چکیده
یکی از جنبه های موفقیت یک فضای جمعی پایداری آن است.این که یک فضا بتواند طی نسل های گوناگون و در گذر سالیان دراز همواره پا برجا و استوار بماند از نمودهای پایداری آن فضاست.به ویژه فضاهای جمعی که حاصل تعامل انسان ها می باشند.این فضاها برای زنده ماندن نیاز به عناصری دارند که می توان این عناصر را در دو گروه اصلی عناصر طبیعی- تاریخی و آیینی-مراسمی دسته بندی کرد.شاید بتوان گفت که عنصر آیینی-مراسمی نقش بسیار تعیین کننده ای در این زنده سازی ایفا می کند و نقش روح را دارد برای کالبد یک فضا.در مقاله پیش رو ابتدا سعی بر این است که جنبه های مختلف این تاثیر باز شناخته شود وسپس به طور اخص مراسم قربانی کردن و عید قربان شهرستان نیاسر مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد.
فضای جمعی جایی است که حیات اجتماعی در آن جریان دارد و به دلیل یک واقع تاریخی و اجتماعی یا برنامه از پیش تعریف شده در خاطره جمعی مردم جای دارد. “این فضاها مکان‌هایی‌اند که بیشترین برخوردها و کنش میان افراد درآن‌ها به وقوع می‌پیوندد و شامل تمام بخش‌هایی از شهرند که مردم به آنها دسترسی فیزیکی و بصری دارند. بنابراین مرزهای این فضاها، خیابان‌ها، پارک‌ها یا… میدان‌ها با بناهایی که آنها را محدود می‌سازند، تعیین می‌شوند.”(تیبالدز،1385)فضای جمعی، “بستر مشترکی که مردم فعالیت‌های کارکردی و مراسمی را که پیوند دهنده اعضای جامعه است، در آن انجام می‌دهند؛ چه روزمرگی‌های معمولی باشد و چه جشنواره های دوره ای”(مدنی پور،1379)
کالبد فضای معماری خود به تنهایی و به صورت مجرد در برگیرنده هویت ویژه ای نیست و ماندگاری بدون هویت غیر ممکن به نظر می رسد.هویت و روح یک کالبد معماری می تواند یک واقعه تاریخی ، یک خاطره جمعی،یک عنصر طبیعی،… باشد که فضا را در ذهن مردم مانا و پایدار می نماید و حس تعلق به فضا را افزایش می دهد.البته بسته به میزان قوت و یا ضعف این عناصر و میزان فراگیر بودن آن در میان مردم حس تعلق ایجاد شده نسبت به آن فضا متفاوت خواهد بود.
آیین و مراسم مذهبی نیز که عامل وحدت بخش میان انسان ها است ،می تواند به عنوان یک عامل اساسی در زنده نگه داشتن یک فضا مطرح شود.از آن جا که ایرانیان چه پیش از اسلام و چه پس از آن مردمانی دین دار و معتقد بوده اند و دین و مذهب در عمق وجودشان (از همه ی اقشار اجتماعی)رسوخ کرده است ، این عامل می تواند به عنوان یک عامل اصلی در پایداری یک فضا مطرح گردد.
مختصری از پیشینه تاریخی شهر نیاسر
نیاسر دارای پیشینه تاریخی به قبل از اسلام و زمان ساسانیان می رسد که به نقل کتاب تاریخ قم و تاریخ کاشان این چنین نوشته اند: (و در تاریخ قم بوصفی دیگر) وجه تسمیه نیاسر و بنا و بنیاد آن جا ناطق است که اردشیر پادشاه عجم بعد از فتح و غلبه اصفهان بر سر این چشمه آمد.محلی رفیع و خوش آب و هوا یافت.گفت همانا سه روز عشرت کنیم، چه این محلی است با روح و فضا و از وفور گل و لاله و ریا حین «نگار خانه (نگار نامه) چین است و نقش ارتنگی». بزمی ملوکانه آراستند.افریدون که سردار لشکر اردشیر بود چنین گفت که گل دریا حین بزم شراب اهل رزم سرهای شجاعان است.گویند سیصد سر از ابطان و شجاعان اصفهان همراه داشت، حاضر ساختند. گویا به این زبان و لغت بیان نمود که «هرایند خرن آفرینان سر» یا هرآئیند خرن آفرینان سر (تاریخ قم ص ۷۷) و بدین جهت به نیان سر (تاریخ قم ص ۷۸) موسوم شد و از کثرت استعمال نیاسر می گویند.
شهر نیاسر یکی از مراکز سکونتی کهن سرزمین ایران است. آثار و بقایای بسیار همچون چارتاقی و غارنشینی و لایه زیرین آن نشانگر وجود تمدن و انجام آیین و آیین های کهن است. با ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ساکنان منطقه، برخی از آیین های کهن تداوم یافته یا در قالب آیین اسلامی و مذهبی نمود یافته اند.
1.عکس هوایی شهر نیاسر
آیین منطقه نیاسر آمیخته با میراث گرانبهای باستان و اعتقادات مذهبی است. در سرزمین خدا پرستانی که پرستش خداوند را به پیامبری زرتشت آغاز کرده و ایمان را با اسلام آوردن به کمال رسانده اند، آیین ها ریشه ای بس کهن دارد. در جای جای نیاسر، در رفتار و آداب و رسوم مردم، در شادی هایشان، در جشن هایشان، در اندیشیدن و ساختن و زیستن آنها و بر سر مزارهای عزیزانشان، در همه جا می توان ردپایی از آیین را دید.
هر ساله در روز عید قربان اهالی محله سرکمر و برزه دون در قدیم در کنار چشمة اسکندریه و در حال حاضر در محوطه مسجد امام حسن (ع) ،گاوی قربانی کرده خون آن را بر آب می ریزند و همراه با آب از آبشار پایین ریخته و به باغها و مزارع برود زیرا اهالی اعتقاد بر این دارند که این خون باعث پر برکت شدن آب شده و از کم شدن آب جلوگیری می کند.
2.مراسم قربانی کردن
3.جوی آب منشعب از سرچشمه
نتیجه گیری
در نهایت با بررسی نمونه موردی مسجد امام حسن(ع) شهرستان نیاسر به عنوان یک فضای جمعی زنده و موفق می توان این گونه نتیجه گیری کرد که مذهب و مراسم آیینی نقش بسزایی در زنده نگه داشتن یک فضا دارد ،به خصوص فضاهای جمعی که از تعامل میان انسان ها شکل می گیرد و به حیات خود ادامه می دهد. نکته قابل ذکر در این نمونه موردی این است که با تغییر مذهب و اعتقادات این مراسم آیینی تغییر یافته و خود را با شرایط جدید تطبیق داده و موجب گشته که این فضا برای همیشه در یاد و خاطره کاربران آن ماندگار باشد.