چکیده
رودخانه ها (فصلی یا دایمی) در شکل دهی به عرصه های حیاتی در مناطق پیرامون خود تاثیر گذارند و به همان نسبت جاذب نوع موجود زنده ای هستند که به تعریف کردن حوزه و قلمرو زیست خود تمایل دارد. انسان یکجانشینی که مدنیت را در کالبد شهر متبلور کرد، رودخانه را به عنوان رشته ای از حیات، برای توجیه حضور زندگی اش در پهنه ای از دشت، نسبت به دیگر مناطق مجاور و نزدیک، مستمسک قرار داد؛ برای او رودخانه یا به مثابه بخشی از دیوار شهر بود که از او در برابر عوامل مهاجم دفاع می کرد و یا تغذیه کننده زمین های او و تضمین کننده حیات مبتنی بر کشاورزی.
این شخصیت خاص از رودخانه و رابطه آن با شهر، در ایران و مخصوصاً نواحی مرکزی آن ظهور و بروز بیشتری پیدا می کند. آنجایی که تا چشم کار می کند افق یکدست و هموار و دشت بیکران است، پیدایش واحه ای که به مدد چاه آب، یا رشته ای از قنات و یا عبور رودی، محقق شده است غنیمت است و اولویت استفاده از این غنیمت را زمین هایی دارند که با سیراب شدن از آن می توانند، صاحبانشان را به بهره مندی از محصولات خود و به دنبال آن، ماندگاری در همان دشت بیکران، تشویق کنند.
در همین راستا تا اواخر سده های اخیر (به ویژه تا پیش از پهلوی اول)، حریم رودخانه هایی که از کنار شهرها می گذشتند، در انحصار باغ ها و پس از آن زمین های کشاورزی بود. اما با رشد ناگهانی شهرها که از جمعیت روستاهای خالی شونده سرشار می شدند، با ارزش ترین زمین های با ظرفیت تولید اقتصادی در اطراف رودخانه ها، به کاربری های شهری تخصیص یافت و البته در این میان تغییر الگوهای اقتصادی تولید هم کم تأثیر بر این رویه نبود.
اگرچه اکنون رودخانه های بسیاری که از میان شهرها می گذرند، (یا به عبارتی شهرها آنها را فراگرفته اند) در بطن کالبد شهر قرار دارند اما به تناسب رشد عرصه ها و تأسیسات زیر بنایی شهری، رودخانه ها از این روند توسعه و سامان، فیضی نبرده اند.
آنچه پیش روست، تلاشی است برای تبیین جایگاه رودخانه ها در ساختار شهر و نقش آنها (نقشی بیشتر از یک مسیل) در هویت دهی به شهری که دیگر آن را احاطه کرده. احیاء رودخانه به عنوان اساسی ترین عنصر شکل دهنده به منظر شهری، دالان سبزی را در میان بافت فشرده ای از کاربری های اداری و تجاری و مسکونی و شبکه دسترسی و ترافیک باز می کند و محور شور و سرزندگی می شود. برای سامان دادن به نظام و ساختار شبکه تفریحی (و به تبع آن فرهنگی) در یک شهر.
در نمونه موردی شهر قم با بررسی ساختار شهر و نقش رودخانه قمرود در شکل گیری و روند توسعه و چشم انداز آینده شهر، محدوده حضور آن در هسته مرکزی شهر که به نوعی حوزه نفوذ حرم مطهر حضرت معصومه (س) می باشد، مورد توجه واقع شده است و نسبت به طراحی فضاهای متناسب با آن اقدام.
رساله حاضر شامل سه فصل شناخت، مبانی طراحی و طراحی و هر فصل نیز شامل بخش هایی می باشد:
فصل اول (شناخت)، در قالب سه بخش ارائه شده است. بخش اول، پیشینه تاریخی است که به بررسی تاریخچه قم و هویت آن می پردازد. در بخش دوم، زیست بوم منطقه، اعم از جغرافیای طبیعی و شرایط اقلیمی معرفی می شود و در بخش سوم، ساختار، بررسی روند رشد و شکل گیری شهر و عوامل موثر بر آن و استخوان بندی کالبدی – فضایی حاصل از آن در گذشته و حال و آینده، صورت می گیرد.
