چکیده
آئين ها نمود بيروني باور ها و اعتقاداتي است كه از فرهنگ جامعه نشئت ميگيرد و بهترين راه شناخت فرهنگهاي ملل گوناگون را پيش پاي انسان پژوهشگر مي گذارد.اين آئينها و باور ها يكباره پديد نيامده اند و ريشه در تاريخ كهن سرزمين ها دارند.چه بسيار رفتار و مناسك مذهبي امروز ،كه اگر ريشه يابي شوند به تاريخ پيش از اسلام اين مرزو بوم بر ميگردند و در رابطه با خدايان مهر و آناهيتا قرار ميگيرند.

کلمات کلیدی: چشمه علي دامغان،باور آئيني،درخت،آناهيتا

مقدمه
با نگاهي جامع تر به سايت نيايشگاههاي باستاني ايران ،ويژگي اي كه در تمامي آنها مي تواند مشترك باشد،پيوند ناگسستني آنها با درخت،چشمه و كوه  مي باشد.عناصر طبيعت در نگاه ايرانيان باستان از چنان نقش بارزي برخوردار هستند كه با توسل جستن به آنها به ستايش ايزدان مهر و آناهيتاي خود پر داخته و با دخيل بستن به درختان كهن كه مظهر زندگي و حياط بوده ،از خداي خود ،آناهيتا حاجت خود را  تقاضا داشته.حاجت هائي از قبيل بچه دار شدن،زيادي محصول،طلب باران و باروري و …از آنجائي كه در اين باورها برااي طبيعت ارزش و تقدسي ارزنده قائل بودند توانستند فصل مشترك بارزي با دين مبين اسلام كه بعدها پديد آمد،پيدا كنند و به بقاي خود ادامه دهند.در اسلام طبيعت مظهر خدا و قرآن ناطق مي باشد.بسيار سفارش شده كه به طبيعت بنگريد و از نشانه هاي آن پي به قدرت حضرت باري تعالي ببريد.و اين چنين شد كه اين رفتارها و مراسم آئيني با مضموني متفاوت توانستند براي هزاران سال  به بقاي خود ادامه دهند.(در واقع اسلام با تفكر الهي و متفاوت از ديگر اديان الهي و با شعار لا اله الا الله در هر سرزمين كه وارد شد فرهنگ و هنر آن مرزو بوم را پالايش نمود و معيار هاي اسلامي را به تدريج با آن جايگرين كرده است)(شهره جوادي،مكان هاي مقدس مازندران،مجله ي منظر شماره 1)

منظر آئيني چشمه علي دامغان
چشمه علي دامغان نيز از اين قائده مستثني نبوده،سايت اين چشمه به دليل همجواري با كوه و درختان كهنسال در باور مردمان پيش از اسلام از تقدس و ارزشي شايسته پرستيدن برخوردار بوده،در واقع اين عناصر طبيعت، مظاهري از خدايان آنها (مهر و آناهيتا ) بوده اند .با ظهور دين اسلام اين مكان ،معنا و باور هاي خاص خود را با مفاهيم اسلامي تعويض نموده و رفتارهاي وابسته به آن آئين با معنا و منظوري متفاوت ولي در قالبي آشنا و قديمي به بقاي خود ادامه داده .در واقع رفتاري كه از مكان خالي شده از معنا در ذهن و باور انسانها به يادگار مانده بود براي تداوم خود مجبور به تزريق معنا به كالبد بدون روح مي گردد.و سعي در حفظ هويت معنائي اين عناصر برگزيده از منظر را دارد،هرچند اين گونه معنا ها معقول و معمول نيز نباشند ولي به دليل پيشينه ي قوي و ماندگار رفتار آئيني پيش از خود،مي توانند به راحتي موردقبول مردم واقع شود و پذيراي بسياري از رفتار و مناسك خاص خود گردند.
نمونه ي بارز آن را نيز مي توان در چشمه علي دامغان و صدها امام زاده،مقبره و اماكن مقدسي كه در سرتاسر اين مرز و بوم پراكنده گشته اند، مشاهده نمود.[ اهالي دامغان بر اين باورند كه چشمه علي از فشار سم دلدل اسب حضرت علي (ع) فوران كرده است در حالي كه طبق واقعيت هاي تاريخي ،آن حضرت هرگز به ايران سفر هم نكرده اند].(شهره جوادي-نگاه آئيني به گردشگري ايراني_مجله منظر شماره 5)
طبق اين باورمردم خود را در آب چشمه تطهير ميكنند و بدين وسيله گناهان خود را شسته و پاك ميگردند.سنت قرباني كردن حيواناتي نظير گاو و اسب و گوسفند در كنار درخت چنار كهن سال براي پيشكش به خداي باروري و زندگي و آب (آناهيتا)نيز با تغيير هدف ،و به ياد حضرت سيد الشهدا (حضرت امام حسين (ع) انجام ميگيرد و هر ساله در ايام محرم اين مكان ميزبان سيل عظيمي از جمعيت اهالي سمنان و روستاهاي اطراف مي باشد كه براي اجراي مراسم به اين محل آئيني مي آيند.

نتیجه گیری
مسلماً آنچه كه ما امروزه از فرهنگ آئيني و رفتارهاي خاص آن مي شناسيم به يكباره پديد نيامده اند و ريشه در تاريخ كهن اين مرز و بوم دارند.بسياري از رفتارها و الگوهاي اسلامي ما ريشه در باور مردمان پيش از اسلام اين سرزمين دارد و ميتوان با مقايسه اي اجمالي ميان اسلامي كه در ايران وجود دارد و تفاوت هاي ظريفي كه در  برخي از رفتار ها ي ايراني اسلامي با ساير كشورها پديد آمده اند به  تاريخ كهن اين مرزو بوم و تاثيراتي كه بر اسلام بعد خود گذاشته اند پي برد.در اين ميان معنا و مكان به مثابه روح و كالبد يك موجود زنده شناخته مي شود كه بقاي يكي بدون ديگري ميسر نمي باشد و با رابطه اي دو سويه هر يك لازمه ي حيات ديگري قلمداد مي شود.