چکیده
این مقاله بر آن است تا با معرفی یکی از مناطق خوش آب و هوا و زیبا، فضای فراموش شده ای را معرفی کند که از جهات بسیاری مورد اهمیت و احترام است و پرداختن به ارزش های تاریخی و فرهنگی و دید و منظر آن، احیای منطقه ای را موجب می شود که برای ایرانیان غنیمتی ارجمند است.
بخش کهک، در ٣٧ کیلومتری جنوب شرقی قم، با آب و هوائی معتدل و درختانی سبز و بارور و با آب و هوائی کاملا متفاوت از شهرهای گرمسیری اطراف، مانند قم و کاشان به منطقه ای ییلاقی، تفریحی و توریستی تبدیل شده است. از طرفی کهک با سابقه تاریخی، بناها و آثار ارزشمند بسیاری را در درون خود جای داده است. از این رو، بررسی یکی از رود دره های موجود در آن که در همسایگی بسیاری از این بناهای تاریخی قرار دارد و توجه بیشتر به آن فرصتی است که می تواند کهک را به یکی از فرصت های فرهنگی و گردشگری منطقه بدل نماید. این منطقه از آن روی انتخاب شده است که در طبیعت بکری واقع شده است که بسیاری از مردم را به خود می خواند اما به دلیل عدم وجود امکانات کافی و تا حدی متروکه شدن منظر ارزشمند آن، برای بسیاری از مردم هنوز شناخته شده نیست. از طرفی نیز بناهای تاریخی موجود در آن، ارزش های میراث فرهنگی ایران را در خود جای داده است. در هم آمیختن این فرصت ها و باززنده سازی این بخش از کهک، موضوعی است که در این مجال کوتاه به آن پرداخته شده است.

واژه های کلیدی: کهک، ملاصدرا، رود دره، چال آقا، توسعه گردشگری

مقدمه
بخش کهک یکی از تاریخی ترین مناطق شناخته شده در منطقه است که وجود بناها و آثار تاریخی بسیار گواه آن است. یکی از این بناهای ارزشمند، منزل حکیم عالی قدر، صدرالمتالهین، ملاصدرای شیرازی است که در سال ١٠٢٠ هجری قمری، (١٦٢٣ میلادی) در زمان شاه عباس اول، در این منطقه ساکن بوده است. در خاطرات ملاصدرا، از طبیعت بکر کهک به عنوان بستری برای کشف و شهود معنوی وی یاد شده است. این بنا در سال ١٣٧٦ شمسی به شماره ١٨٢١ در سازمان میراث فرهنگی ثبت شده است.
در منتهی الیه جنوب غربی کهک، رود دره ای وجود دارد که بنا بر اقوال، از سابقه تاریخی کهنی برخوردار است و از حدود ٤٠٠ سال گذشته، به دلیل نزدیکی به منزل ملاصدرا، “چال آقا” نام گرفته است. در جداره چال آقا، در همسایگی منزل آقا، آثار تاریخی دیگری چون مسجد آقا، آب انبار و عصاری وجود دارد.
این مقاله نگاهی است کوتاه به نقاط قوت زیست محیطی این جداره سبز، که با توجه به دید و منظر زیبای طبیعی آن و بهره گیری از فرصت های تاریخی آن می تواند به مرکز طبیعی، فرهنگی و تفریحی در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شود.

با بررسی بیشتر دریافته می شود که عواملی مانع این توسعه شده است:

• رود دره نسبتا بزرگی با نام “چال آقا” که با شیب زیادی بستر مناسبی برای ساخت و ساز نبوده است؛
• صخره های زیبا و باستانی کهک که تقریبا ضلع جنوب و جنوب غربی کهک را در بر گرفته اند؛
• وجود خانه تاریخی حکیم ملاصدرا، که به اعتراف ساکنان، باعث برکت منطقه بوده و باید حریم آن حفظ شود؛
• زمین های زراعی این قسمت که خاک مناسب و حاصلخیزی برای کشاورزی دارد؛

معرفی رود دره چال آقا
کاربرد، شکل و وسعت دقیق این عارضه طبیعی، کاملا مشخص نیست لیکن بستر امروزی آن در محدوده ای بیش از ٢٠ هکتاری قرار دارد و با توجه به اقوال تاریخی و وجود آب انبار و بنای عصاری در شمال این عارضه که کاربردی مانند آسیاب آبی داشته، به نظر می رسد زمانی در این دره پر از آب بوده و در نواحی انتهائی به صورت رود جریان داشته است. البته هنوز هم زمین های زراعی مردم کهک در حاشیه این دره قرار دارد که احتمالا از منبع آب چال آبیاری می شده اند. حال این­که این عارضه یک چشمه، آب بند، رود جاری، سدی طبیعی و … بوده است جای سوال دارد.
 
ارزش های منظری جداره چال آقا
جداره رود دره چال آقا در کهک حتی در این زمان که خالی از آب است، دید ها و مناظر بسیار زیبائی دارد که نظر هر کسی را به خود جلب می کند.

