیفیت منظر شهری می باشند.

اهداف تحقیق:
در رساله حاضر مقرر است علاوه بر بررسی نحوه برخورد با نقاط عطف در چند نمونه موفق خارجی، شناسایی و تحلیل نقاط عطف شهر تهران و مطالعه نوع تعامل آنها با بافت شهری صورت گیرد تا شاید دریچه ­ای نو به مقوله­ ی نقاط عطف شهری و ظرفیت های آن در ساماندهی منظر شهر تهران گشوده شود. اهداف تحقیق این رساله به شرح ذیل است:
تبیین نقش نقاط عطف در مدیریت کیفیت منظر شهری
شناخت نوع مطلوب برخورد سیاست گذاری های کلان شهری با نقاط عطف، با بررسی دو نمونه موفق خارجی
شناسایی گونه­ های متفاوت نقاط عطف در شهر تهران با ذکر نمونه های موردی
تحلیل ظرفیت های موجود در نقاط عطف شهر تهران
شناخت نوع تعامل شهر تهران با نقاط عطف موجود
تبیین ظرفیت های موجود در نقاط عطف شهر تهران در جهت احیای هویت و خاطره سرزمینی

روش تحقیق:
این پژوهش از نوع کاربردی و روش تحقیق درآن، کیفی می باشد. نمونه موردی در این پژوهش شهر تهران، به دلیل پتانسیل های بالقوه موجود در آن به عنوان بزرگترین و مهم ترین شهر ایران، می باشد.

روش جمع آوری اطلاعات:
در این پژوهش کیفی از نوع نمونه موردی، روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه­ ای و میدانی است. روش کتابخانه ­ای به منظور جمع آوری اطلاعات و سوابق موضوع و روش میدانی نیز برای بررسی وضعیت نمونه موردی مورد استفاده قرار می گیرد. به این ترتیب در روش میدانی به کار گرفته شده در این پروژه می توان از مصاحبه، پرسشنامه و مشاهده برای جمع آوری اطلاعات استفاده نمود.
در این رساله روند تحلیل داده ­ها به این صورت است که در گام نخست داده ها تلخیص شده، در گام بعدی این اطلاعات فرآوری شده با استفاده از ابزارهایی شامل نقشه ­ها، جداول، نمودارها و اشکال مختلفی عرضه می ­گردد و در نهایت نتیجه گیری به صورت استفاده از روشهای؛ طبقه بندی بر حسب موضوع ها، طبقه بندی بر حسب عوامل و تعیین رابطه ی میان متغییرها صورت می گیرد.

ضرورت و اهمیت تحقیق:
به دنبال فرآیند جهانی سازی، تحولات بنیادی و توسعه سریع در دهه های اخیر، امروزه از بزرگترین معضلات شهرها به خصوص در کشورهای درحال توسعه، از دست رفتن تعلق خاطر مکانی شهروندان و بی هویت شدن شهرهاست. نقاط عطف از کمیت­ های موثر در مدیریت ادراک جمعی شهروندان از شهر، نقشی بسزا در هویت بخشی به شهرها ایفا می نمایند.
گسترش بی رویه و به دور از برنامه ریزی بنیادین شهر تهران در کنار عدم توجه به ظرفیت ­های موجود در مولفه های شاخص طبیعی و مصنوع آن در ایفای نقش به عنوان نقاط عطف شهری موجب فقدان خوانایی و هویت جمعی شهر گردیده است. به نظر می رسد شناسایی پتانسیل­ های موجود در نقاط عطف شهری در کنار امکان سنجی برای سازمان دهی آنها در قالب یک شبکه منسجم در گستره شهر تهران، مساعدتی در جهت افزایش خوانایی شهر به شمار آید.

