گزارش حاضر نتیجه ی سفر پژوهشی دو روزه به شهرستان نراق واقع در استان مرکزی است. این سفر به سرپرستی جناب اقای سید دکتر امیر منصوری در تاریخ 87/08/09 لغایت 87/08/10 انجام شده است .هماهنگی سفر توسط انجمن علمی معماری منظر دانشگاه تهران  صورت گرفته است.
نراق از لحاظ تقسیمات کشوری شهر به شمار می رود و از سال ۱۳۳۹ دارای شهرداری می باشد. قدمت این شهر را بیش از ۱۰۰۰ سال برآورد می کنند و در قدیم مرکز تجاری و محل عبور کاروانهای متعدد بوده است . این شهر از طرف شمال به کوه اُل ، از طرف مغرب در ۱۸ کیلومتری شهرستان دلیجان ، از جنوب در ۲۰ کیلومتری روستای سینقان و از شرق در ۲۲ کیلومتری مشهد اردهال مرقد مطهر امامزاده سلطانعلی فرزند امام محمد باقر(ع) قرار گرفته است . ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۶۵۰ متر و مساحت آن با احتساب مزارع اطراف شهر حدود ۷۰ کیلومتر مربع می باشد . نراق در سابق از اهمیت بیشتری برخوردار بود . این شهر به عنوان یک راه ارتباطی بین شهرهای کاشان ، محلات ، اراک و همدان جهت حمل و نقل کالا و تجارت نقش بسزایی داشته است . این امر ، بعدها بر اثر دور ماندن نرق از راههای اصلی ارتباطی اهمیت خود را از دست داده و مهاجرت اهالی و افت جمعیت به دنبال داشته است .

در ابتدای سفر از شهرداری نراق بازدید به عمل برآمد. شهرداری شهر نراق به لحاظ رونق صنعت توریسم که یکی از استعدادهای بلقوه شهر است در سال 84 با تأسیس واحد حفظ و احیای بافت تاریخی تصمیم جدی گرفته است هرساله قسمتی از آثار تاریخی شهر نراق را، ارزش ملی وارد در دستور کار بازسازی خود قرار دهد. آقای محمود مرادی مسئول این واحد در شهرداری اعلام کردند با مساعدت شهردار محترم جناب آقای منصوری‌زاده و شورای محترم اسلامی شهر نراق موفق شدیم بیش از 30 میلیون تومان اعتبار خارج از شهرداری را جذب گروه و نزدیک به 30 میلیون تومان هم از شهرداری به این کار اختصاص دهیم در آخر طی نشستی که با مسئولین شهرداری داشتیم قرار براین شد بعد از بازدید کلی از نراق با برگزاری جلسه‌ای پیشنهادات و انتقادات خود را در خصوص احیای منظر شهری این شهر بازگو کنیم.

مسجد امام حسن معروف به مسجد پایین:
قدیمی‌ترین بنا در شهر ساختمان مسجد امام‌حسن معروف به مسجد پایین می‌باشد. سبک معماری بکار رفته در این بنا نمایانگر بناهای قرون اولیه اسلامی است که به مرور زمان توسعه پیدا کرده است. این مسجد در بین اهالی از قداست خاصی برخورد است. درخت چناری در حیاط مسجد وجود دارد که به نظر میرسد بیش از 500 سال عمر داشته باشد. شهروندان نراقی سالهای متمادی است که با نذر و نیاز کردن و خواندن روضه در این مسجد به حوائج دنیوی و اخروی خود میرسند. در نراق سه مجله قدیمی به نامهای پایین، بالا و دنیاران وجود دارد. مسجد مذکور در محله پایین واقع می‌باشد و اسم مسجد نیز از نام محله تاریخی پایین برگرفته شده است. همچنین تعداد از افراد کهنسال محلی آن را مسجد پایین امام‌حسن می‌نامند. ولی به سبب نبود مدرک و یا سند معتبر نمی‌توان درباره نام بانی و زمان ساخت آن به درستی اظهارنظر کرد.
از دیدگاه طرح مخصوصی که مسجد نامبرده دارد، پلان آن با هیج یک از مسجدهای تاریخی استان شباهت ندارد، ولی گمان میرود که بنای مذبور در سده ششم هجری قمری ساخته شده است. دو نکته اصلی در مورد معماری این بنا وجود دارد اول پایین بودن آن نسبت به سطح کوچه مجاور که به حدود 195 سانتی‌متر میرسد و دوم اینکه طرح اصلی مسجد در استان مرکزی نمونه بوده و نظیر آن در دیگر نقاط استان مشاهده نشده است.

