همواره هرکجا که منظر، شهر و طبیعت وجود داشته ،عنصری به نام نظرگاه مطرح بوده و به نوعی درک مارا از محیط اطراف میسر ساخته است.
گاها وقت و سرمایه زیادی را برای طراحی محیط فراهم می کنیم ولی به چگونه دیده شدن منظر فکر نمی کنیم . اگر عناصر شهری و محیطی به طور مطلوب دیده نشوند ،از ارزش آنها به نوعی کاسته خواهد شد. لذا در فضاهای شهری و در طبیعت ،منظر طبیعی ،فضا هایی برای دیدن در نظر گرفته می شود. حال این مکان ها می توانند از قبل طراحی شده باشند و یا به صورت اتفاقی در ارتباط با عناصر دیگر به وجود آمده باشند.
در طبیعت اکثر این مکان ها که به آن نظر گاه می گوییم ،به طور اتفاقی و در ارتباط با عناصر مصنوع و طبیعی وجود دارد و یک معمار منظر ،تعدادی از این نظر گاه ها را چه از طریق مشاهده عینی و قدم زدن در سایت و چه از طریق برنامه های کامپیوتری و AUTOCAD و GIS. شناسایی ،برنامه ریزی و طراحی می کند.
این نظر گاه می تواند یک آلاچیق ساده در میان یک چمن زار با پشت زمینه ای از درختان و یک میدان وسیع دید باشد و یایک سکوی ساده در یک پارک برای نظارت بر بازی بچه ها در فاصله ای کوتاه باشد .میدان دید در نظر گاه ها از اهمیت بارزی می‌تواند برخوردار باشد و از حدود 20 متر تا چند کیلومتر می تواند متغیر باشد.
“نظر گاه ها مکان هایی طبیعی یا مصنوع هستند که برای دیدن مورد استفاده قرار می گیرند.” در سفر به استان فارس شاهد چنین نظر گاه هایی بودیم:

از جمله در کنار دریاچه پریشان فضایی وسیع از قسمتی از دریاچه ای که خشک شده ،دید وسیعی را به دریاچه و کوه های دوردست و از سمت دیگر به نی زار به ارمغان می آورد .حال قایقی شکسته در کنار ساحل مکانی در این فضا فراهم کرده که به صورت ناخود آگاه مخاطب را به سمت خود کشیده تا از آن مکان شاهد دوردست ها باشیم.

اینجاست که یک نظر گاه به صورت کاملا خودجوش به وجود می آید و یک معمار منظر باید با استفاده از تجربه و حس کردن چنین فضاهایی دیدن را به دست طبیعت بسپارد.

در باغهای ایرانی که یه صورتی هندسی و با اصول معماری چهار باغ طراحی می شوند اکثرا نظر گاه ها به صورت طراحی شده و از قبل پیش بینی شده است و مصنوعاتی از جمله ساختمان کوشک و صفه ها و ایوان های آن ،راه های اصلی ،مسیر آب ،و طرح کاشت گیاهان و… جایگاه مناسب دید را تعیین می کند.از جمله نمونه های جالب و زیبا و خاص در را بطه با نظر گاه ،دیده به کوشک اصلی در باغ عفیف آباد از سمت ورودی قدیم آن از سمت پارک بعثت کنونی بود که یک میدان وسیع چمن دیدی بسیار زیبا و آرامی را به کوشک مهیا می کرد .
راه های پیاده از دوطرف میدان به سمت کوشک قرار دارد در ابتدای ورود به میدان چمن، حوض گرد مکانی برای دیدن منظر شده است.

از جمله نظر گاه های هوشمندانه ،مقبره اردشیر در کنار تخت جمشید و بر روی کوه رحمت است .این مکان علاوه بر زیبایی و سنگ تراشیده هایی بر روی بدنه کوه دیدی پرسپکتیو را به مجموعه سلطنتی و آیینی تخت جمشید فراهم می کند .اینجا است که متوجه نکته مهمی از دست آوردهای سفر می شویم .تخت ، سکویی است که بر یک کوه ارزشمند تکیه داده و از تراشیدن کوه حاصل می شود .تخت فضایی است برای دیدن محیط اطراف و یک نظر گاه است .ولی تفاوتی که با نظر گاه های دیگر دارد این است که “یک نظر گاه لزوما نیاز به دیده شدن ندارد و مکانی است برای دیدن محیط اطراف”، ولی یک تخت”لزوما نیاز به دیده شدن دارد، اگر چه مکانی برای دیدن محیط اطراف است”.
پس: “یک تخت، نظر گاه هم هست ولی یک نظر گاه ،می تواند تخت نباشد”.

از نکات مهم دیگر تخت، ارتباط آن با محیط اطراف است .از جمله در پاسارگاد ،تل تخت نمونه دیگری از برش کوه ،تکیه بر یک کوه ارزشمند و دیدن مجموعه پاسارگاد است .به طوری که پرسپکتیو بسیار زیبایی از مقبره کورش ،کاخ بارعام،کاخ کورش ،ورودی قدیمی، مجموعه مقبره کمبوجیه و …. به دست می دهد .با توجه به جایگاه ستون ها و احتمال فضایی سرپوشیده ،مارا تا حدود زیادی به یاد آکروپولیس آتن در یونان می اندازد که بر روی تختی بنا شده است و دیدی وسیع را به شهر و از شهر به خود فراهم می کند. بنای شهر گور که نام رسمی آن (اردشیر خوره ) بوده ،به اردشیر یکم ،سرسلسله دودمان ساسانی نسبت داده شده است .این شهر به شکل دایره کاملی به قطر حدود 2000 متر طراحی گردیده است. در کانون بخش مرکزی ،مناری از آن دوران باقی مانده است .از آثار و بناهای مشهور باقی مانده و اما تخریب شده (تخت نشین ) است.
در ساعتی که در این مجموعه قدم می زدیم ،به نکاتی در مورد این مجموعه دست یافتیم .ریشه و راهنمای رسیدن ما به این نکات درک عملکرد نظر گاهی این تخت بود .به طوری که مدت زیادی را بر روی این مکان سپری کردیم .ناخود آگاه دور تا دور از نزدیک تا دور دست را نظاره می کردیم .گودال هایی دور این تخت ما را به خود جلب می کرد .با پرسش و پاسخ از دکتر منصوری به این نتیجه رسیدیم که این تخت احتمالا در وسط چهار دریاچه کوچک قرار داشته است.

با قدم زدن در سایت آثاری از جوی های آب رسانی به این مجموعه کشف شد .در نهایت دکتر منصوری به علت خاصیت نظر گاهی این تخت این احتمال را دادند که این تخت با منار اردشیر رابطه ای داشته است و قدم زنان به دنبال این ارتباط بودند که نهایتا پی بردیم که از خاصیت نظر گاهی یک مکان و ارتباط عناصر با هم چگونه می توان یک پروژه و حتی حفاری های باستانی را مدیریت کرد و احتمالاتی را در مورد پلان شهر ارائه کرد.