رابطه انسان با سرزمین در گذر زمان.
تنوع گسترده ای از مناظر وجود دارد که بیانگر تفاوت مناطق مختلف جهان می باشد. گونه ای از این مناظر مرکب از آثار طبیعی و انسان ساخت است که حکایت از رابطه طولانی و دوستانه بین انسانها و محیط طبیعی پیرامون شان دارد.
منظر فرهنگی ، منطقه جغرافیایی را شامل می شود که جلوه های فرهنگی و طبیعی با رویداد های تاریخی، فعالیت ها و افراد یا گروه های انسانی در هم آمیخته است.
کمیته میراث جهانی یونسکو، منظر فرهنگی را به عنوان تمایز جغرافیایی سرزمین ها یا ویژگی منحصر به فرد آن  چنین تعریف کرده است: نمایشی مرکب از آثار طبیعی و انسانی. ( UNESCO, 2005)
این مفهوم در عرصه میراث بین المللی شرح و بسط یافته و به عنوان بخشی از تلاشهای صلح جویانه جهانی در آمده است… منظر فرهنگی ثمره یکی از دوگانه های بسیار مهم در اندیشه غرب است : “طبیعت و فرهنگ”
یکی از اولین تعاریف منظر فرهنگی که توسط کارل سوئر (متخصص جغرافیای انسانی) ارائه شده است چنین است:
” منظر فرهنگی، یک منظر طبیعی است که بوسیله گروهی انسانی شکل یافته است. فرهنگ نقش عامل را دارد و طبیعت نقش واسطه را و منظر فرهنگی ماحصل آن است.” (SAUER, 1925)
منظر فرهنگی می تواند از مناطق روستایی وسیع تا یک مزرعه کوچک را در بر گیرد. منظر فرهنگی می تواند بیانگر سیمای بصری و فضای انسان ساخت و روابط حاکم بر آن باشد. چنانچه کشتزار ها، اراضی ملی، باغ های ملی، پارکها ، پردیس دانشگاه ها، گورستان ها، بزرگ راه های خوش منظره، محوطه های صنعتی جزئی از منظر فرهنگی هستند.
منظر فرهنگی می تواند آثار هنری ، متون، داستان ها ، فرهنگ شفاهی( مَثَل ها) وجلوه های هویت بومی در یک بستر اقلیمی و در ارتباط با آن باشد.
کمیته میراث جهانی، منظر فرهنگی را به سه دسته اصلی تقسیم بندی کرده است، این تقسیم بندی از راهنمای اجرایی کمیته میراث جهانی اقتباس شده که شامل موارد زیر است:
1- منظره ای که آگاهانه بوسیله انسان طراحی و خلق شده باشد.
2- منظر اصیل تکامل یافته که ممکن است یک منظره به جا مانده از گذشته یا منظره تداوم یافته از گذشته تا کنون باشد. این شکل منظر، از تعامل بین جوامع ابتدایی، معیشت و آداب و آیین های آنان با طبیعت بوجود آمده است و شامل دو گونه می باشد:
منظر میراثی (فسیلی) که در یک فرآیند تکاملی در گذشته شکل گرفته و اکنون ویژگی های معنی دار و مشخص آن در محیط باقی مانده است. (فرآیند تکامل، در گذشته خاتمه یافته است.)
منظر تداوم یافته(پایدار) که نقش اجتماعی فعال در زندگی امروز دارد و از سنتهای گذشته باقی مانده است. تکامل آن هنوز ادامه دارد و آثار و شواهد آن قابل شناسایی است.
3- منظر فرهنگی مشترک(مختلط) که ممکن است به خاطر آیین ها ، هنرها و آمیزش فرهنگ با عناصر طبیعی  واجد ارزش شده باشد.
در یک تقسیم بندی دیگر که توسط بنیاد منظر فرهنگی(The Cultural Landscape Foundation)  ارائه شده است منظر فرهنگی به چهار دسته تقسیم شده است:
1- منظر محوطه های باستانی
2- منظر تاریخی انسان ساخت
3- منظر زبان بومی
4- منظر اقوام و نژاد ها
از 1908 واژه منظر فرهنگی در دانشگاه ها مورد استفاده بوده است  تا اینکه در سال 1992 میلادی کمیته میراث جهانی ، منظر فرهنگی را به عنوان بخشی از میراث جهانی تعریف و ثبت نمود.
در سال 2006 میلادی کمیته میراث جهانی به علاوه متخصصان مربوطه از سراسر جهان درباره مفهوم منظر فرهنگی تجدید نظر کرده و چنین بیان داشتند:
” اگر چه مفهوم منظر اصالتاً در اجتماعات هنری شکل گرفته و استفاده می شده … اکنون گستره منظر و مصداق های آن که معانی فرهنگی و اشکال اجتماعی را در بر می گیرد براحتی قابل قرائت است.”
در حقیقت هنگامی که دانشگاه ها نظام تعاملی بین فعالیت های انسان و محیط سکونت طبیعی او را به عنوان منظر فرهنگی می شناختند، تعریف یونسکو تقریباً در بردارنده تمام سکونت گاه های سراسر جهان به علاوه کارکرد های آن، اقلیم، تعاملات اجتماعی، آداب و رسوم، اعتقادات، مفاهیم و سنت های افرادی می شود که در یک منظر فرهنگی زندگی می کنند.
از نمونه های منظر فرهنگی که در یونسکو ثبت شده است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• منظر فرهنگی دَرّه Dresden Elbe  در آلمان
• منظر فرهنگی پارک ملی Uluru-Kata Tjuta در استرالیا
• منظر فرهنگی مزارع مطبق برنج در فیلیپین