پلان بنا براساس طرح گنبدخانه (چهارتاق) بنا گردیده، بطوریکه از گذر فلی واقع در سمت شرق میتوان مستقیم به داخل اولین گنبدخانه قدم گذاشت. این فضا مربع شکل بوده و در هر کنج آن یک گوشواره ساخته شده و گنبد بر روی آنها سوار گشته است. یک گذر کوتاه ارتباط بین گنبد خانه اول با گنبد خانه میانی را فراهم می‌نماید. همچنین از طریق یک گذر باریک می‌توان از گنبدخانه مذکور وارد گنبدخانه سوم شد که دارای یک محراب گچی‌الحاقی است.

بازار شمس‌السلطنه:
این مجموعه که یکی از زیباترین اماکن تاریخی شهر نراق است متعلق به دوران قاجار می‌باشد. بانی این مکان فردی به نام حاج‌محمد نراقی معروف به حاجی‌خان است که بابت سهم‌الارث به شمس‌السلطنه دختر ایشان واگذار و در نهایت ورثه ایشان درآمد بنا را وقف برای تحصیل فرزندان خانواده‌های کم‌درآمد شهر نموده‌اند. این مجموعه بهترین دلیل و گواه بر رونق کسب و تجارت در سالیان گذشته شهر نراق می‌باشد. نراق یکی از شهرهای مسیر جاده ابریشم است و به لحاظ قرار گرفتن در مسیر شهرهای بزرگی چون کاشان، اصفهان، اراک و همدان در گذشته یکی از کانون‌های تجارت در منطقه محسوب می‌گردیده، ولی در سالیان اخیر موقعیت تجاری گذشته خود را از دست داده است.
در این مجموعه زیباترین آثار معماری عصر قاجار به چشم می‌خورد. درب‌های گره‌کاری شده مجموعه تاجرسرا که از زیباترین قسمتهای این بخش می‌باشد چشم هر بیننده‌ای را ساعت‌ها به خود مشغول کرده و به اعماق تاریخ و تمدن مردم این دیار می‌برد.

تاجرسراها و کاروانسرها:
در مجموعه بازار و کاروانسرا زیباترین آثار معماری عصر قاجار به چشم می‌خورد. درب‌های گره‌کاری شده مجموعه تاجرسرا که از زیباترین قسمتهای این بخش می‌باشد چشم هر بیننده‌ای را ساعت‌ها به خود مشغول کرده و به اعماق تاریخ و تمدن مردم این دیار می‌‌برد.جناب آقای دکتر کاربری هتل را برای احیای این مجموعه پیشنهاد کردند.

مسجد جامع:
این بنا در سال 1243 هجری قمری در زمان فتحلیشاه قاجار توسط فردی به نام حاج‌ علی‌محمد نراقی یکی از تجار متدین نراق ساخته شده است. سبک معماری بنا متعلق به دوران قاجار می‌باشد و از نظر معماری بسیار شبیه به مسجد آقابزرگ کاشان است. کارشناسان معماری اسلامی وجود مسجد جامع در هر شهر را یکی از بهترین دلایل رونق و مرکزیت آن شهر نسبت به اطراف خود می‌دانند. به گزارش بخش ایران‌شناسی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) مسجد جامع (جمعه) نراق در مرکز مسکونی و قدیمی شهر و در همسایگی یک باب حمام عمومی، یک آب انبار به نام حاج مهدی و نیز یک حسینیه قرار دارد. از این بنا تا بازار شمس‌‌السلطنه نراق بیش از 130 متر نیست. یک سنگ نوشته که در انبار مسجد نگهداری میشود، بدون اشاره به نام یا لقب این مسجد به سال ساخت آن در 1243 هجری قمری و بانی مسجد اشاره نموده است.