چشم انداز تحقیق:
با توجه به آنچه در ضرورت تحقیق و اهداف پژوهش عنوان گردید، انتظار می رود این تحقیق در نهایت بتواند به معرفی یک الگوی بهینه برای افزایش خوانایی و هویت شهر تهران با تکیه بر پتانسیل های بالقوه عینی و ذهنی در نقاط عطف طبیعی و مصنوع موجود و یا مورد نیاز دست یابد.
انتظار می رود چنین الگویی بتواند راه گشایی برای برنامه های راهبردی مدیریت منظر شهری تهران به منظور افزایش خوانایی، هویت و تعلق خاطر شهروندان به محل زندگی خود باشد.

امکانات و محدودیت های تحقیق:
از آنجائیکه واژه منظر شهری در ادبیات شهری، واژه ای نو به شمار می رود و مفهوم آن هنوز به درستی بر متخصصان و مدیران شهری به خصوص در ایران روشن نمی باشد، عناصر و ابزارهای کمی تاثیرگذار بر آن از جمله نقطه عطف نیز مقولاتی مهجور در مباحث شهری به شمار می آیند. به تبع آن منابع مدونی که به طور خاص به نقاط عطف شهری پرداخته باشد محدود است و فقدان مطالعات مشابه در کشور، از محدودیت های اساسی پیش روی این پژوهش به شمار می رود.
با مطرح شدن “برنامه راهبردی طراحی شهری و مدیریت منظر شهری تهران” به عنوان سند مکمل اسناد دیگر توسعه شهری تهران فرصتی پدیدآمد تا مبحث مدیریت منظر تهران و عناصر کمی تاثیرگذار برآن، طرح شود.
با توجه به برنامه زمان بندی این تحقیق، فرصتی مناسب برای جمع آوری اطلاعات میدانی، کتابخانه ای وتجزیه تحلیل اطلاعات مهیا گردید.

قلمروی تحقیق
در جهت رسیدن به اهداف تعیین شده برای رساله در گام نخست  قلمرو جغرافیایی تحقیق به شهر تهران، به عنوان نمونه موردی و دو شهر پاریس و واشنگتن دی.سی به عنوان نمونه های تطبیقی، محدود گردید. در عین حال در این شهرها، تنها نقاط عطف در مقیاس کلان شهری مورد بررسی قرار می گیرد و محدوده زمانی در بررسی نمونه ها، دو قرن اخیر می ­باشد. در این نوشتار در انجام تحقیقات، خود را به منابع و مکاتب نظری خاصی محدود نکرده و از میان منابع موجود در زمینه شهری، هر آنچه به مقوله نقاط عطف پرداخته باشد مورد بازبینی قرار می گیرد.

سابقه تحقیق
در مورد نقاط عطف و نقش آن ها در شهر در کشورهای مختلف جهان به آثار و نوشته هایی بر می خوریم. از جمله معروف ترین این آثار که در آن­ها در کنار سایر مباحث به نقاط عطف نیز اشاره شده و تعاریفی پیرامون مبانی نظری آن ارائه گردیده است، می توان به کتاب” گزیده منظر شهری” نوشته “گوردون کالن”، کتاب “محیط های پاسخده” نوشته”ای ین بنتلی” و همچنین کتاب “سیمای شهر” اثر”کوین لینچ” اشاره نمود. درکشور ایران نیز در نوشتارهای مرتبط با موضوع شهری به نقاط عطف به عنوان یکی از عناصر ساختاری شهرها اشاره شده است. از جمله این آثار می توان کتاب”ساختار شهر تهران” نوشته “ملیحه حمیدی”  و “هویت شهر” نوشته “مصطفی بهزادفر” را نام برد که در آن­ها معرفی و طبقه بندی اجمالی از نقاط عطف در شهر تهران صورت گرفته است. با این حال متأسفانه در هیچ یک از این نمونه­ ها نقاط عطف به صورت مجزا به عنوان عنصر تأثیرگذار بر منظر شهری مورد توجه قرار نگرفته است. اخیرا پژوهشی نسبتاً مشابه توسط گروهی از دانشجویان منظر بر روی نقاط عطف تعدادی از کشورهای اروپای غربی و مرکزی، به صورت تحقیق کیفی انجام شده و در آن نقاط عطف در تعدادی از کشورها از جمله؛ فرانسه، اسپانیا و… معرفی و در قالب عناوین مشخصی دسته بندی شده است.

