این نوشتار معرفی پروژه ای است که در پاسخ به مسابقه “طراحی میدان ورودی شهر اهواز – یادمان دفاع مقدس” به عنوان یکی از گزینه های طراحی به سازمان زیباسازی شهر اهواز (برگزار کننده این مسابقه) فرستاده شد.
هر چند به دلایلی این طرح از جمله طرح های برنده مسابقه اعلام نشد، اما شهرداری اهواز به علت شناخت نکات مثبت این پروژه آن را به عنوان طرحی قابل اجرا در یک میدان شهری در اهواز مورد توجه قرار داد.
تصویر 1: دید از جنوب شرقی به میدان، ماخذ نگارنده
تصویر 2: سایت پلان
این مسابقه دو هدف عمده را دنبال می کرد:
- میدان به عنوان ورودی شهر اهواز
- میدان به عنوان ورودی برای کاروان های بازدید کننده از مناطق جنگی (راهیان نور)
ایده های اصلی طراحی این پروژه در راستای تامین اهداف مسابقه به قرار زیر است:
ایده های معماری
- توجه به اقلیم شهر اهواز در طراحی و فرم های معماری
– استفاده از مصالح بومی( همچون آجر و خاک خوزستان)
– تعبیه سایبان حصیری
– ایجاد حفاظ هایی در مقابل بادهای پر گرد و غبار (پایین رفتن از سطح زمین و دیوارهای مشبک)
– استفاده از گیاهان بومی مانند حصیرهای مو به عنوان سایبان و گیاهان فصلی همچون شقایق و لاله
- رعایت هماهنگی میان فرم های معماری داخل میدان و فضای شهری اطراف آن
– استفاده از قوس ها و نیم قوس های تیزه دار که در معماری بناهای اطراف میدان موجود است.
- دادن امکان حضور در میدان به انسان پیاده
– تعبیه فضاهایی عملکردی در داخل میدان همچون موزه شهدا و جایگاهی برای نشستن زیر سایبان
- برنامه ریزی مناسب برای حل مشکلات ترافیکی حال وآینده با تعریف ایستگاه و زیرگذر پیاده
– طراحی ایستگاه سواره (سامان دهی ایستگاه وسایل نقلیه درون شهری موجود برای جابه جایی مسافران شهر اهواز و ایجاد راه کندرو و ایستگاه اتوبوس های اردوهای راهیان نور در آینده)
تصویر 3: پلان موزه و زیر گذر (زیر زمین)
تصویر 4: مقطع A-A
ایده های منظرین
- ایجاد فضا به جای هر گونه المان یا مجسمه و گشایش فضایی برای ایجاد امکان نفوذ دید به ناظر سواره و پیاده
– پایین رفتن میدان به صورت پله پله (علت این امر احترام به انسان (پیاده و سواره) و نمایش خضوع، خاکی بودن ، سادگی و مردمی بودن رزمندگان و شهداست) در واقع برای این منظور از گذاشتن المان یا مجسمه در میانه میدان و بزرگنمایی مقیاس مجسمه در آن پرهیز شده است. زیرا المان یا مجسمه پیش از آنکه مفهومی را برساند با حضور بزرگنماییشده خود وجود خویش را به رخ می کشد و خودخواهی و بزرگنمایی می کند. این کار را با بستن دید انسان چه سواره و چه پیاده نسبت به محیط اطراف انجام میدهد.
تصویر 5: سطح های پله پله، ماخذ نگارنده
تصویر 6: نفوذ پذیری بصری، ماخذ نگارنده
تصویر 7: منطقه عملیاتی جنوب، ماخذ سایت
بنابراین در راستای همین هدف فضایی ساخته شده که بشود در آن راه رفت و چشم انسان حتی بدون حضور انسان در آن فضا (از بیرون) امکان چرخش و نفوذ در داخل فضا، تنوع دید و احساس را داشته باشد. علت چنین تصمیمی به خاطر احترام به شهدا و رزمندگان است که هیچگاه از حضور در میدان جنگ و جهاد و دادن خون و بذل جان هدفی چون خودنمایی، بزرگنمایی یا خودخواهی نداشتند.آنها خاکی بودند از جنس خود مردم و برای خود مردم. در میانشان هیچ تکبر یا بزرگ بینی نبود پس یادمانشان نیز نباید این چنین باشد بلکه باید برای انسان باشد یعنی در خدمت مردم.
پس فضایی فروتن و خاضع که به انسان احترام می گذارد و امکان دید را به انسان سواره در دور میدان و پیاده در داخل میدان می دهد، جانشین المان یا مجسمه شد.
تصویر 8: سلسله مراتب ارزشی، ماخذ نگارنده
– طراحی یک فضای ارزشی با سلسله مراتب که شکل دایره ای میدان نیز در شکل گیری این ایده نقش داشته است.
سطح بندی و پله پله شدن فضا تا کناره خیابان است که این سطوح، در معنا همان سطوح دفاعی هستند.که از دیوارهای مشبک در کنار خیابان به عنوان نمادی از شهرهای جنگ زده و تن های مجروح مدافعان از میهن شروع می شود تا به مرکز میدان و سطح نخل های سالم میرسد که نماد هویت و ارزشهایی است که در طول زمان پایدار مانده است.
مرکز دایره میدان قسمت ارزشمند و والای میدان است که همان صفه باغچه نخل های سالم، زنده، مقاوم و سر به فلک کشیده خوزستان است (نخل در همه جای ایران در دید مردم همیشه نماد مقاومت، ایستادگی، صبر و پایداری بوده است (خاطره منظری)). از جهت دیگر با اقلیم خوزستان سازگار و در ذهن مردم با جنگ، مقاومت و خوزستان عجین است. این نخل های مقاوم و زنده نماد هویت و ارزش های اسلامی ملت ایران است.