در ایران از 8 اثر ثبت شده در میراث جهانی تنها منظر فرهنگی شهر بم به ثبت جهانی رسیده و باقی آثار تنها خود اثر به ثبت میراث جهانی رسیده است.شهر بم با عنوان “بم و منظر فرهنگی آن” در ژوئن ۲۰۰۴ در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده است.

چرا منظر فرهنگی مهم است؟
“منظر فرهنگی بخشی از میراث ملی انسان و بخشی از زندگی هریک از ماست!”
منظر فرهنگی برای هر فرد یک میراث به شمار می رود. فواید حفاظت از منظر فرهنگی بسیار گسترده است. آنچنان که در مواجهه با بناهای تاریخی، از آن به آداب ، الگو ها و نحوه توسعه یک سرزمین پی می بریم؛ در منظر فرهنگی، شکل ها، ویژگی ها ، کارکرد ها و آداب و رسوم؛ ابعاد پیچیده رابطه با دنیای طبیعی پیرامون مان را آشکار می کند.
در قالب منظر فرهنگی بهره وری از مناظر، اقتصاد، اقلیم، اجتماع، تفریحات، آموزش و درک از ملت ها و جوامع از یکدیگر ، برای افراد امکان پذیر می گردد.

چرا حفاظت از منظر فرهنگی مهم است؟
متاسفانه  غفلت ما از یک سو و توسعه نا مناسب از سوی دیگر، میراث غیر قابل تجدید (غیر منقول) ما را به مخاطره انداخته است. تصمیم های کوتاه مدت ما در مورد محیط و آثار فرهنگی –که نوعاً بلند مدت هستند- منجر به از دست رفتن یگانگی(منجصر به فرد بودن) میراث فرهنگی ما شده است. مسئولیت هر فرد تلاش مستمر در راستای حفظ منظر فرهنگی سرزمین خود می باشد.
حفاظت پایدار و تفسیر منظر فرهنگی می تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند و یک محیط مکان مند و دارای هویت  برای نسل های آینده را به ارمغان آورد.
علاقه مندان به موضوع منظر فرهنگی می توانند برای کسب اطلاعات بیشتر به سایتها زیر مراجعه نمایند:

The Cultural Landscape Foundation   http://www.tclf.org
World Heritage center   http://whc.unesco.org
IFLA (International Federation of Landscape Architects) www.iflaonline.org
IALE (International Association for Landscape Ecology) www.landscape-ecology.org
ISoCaRP (International Society of City and Regional Planners) www.isocarp.org
UIA (International Union of Architects) www.uia-architectes.org/count-uia.shtml
INTECOL (International Society for Ecology) www.intecol.net
IGU (International Geographic Union) www.igu-net.org

 همچنین کتابها و گزارش های زیر در باره موضوع منظر فرهنگی مفید فایده هستند:

Books:
Von Droste, B., Plachter, H., Rössler, M. (eds.):