اعتبار درونی و بیرونی تحقیق
روش ما در این تحقیق کیفی بوده است، بنابراین اعتبار آن درونی می باشد. به این معنی که نتایج حاصل قابل تعمیم به موارد مشابه نیست.
توضیح: گزارش کامل این تحقیق در 150 صفحه به صورت مصور، به عنوان گزارش درس “منظر شهری” با راهنمایی دکتر سید امیر منصوری ارائه گردید.

 کتابشناسی

• بهزادفر، مصطفی (1386)، هویت شهر، نگاهی به هویت شهرتهران؛ تهران، نشرشهر.
• حمیدی، ملیحه و دیگران (1376)، استخوان­بندی شهر تهران؛ ج1و2، تهران، سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.
• داندیس، دونیس اِ. (1382)، مبادی سواد بصری؛ ترجمه مسعود سپهر، تهران، سروش.
• دهخدا، علی اکبر (1341)، لغتنامه دهخدا؛ تهران، نظامی گنجوی.
• ذکاء، یحیی(1376)، تهران درتصویر؛ ج1و2، تهران، سروش.
• شهری، جعفر (1381)، طهران قدیم؛ ج1-4، تهران، معین.
• صفوی، علی و محمدرضا نظری (1380)،”میدان وتعامل اجتماعی، موردپژوهی میدان­های آزادی، نور و هفت­حوض”؛ ماهنامه شهرداری­ها، س3، ش30، ص64-57.
• کالن، گوردون (1382)، گزیده منظر شهری؛ ترجمه منوچهر طبیبیان، تهران، دانشگاه تهران.
• گروتر، یورگ کورت (1383)، زیبایی­شناسی در معماری؛ ترجمه جهانشاه پاکزاد وعبدالرضا همایون، تهران، دانشگاه شهیدبهشتی.
• لینچ، کوین (1385)، سیمای شهر؛ ترجمه منوچهر مزینی، تهران، دانشگاه تهران.
• معین، محمد (1375)، فرهنگ معین؛ تهران، امیرکبیر.
• مفیدنژاد، سید مرتضی (1387)، “لاله های پرپر در میدان ژاله”؛ روزنامه رسالت، س23، ش 6519، ص7.
• نجمی، ناصر (1382)، تهران قدیم؛ تهران، جانزاده.
• نجمی، ناصر (1370)، طهران عهد ناصری؛ تهران، عطار.
• موریس، جیمز.(1384).تاریخ شکل شهر.ترجمه راضیه رضازاده.تهران. انتشارات دانشگاه علم و صنعت
• مهندسین مشاور بوم سازگان (1385). گزارش نهایی طرح جامع تهران. وزارت مسکن و شهرسازی-شهرداری تهران، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، نهاد مشترک مسئول تهیه طرح های جامع و تفضیلی شهر تهران
• فرمانفرمائیان،عبدالعزیز و موسسه ویکتور گروئن(1347) .طرح جامع تهران
• ماهنامه شهرداری ها، حسن آباد تولدی دیگر، ماهنامه شهرداری ها، شماره 32، ویژه نامه شماره ،1385
• Steves, rick.2009.paris 2009.Avalon travel.New York
• Dickey, JD&Brown, Jules.2005. Washington DC Rough guids.Delhi

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
نقش نقاط عطف در مدیریت کیفیت منظر شهر تهران (87.9 KB)
       تعداد دانلود: 6
       زمان آخرین دانلود: شنبه, 8 سپتامبر 2018
------------------------------------------------------------------------------------------