• ارزشمند ترین اثر معماری موجود در کهک موجود که منزل مسکونی حکیم ملاصدرا، فیلسوف ارجمند قرن ١١ است که مایه مباهات ایرانیان و مسلمانان است. این خانه زیبا با معماری چهار ایوانی در قسمت شمالی این رود دره واقع شده است که در سال ١٣٧٦ توسط سازمان میراث فرهنگی قم مرمت شده است و بر زیبائی هنری آن افزوده شده است. تصویر (٤)
• جنبه زیبای دیگر در محدوده چال آقا، دید به طبیعت وسیع و بی انتها در غرب رود دره است که بسیار آرامش بخش و زیباست که وجود تک درختان زیبا، به عمق معنا دار محیط معنوی منطقه در کنار منزل حکیم می افزاید.
• صخره های باستانی و سنگی کهک با ارتفاعی بلند و استوار در جنوب که گوئی رود دره را در آغوش گرفته است. دید از بالای این صخره های زیبا نیز به منطقه سبز کهک و  رود دره چال آقا شگفت و کم نظیر است.

پیشنهاد باز زنده سازی جداره رود دره
باتوجه به این­که سازمان میراث فرهنگی قم، زمین های محدوده خانه حکیم و اطراف عصاری و چال آقا را خریداری کرده و در طرح هادی کهک نیز، این محدوده به عنوان “مرکز تفریحی و فرهنگی” در نظر گرفته شده است، پیشنهادات ذیل برای باز زنده سازی این محدوده زیبا بیان می شود:

• سرمایه گذاری مناسب برای استفاده از نیروهای بالقوه تاریخی، فرهنگی و محیطی محدوده؛
• طراحی اصولی و مناسب سازی محدوده خانه ملاصدرا با توجه خاص به روح معنوی و فلسفی و نگاه به اکو سیستم چال آقا؛
• پاک سازی محدوده از زباله و باز زنده سازی رود دره چال آقا و جاری نمودن آب (حتی به صورت مصنوعی) برای آبیاری مزارع، مطلوب شدن دید و منظر و اکو سیستم منطقه؛
• طراحی فضای یادمانی ملاصدرا در محدوده خانه، با استفاده از دید طبیعی و زیبای رود دره و طبیعت وسیع و آب و هوای کم نظیر کهک؛
• فراهم آوردن امکانات رفت و آمد، دید و بازدید و انگیزه گشت و گذار و اقامت گردشگران در منطقه برای استفاده در سطح فرا منطقه ای؛
• برنامه ریزی برای استفاده فرهنگی؛ به طور مثال، طراحی مدارس فلسفه برای بهره گیری از روح معنوی حضور حکیم ملاصدرا؛

جمع بندی و نتیجه گیری
از موارد بیان شده می توان اين نتیجه را حاصل نمود که همه ساکنین و افرادی که به کهک مسافرت می کنند به ارزش های تاریخی و طبیعی آن آگاه هستند، اما عدم وجود فرصت های اقامتی، مانع توسعه کهک شده است.
از طرفی همان­طور که بیان شد، پس از سال ١٣٧٥ که مرمت خانه حکیم ملاصدرا در کهک به پایان رسیده است و برنامه ریزی برای خرید و توسعه مجموعه ملاصدرا برای طراحی باغ ملاصدرا با استفاده از منظر طبیعی چال آقا، مسئولین کار را متوقف کرده و این منطقه را به دست فراموشی سپرده است. باید به این نکته توجه داشت که کشاندن گردشگران به هر منطقه ای نیاز به جاذبه هائی منحصر به فرد دارد. با توجه به نیروهای بالقوه مردم و اقبال مسئولین و وجود فرصت های ناب در کهک، ایجاد این جاذبه ها، تنها نیاز به یک برنامه ریزی و سرمایه گذاری نه چندان زیاد دارد. بیان این نکته مفید است که در هم آمیختن فرصت حضور روحانی فیلسوف بزرگی چون ملاصدرا  و به وجود آوردن فرصت های مطالعاتی در افکار و اقوال فلسفی این مرد بزرگ در بستر طبیعت زیبای کهک یکی از این جاذبه های ناب در این مکان است که توجه به آن، این منطقه را بسیار شاخص و مفید خواهد نمود که می تواند حوزه نفوذ منطقه ای و فرامنطقه ای شود.

منابع و ماخذ:

• آلوار، آلتو، (١٣٧٧)، انسانی کردن معماری، معماری و شهرسازی، شماره ٥
• آیرون، آلتمن، ١٣٨٢، محیط و رفتار اجتماعی، ترجمه علی نمازیان، چاپ اول، دانشگاه شهید بهشتی
• آیوازیان، سیمون، ١٣٧٦، حفظ ارزش های معماری سنتی، هنرهای زیبا، شماره ٢
• خامنه ای ، سید محمد، ١٣٧٩، زندگی و شخصیت ملا صدرا، بنیاد حکمت اسلامی صدرا
• مستغنی، علیرضا، ١٣٨٤، خودیابی انسان در بستر فضا، آبادی شماره ٤٨

 سازمان ها:

• بخشداری کهک، طرح هادی کهک، ١٣٨٦
• سازمان میراث فرهنگی قم، آرشیو عکس
• سازمان نقشه برداری کشور، آرشیو نقشه ها

 فهرست سایت های اینترنتی
www.fa.wikipedia.org
www.merajgroup.com
www.ncc.org.ir
www.qommiras.ir