سطح بعدی میدان، طراحی حوضی به دور این نخل هاست که با کاشی های فیروزه ای کوچک پوشیده شده است. آب درون این حوض نماد پاکی است و دورتادور صفه نخل ها را فرا گرفته و آن را برای انسان غیر قابل دسترس و عزیز می نماید. کاشی های فیروزه ای حوض در روزهای گرم سال می تواند حضور آب را تداعی کند (در روزهای گرم سال به علت رطوبت بالای هوا بهتر است که آبی در حوض نباشد).
سطح بعدی، سطحی خاکی است که در جای جای آن گنبدهایی کوچک و خاکی با سوراخ هایی برای نورگیر و هواکش تعبیه شده است. این سطح دو راه پله به سمت پایین خود دارد که ورودی های موزه شهداست که به شکل سنگرهای زیرزمینی جبهه ها طراحی شده است. این نحوه طراحی به چند دلیل است:
ایده گرفتن از همین سنگرها
تامین دید به آب داخل حوض از فضای موزه
طراحی فضایی برای دیدن نمادهایی از دفاع مقدس برای مسافران جبهه
خنکی فضا به دلیل داخل زمین رفتن آن و برقراری جریان هوا به وسیله هواکش ها و نورگیرهای سقفی
تصویر9: سنگرهای خاکی، ایلام، ماخذ سایت elima.sub.ir
. انتخاب “عناصر منظر” (نشانه های منظرینی که در این مناطق دیده می شود و در ذهن بازدیدکنندگان به صورت خاطرات ذهنی ثبت می گردد) و استفاده به جا از آنها در طراحی هم به عنوان نماد ورود به این مکان برای کسی که برای بار اول به این مناطق پا می گذارد و هم به عنوان نمادی برای زنده کردن خاطرات ذهنی کسانی که پیشتر از این مناطق بازدید کرده اند.
– نخل های سوخته اروند کنار که به صورت نامنظم کاشته شده اند(نخل سوخته در سطوح دفاعی یاد شده و نخل سالم در تضاد با آن در فضای ارزشی مرکزی)
– دیوارهای گلوله خورده و سوراخ شده شهرهای جنگ زده (دیوار های مشبک دور میدان که تداعی کننده تنهای سوراخ سوراخ شهرها و انسان هاست).
تصویر10: مسجد جامع خرمشهر
تصویر11: عکس ماکت، ماخذ نگارنده
تصویر12: نخل سوخته اروند کنار
تصویر13: نخلهای زنده مرکزی، ماخذ نگارنده
– رمل های فکه(کف سازی محدود و نمادین در بعضی قسمت های میدان)
– سنگرهای مناطق جنگی و بناهای ساخته شده در این مناطق چه بناهای طاق و قوس دار چه دست ساخته هایی بومی با مصالح محلی همچون نی و حصیر (موزه، زیرگذر، قاب بندی ها، طاق و قوس ها و استفاده از مصالح بومی مانند حصیر، آجر و …)
– استفاده از گیاهان بومی مانند درخت نخل نماد ایستادگی و مقاومت
تصویر14: رمل های فکه، ماخذ: سایتphoton.parsiblog.com
تصویر 15 : استفاده از حصیر ونی در سازه های موقت مناطق جنگی
3.توجه به انسان در سه مقیاس بصری
– مقیاس سواره ای که در راه ورود به شهر این میدان را از دور و از داخل یک کریدور بصری می بیند
نمادگونه بودن منظر میدان برای انسان سواره و تداعی بزرگی و شکوه در عین خضوع با تعریفقاب بندی هایی با قوس های تیزه دار اسلامی تو در تو برای ایجاد سیالیت و نفوذ دید وی
تصویر16: ورودی میدان از سمت شهر اندیمشک (شمال غربی)
– مقیاس سواره ای که دور میدان حرکت می کند
اتصال خیابان و میدان به عبارت دیگر گسترش فضای میدان به خیابان های دور آن و دوخته شدن آنها به هم برای ایجاد حس حضور در میدان برای انسان سواره توسط نیم قوس هایی که در دو طرف خیابان قرار گرفته و در هنگام حرکت در اطراف میدان تداعی قوسی کامل را می نماید.
– مقیاس پیاده ای که در فضای اطراف میدان و یا در داخل میدان قرار دارد
توجه به مقیاس انسانی و ایجاد محرمیت برای او با پایی بردن سطح میدان و قراردادن دیوار های مشبک در اطراف آن
تصویر17: دوخته شدن میدان به خیابان ماخذ: نگارنده
. نام گذاری میدان به نام “سلام” برای ایجاد هماهنگی میان ذهنیت ناخودآگاه انسان ایرانی در برخورد اولیه و ورود به یک فضای شهری (میدان به عنوان ورودی شهر و مناطق جنگی) و منظر این مکان
طراحی یک فضای مکث و توقف شامل ایستگاه سواره کنار میدان و تعبیه زیرگذر پیاده برای ورود به میدان برای سلام و ایجاد آمادگی روحی و به نوعی اذن دخول گرفتن برای ورود به مناطق جنگی در صورت نیاز به توقف
تصویر18: میدان سلام
تصویر19: ایستگاه اتوبوس ها و ورودی زیرگذر به میدان، ماخذ: نگارنده