Cultural Landscapes of Universal Value.
Components of a Global Strategy. Jena: Fischer Verlag 1995. (E)
UNESCO World Heritage Centre:
Heritage Transportation Canal Corridors.
Proceedings of the International Meeting of Experts 15 to 19 September 1994.
Ottawa: Department of Canadian Heritage, 1996. (E/F)
Pressouyre, L.:
The World Heritage Convention, twenty years later.
Paris, UNESCO Publishing 1996.
Barreda, E.M. (ed.):
Paisajes Culturales en Los Andes.
Memoria Narrativa, Casos de Estudio, Conclusiones y Recomendaciones de la Réunion de Expertos, Arequipa y Chivay, Perú, 1998. (Spanish)
Committee on the Preservation, Development and Utilization of Cultural Landscapes Associated with Agriculture, Forestry and Fisheries; Monuments and Site Division, Cultural Properties Department, Agency for Cultural Affairs, Japan:
The Report of the Study on the Protection of Cultural Landscapes Associated with Agriculture, Forestry and Fisheries.
12. June 2003, Japan
Conseil de l’Europe :
Mémoire du patrimoine.
Naturopa no 99 / 2003 (French/English)
Deutsche UNESCO-Kommission e.V., Brandenburgische Technische Universität Cottbus (ed.):
Natur und Kultur.
Ambivalente Dimensionen unseres Erbes. Perspektivenwechsel. Deutsche UNESCO Kommission e.V. 2002 (German/English)
Fowler, P.J.: World Heritage Cultural Landscapes 1992 – 2002.
World Heritage Papers 6.
UNESCO World Heritage Centre 2003. (E)
Hajós, G. (ed.): Monument – Site – Cultural Landscape. Exemplified by the Wachau. Proceedings of the International Conference from 12th to 15th October 1998 in Dürnstein (Austria). Verlag Berger, Wien – Horn. (1998) (Engish/German)
Hungarian World Heritage Committee, UNESCO World Heritage Centre (ed.):
Proceedings of the World Heritage Expert Meeting on Vineyard Cultural Landscapes.
11 – 14 Juny, Tokaj, Hungary. Nemzeti Kulturális Örökség Minisztériuma, 2002. (English) Short version
Lee, C, Schaaf, T. (eds.):
International Workshop on the Importance of Sacred Natural Sites for the Biodiversity Conservation.
Kunming and Xishuangbanna Biosphere Reserve. People’s Republic of China, 17 – 20 February 2003. Proceedings. UNESCO, Division of Ecological Sciences 2003 (E)
Michalowski, A. et al. (eds.):
Studia I Materialy. The Regional Expert Meeting on the Cultural Landscapes in Eastern Europe.
Bialystok, Poland 29 September – 3 October 1999. Osrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 2000. (E)
Rìos, M., Rössler, M., Lepeigné-Cobo, A. M. (ed.):
Paisajes Culturales en Mesoamérica.
Reunión de Expertos, Memoria. 27 al 30 de septiembre de 2000. UNESCO 2000 (Spanish)
Rössler, M., Saouma-Forero, G.:
The World Heritage Convention and cultural landscapes in Africa.
Expert Meeting – Tiwi, Kenya 9/14 March 1999. UNESCO 2000, CRATerre See also
UNESCO World Heritage Centre, IUCN (eds.):
Vision and reality. The World Heritage Convention in action. World Conservation Number 2 2001.
The IUCN Bulletin.
UNESCO World Heritage Centre / Agency for Cultural Affairs of Japan / Wakayama Prefectural Government (ed.):
UNESCO Thematic Expert Meeting on Asia-Pacific Sacred Mountains.
5-10 September 2001, Wakayama City, Japan. Final Report.
UNESCO World Heritage Centre:
Cultural Landscapes: the Challenges of Conservation.
Proceedings of the conference: World Heritage 2002, Shared Legacy, Common Responsibility, 11 – 12 November 2002 Ferrara, Italy. World Heritage Papers 7, 2002 (F)
UNESCO:
Natural Sacred Sites.
Cultural Diversity and Biological Diversity. International Symposium, Paris 1998
Von Droste, B., Rössler, M., Titchen, S. (eds.):
Linking Nature and Culture.
Report on the Global Strategy, Natural and Cultural Heritage Expert Meeting 25 to 29 March 1998, Amsterdam, Netherlands. (E)
Agnoletti, M. (edited by), The Conservation of Cultural Landscapes, CABI Publishing, 2006. (E)

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
پیش درآمدی بر منظر فرهنگی (120.1 KB)
       تعداد دانلود: 18
       زمان آخرین دانلود: دوشنبه, 16 اکتبر 2017
------------------------------------------------------------------------------------------