فصل دوم (مبانی طراحی)، در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول، فضای سبز، به بررسی جایگاه فضای سبز در زندگی نوین شهری و ضرورت ارتقاء کمی و کیفی آن و همچنین توجه به مبانی پرداختن به چنین مقوله ای در فرهنگ ایرانی در قالب دو موضوع باغ ایرانی و اسطوره چهار فصل، می پردازد. در بخش دوم، منظر آب، موضوع فضاهای شهری مبتنی بر حضور آب بررسی شده و جایگاه رودخانه ها در این میان و ضرورت های بایسته و مرتبط با آن تبیین شده و با مطالعه بر روی نمونه های جهانی آن، رابطه شهرها و رودخانه ها و تعامل فضایی و کالبدی و ساختاری بین آنها مطالعه می شود و در انتها بر نقش و جایگاه پل ها به عنوان یکی از ملازمان همیشگی رودخانه ها و یکی از عناصر تأثیر گذار بر شکل گیری منظر شهری، تأکید می شود.
فصل سوم (طراحی) نیز در دو بخش تدوین شده است: در بخش اول، نحوه شکل گیری ایده طرح، بر اساس معرفی سایت پروژه صورت می گیرد و در بخش دوم نیز کلیت و اجزاء طرح در قالب مدارک و تصاویر ارایه می شوند.
فهرست مطالب مندرج در پایان نامه:
فصل اول: شناخت
بخش اول: پیشینه تاریخی
معرفی قم
وجه تسمیه
قم در گذر زمان
مرکزیت علمی قم
جغرافیای سیاسی و اقتصادی
موقعیت
تقسیمات اداری و سیاسی
منابع اقتصادی
جغرافیای انسانی
جمعیت
مهاجرت
فرهنگ
جاذبه های گردشگری (ضمیمه1)
مناطق باستانی
اماکن مذهبی
خانه ها و ابنیه تاریخی
مراکز فرهنگی
بخش دوم: زیست بوم
جغرافیای طبیعی
ناهمواری های استان
جنگل ها و مراتع استان
بیابان های استان
منابع آبی استان
آب های سطحی (شامل رودها و دریاچه ها)
آب های زیرزمینی
ویژگی های اقلیمی استان
معرفی
دمای هوا
بارندگی
نم نسبی
فشار هوا
وضع آفتاب و تاثیر خورشید
باد، توفان و گرد و خاک
بخش سوم: ساختار شهر
ساختار کهن شهر قم
معرفی
شهر باستاني قم
شهر اسلامي قم
هسته مرکزي قم
عتاصر اصلی ساختار
ساختار معاصر شهر قم
روند رشد شهر در دوره معاصر
عوامل تاثیر گذار بر شکل گیری ساختار معاصر
چشم انداز توسعه
فصل دوم: مبانی طراحی
بخش اول: فضای سبز
پیشینه
مقدمه
جایگاه باغ در شهر ایرانی
شهر و فضای سبز
معیارها و استانداردها
ضرورت ها و سرانه ها
طبقه بندي پارك ها و فضاهاي مربوطه
معماري فضاهاي پارك
اسطوره چهار فصل
ضرورت موضوع
نقش چهار فصل در ادراک زمان
منظر عینی و ذهنی چهار فصل
بخش دوم: منظر آب
جایگاه شهری فضاهای آبی
ضرورت آمایش فضاهای آبی
توقعات موضوعي از لبه آب
معیارهای طراحی مناظر آبی
توقعات موردی از کناره رودهای فصلی
شهرها و رودها
رودخانه ها
کانال ها
منظر پل
مقدمه
مفهوم پل
معماری پل
منظر پل
ادراک پل
اولین پل
فصل سوم: طراحی
بخش اول: شکل گیری کانسپت طرح
بخش دوم: معرفی اجزاء طرح
ضمیمه1: جاذبه های گردشگری قم
ضمیمه2: فرهنگ عامه قم
ضمیمه3: پوشش گیاهی قم
منابع و ماخذ
طراحی منظر محدوده رودخانه قمرود (214.8 KB)
تعداد دانلود: 35
زمان آخرین دانلود: جمعه, 4 می 2018
------------------------------------------------------------------------------------------