خانه های قدیمی:
یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر نراق وجود خانه‌های قدیمی بسیار فراوان آن با قدمت بیش از چند صدسال می‌باشد. به علت رونق تجارت در شهر نراق بخصوص در دوران قاجار محله‌ای جدید در شرق نراق شکل گرفت که در آن افراد متمکن خانه‌های بسیار زیبا و دیدنی احداث کردند که در حال حاضر این خانه‌ها به مجموعه‌ای از خانه‌های تاریخی شهر بدل شده و نماد معماری دوران قاجار محسوب می‌گردد این خانه‌های اغلب از هشتی، بیرونی، اندرونی، میهمان‌پذیر، مطبخ، محل نگهداری چهارپایان، محل اسکان خدمه، و بادگیرهای خشتی جهت خنک کردن فضای داخل منزل تشکیل شده‌اند. از امتیازات منحصر به فرد این خانه‌ها که به اعتراف کارشناسان معماری در هیچ کجای ایران مشابه آن وجود ندارد. جریان آب زیرزمینی قناتی (قنات حاج‌اله داد) است که تمامی این خانه‌ها را مشرب کرده و در نهایت به میادین اصلی، حمام عمومی، حوض خانه و بازار شهر منتهی می‌گردیده است. درون این خانه‌ها قسمتی احداث که به زبان محلی آن را سیپک می‌گویند در این سفر از خانه‌های طهماسبی و رئوس و ملااحمد نراقی بازدید به عمل آمد.

در روز دوم سفر بتدا از دو برج رییس و چاله سرخ دیدن کردیم.

چُنار قاضی:
در زمان قدیم دروازه شهر در محل این چنار بود. این چنار دیگری کاربری گیاهی ندارد و در واقع به زیارتگاه تبدیل شده و بر آن پرچم یا حسین تصنیف شده و مردم در کنار آن شمع روشن می‌کنند این درخت خاطرات مردم را در خود دارد و این مجموعه بخشی از آن عناصر مادی است و بخشی از آن عناصر ذهنی، یک منظر است چرا که عینی و ذهنی است. محصول تعامل انسان با محیط و جامعه با تاریخ است.

امامزاده یحیی
این امامزاده از نوادگان امام کاظم(ع) می‌‌باشد. این زیارتگاه در غرب امامزاده سلیمان در نراق واقع است. گنبد آن از بیرون برجی و از درون مربعی است. گنبد تک‌پوش بوده و از بناهای سده هفتم محسوب می‌گردد. سبک معماری آن متاثر از معماری چین و مغولی و عاری از تزئین می‌باشد. در ساخت این بنا از آخر و خشت استفاده شده و در عین سادگی از زیبایی خاصی برخوردار است. در ایوان این امامزاده قبر چند نفر از خواجگان اعقاب خواجه نصیرالدین طوسی قرار دارد که ظاهراً در شهر نراق به تدریس علوم دینی می‌پرداخته‌اند و این نشان از عظمت فرهنگ و تاریخ شهر نراق دارد. قدمت این قبور به بیش از هفتصد سال قبل برمی‌گردد.

بی‌بی‌زبیده خاتون
این امامزاده از دختران بلافصل امام جواد می‌باشد که در 7 کیلومتری جنوب غربی شهر نراق در منطقه‌ای به نام بیدمشک واقع گردیده و بقعه متبرکه آن حضرت زیارتگاه عاشقان و دلسوختگان اهل بیت رسول‌ا… می‌باشد. می‌گویند حج فقرا زیارت امام‌رضا(ع) است، در باور مردم نراق و منطقه زیارت این امامزاده جلیل‌القدر مساوی است با زیارت امام‌رضا(ع). اکثر زائران آن حضرت بخصوص کسانی که اولین بار به زیارت آن حضرت می‌آیند اعتراف می‌کنند که خواب دیده‌اند به پابوس جد شریفشان امام‌رضا مشرف شده‌اند و این نشان از عظمت این امامزاده بزرگوار دارد. این امامزاده در سال‌های اخیر کرامات متعددی از خود نشان داده و باعث شده است زائران از سراسر ایران و حتی خارج از کشور به زیارت ایشان نائل گردند.

"دانلود فایل های پیوست مطلب"
-----------------------------------------------------------------------------------------
گزارش سفر نراق (386.1 KB)
       تعداد دانلود: 0
       زمان آخرین دانلود: دوشنبه, 30 نوامبر -0001
------------------------------------------------------------------------------------------