چکیده:
حیات فضای منظرین در گرو انتخاب شدنش توسط مردم و تداوم حضورشان در آن می باشد. از آرزوی هر معمار منظر خلق چنین فضایی می باشد. معماری اوقات فراغت، به دلیل اختیاری که برای استفاده کنندگان در مواجهه با آن وجود دارد، معماری مخاطب محور است (منصوری، 75) مجموعه چشمه علی دامغان در استان سمنان یکی از فضاهایی است که با وجود اینکه قدمت زیادی دارد و بر اساس معیارهای جدید طراحی فضای جمعی طراحی نشده یک فضای بسیار زنده است، خصوصیتی که پارکهای درون شهر سمنان آن را نداشتند. حضور مردم و ارتباط برقرار کردن آنها، مهم ترین شاهد برای زنده بودن و مورد پسند عموم واقع شدن آن است.

 

واژگان کلیدی: زنده بودن، حضور مردم، تقدس، طبیعت
دوست داشتنی بودن و تحسین از جانب مردم تنها زمانی جاودانه و همیشگی می شود که هنرمند تنها به آنچه مردم در این زمان خواسته اند، اکتفا نکند بلکه افقی را برایشان بگشاید که همیشه و در همه زمان ها مورد نیاز و توجه مردم باشد و آن ها از زبان های جذاب ولی مقطعی و زودگذر به لایه های متعالی تر فرازمانی و مکانی سوق دهد. او برای این کار باید پیش از مخاطب به آنجا دست یابد (نقره کار، 36)
عوامل زیادی در زنده ماندن یک فضا ایفای نقش می کنند. مهم ترینشان تقدس این مکان است. باغ ایرانی مظهر قدرت معنوی است (منصوری، 60)
حضور درختان آشنا برای مردم و همچنین تک درخت پای چشمه مقدس نیز از عواملی است که به زنده ماندن فضا کمک می کند. آشنایی و خاطره انگیز بودن نشانه ها نقش اصلی را در ادراک منظر ایفا می کند ( منصوری، 72)
این باغ _ چشمه در یک گودی نسبت به اطراف خود قرار دارد که با ایجاد یک دیواره طبیعی در محصوریت فضا در عین بازبودن  نقش دارد. محصوریت بصری عنصری برای تعریف مکان و به وجود آوردن حس هویت است (نگین تاجی، 29)

 

از دیگر عواملی که در ماندگاری باغ چشمه علی دامغان نقش دارد طبیعت زیبای اطراف آن است. حضور چشمه و جریان آب در یک منطقه بیابانی به تعدیل آب و هوا کمک بسیاری می کند که باعث حضور مردم در آن می شود. آسمان آبی، درختان و کوه و انعکاسشان در آب، در به وجود آوردن این منظر نقش دارند. چشم انداز و دید برای ایجاد و تقویت حس مکان موثر است. دیدن مناظر متفاوت می تواند باعث خلق حس ویژه ای از مکان برای هر منظره و نقش انگیزی هر مکان باشد (نگین تاجی، 29)

 

هر ملتی فرهنگ خاص خودش را دارد که جوهره آن را تشکیل می دهد (باتیسته، 149)
دلبستگی به مکان به چیزی بیش از تجربه هیجانی و شناختی است و باورها و اعمال فرهنگی که افراد را به مکان ارتباط می دهند، نیز شامل می شود (نگین تاجی، 27). در ایام سوگواری ماه محرم، هیئت های عزاداری در چشمه علی جمع می شوند و این رویداد یک حرکت جمعی است که ریشه در اعتقادات عمیق مردم دارد که از عوامل مهم در زنده ماندن این مکان است.
ساعتی نشدن و باز بودن دائمی آن نیز باعث می شود مردم تسلط نیروی بالاتر را بر خود هنگام حضور در این مکان حس نکنند و آزادانه تر به اینجا بیایند. نبود یک قدرت بالاتر و نظارت بر این مکان از یک طرف باعث حضور بیشتر مردم و احساس راحتی آنها می شود و از طرف دیگر در سرعت بخشیدن در خرابی بنا کمک می کند. نوشتن یادگاری، انباشته شدن زباله، برافروختن آتش از این قبیل می باشد. البته نوشتن یادگاری بر دیواره های عمارت باغ خود شاهدی بر ارتباط برقرار کردن عموم مردم در این مکان و ثبت کردن حضورشان در اینجا می باشد.

نتیجه گیری:
در زنده ماندن و ادامه حیات یک فضای جمعی و منظرین عوامل متعدد و گوناگونی دخیل هستند. هر چه ریشه عمیق تری در باورها و فرهنگ مردم داشته باشد تداوم آن نیز بیشتر خواهد بود. در چشمه علی دامغان عوامل طبیعی که بخشی از آن در اینجا مقدس نیز می باشند و هم آداب و رسوم و اعتقادات مردم در زنده ماندن فضا و وجود زندگی در آن نقش اساسی دارد. به بیان دیگر یک عامل مقدس و آسمانی یعنی چشمه آبی که طبق باور عموم مقدس است در تعدیل کردن اقلیم نقش ایفا کرده و خاطرات جمعی ای که بیشتر مدیون دور جمع شدن مردم بنا بر باورشان است در تداوم زندگی در چشمه علی ایفای نقش می کند.

منابع:
باتیسته ژان و برنارد دزر، ترجمه علی اشرفی، شهر، دانشگاه هنر، 1382
منصوری، سید امیر، درآمدی بر زیبایی شناسی باغ ایرانی، فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، سال دوم ، شماره 3، پژوهشکده نظر، 1384
منصوری، سید امیر، درآمدی بر شناخت منظر، فصلنامه باغ نظر، شماره 2، پژوهشکده نظر، 1383
نگین تاجی، صمد، مکان و حس مکان،مجله هنر محیط منظر شهر معماری، شماره 13، پژوهشکده نظر، 1390