پارک هاي موضوعي با مالکيت خانوادگي
پارکهاي تفريحي مدرن امروزي با نمونه هاي گذشته تفاوتهاي زيادي دارد. در آغاز پارکهاي تفريحي معمولآ متعلق به خانوادههاي ثروتمند بودند؛ نظير مزرعه نات بري ((Knott’s Berry. در دهه 1920 خانواده نات اراضي کنار جاده اي را که شامل يک رستوران مرغ سوخاري بود خريداري کردند. ظرف مدت چند سال صفي از مشتريان براي رستوران تشکيل مي شد وآنها براي پذيرايي از این جمعيت و قابل تحمل تر کردن مدت اتنظار در صف “شهر ارواح” را در 1940ساختند که در آن از بناهاي واقعي غرب وحشي استفاده شد. در سال 1968 مالکين نحوه ورود به مجموعه را تغيير دادند و آنرا به يک پارک شادي تبديل کردند به خاطر اين تاريخ بلند و بالا اين مزرعه هم اکنون ادعاي اولين پارک موضوعي آمريکا را دارد.(دانشنامه مجازی ویکی پدیا)
ولي شايد درست تر اين باشد که شهرک پاپا نوئل که در سال 1935 در ايديانا بر پا شد و شامل قصر پاپا نوئل و ساير جذابيتهاي اين کاراکتر است به عنوان اولين پارک موضوعي مدرن آمريکا شناخته شود که بعد ها بهHoliday تغيير نام داد .(همان)
در دهه 1950 خانواده هرسچند herschend)) عملياتي براي جذب توريست در ميسوري تحت عنوان غار عجايب را آغاز کرد. 10 سال بعد با مدرن کردن غار، تعداد کثيري از مردم در انتظار تور اين غار بودند. اين خانواده يک شهرک معدني قديمي را بر بالاي اين غار بازسازي کردند. گاهي يک روستاي کوچک يک پارک موضوعي مي شود مانند شهرک دلار نقره اي که هنوز هم در مالکيت اين خانواده است. ساير پارکهاي موضوعي اين چنيني عبارتند از : سرزمين وحشت کودکان که 1950 در کاليفرنيا افتتاح شد که گونه اي از پارکهاي حيوانات است که مجددآ مفهوم قاره پاسيفيک يا دنياي درياها را معرفي مي کند. (همان)
پارک موضوعی؛ مدارس آینده
در جريان ساخت فضاهاي تفرجگاهي از قرن 15 به بعد در غرب (بعد از رنسانس) با يك گونه نسبتا سابق از پارك مواجهيم. پارك محلي بود كه گونه هاي برگزيده اي از طبيعت در آنجا نگهداري مي شد. ابتدا این گونه ها گزینشی بود که با تغییر دیدگاهها این گزینش تعدیل شد و عمومیت پیدا کرد. اکنون پارک دارای توجه عمومي و همه جانبه به طبيعت است . به هر حال در تمام اين سالهاا پارك نمونه اي از تقلید طبيعت است. (منصوری: 1387)
امروزه و در قرن بيستم شاهد رويكرد جديدي به پارک هستيم: شكوفايي اين ايده از اينجا، بعد از شكستن حصار دور پارك ايجاد شد. در این حالت پارك ديگر گلخانه و محل نمايش گياهين نيست. بلکه يك فضاي آميخته به عناصر جاري زندگي و عناصر طبيعت در تركيب با هم است. مثلا در پارك خطي نيس فاصله و لبه اي بين پارك و زندگي شهري وجود ندارد و پارك از تك عملكردي به حالت چند عملكردي مي رسد. پارك ديگر به هدف جمع آوري آب و گياه نيست و به جاي اينکه تقليدي از طبيعت باشد، مي تواند تقليد از يك موضوع يا سوژه باشد. مي تواند فقط يك عملكرد را در خودش جاي دهد یا يك موضوع را در ذهن قوي كند. (همان)
هدف در اینجا يك امر آموزشي است و توجه دادن مخاطب به يك نكته معرفتي را نيز درون خود دارد. يعني آنچه انسان در طبيعت با آن مواجه است ولي به نكاتي توجه نمي كند، در اين پاركها مورد توجه قرار می گیرد. پاركهاي موضوعي در حال وارد شدن به دانش انسان هستند. در این فضاها فرد متوجه منظور مورد نظر طراح می شود. پارک در اینجا به یک وسيله براي توجه دادن مردم به موضوع خاص تبدیل شده است و منظره سازي از سطح حداكثر نمادين و حداقل محسوس به سمت يك منظره سازي معنا بخش و پيام رسان و تامل برانگيز حركت مي كند. در واقع در پاركهاي موضوعي سعي مي شود در روند فضاسازي و منظره سازي يك موضوع پیگیری شود.(همان)
پارکها درسهاي انساني درباره ملموس تر کردن قصه هايمان دارند. همچنين به بازديد کننده ها در طي مسير راههاي ناهمواري را پيشنهاد مي دهند و ما بايد در طول مسير آنچه راکه مي آموزيم انتخاب کنيم. معناي اين آزادي جديد اينست که موضوعاتي که قبلا تحميل شده اند مي توانند دوباره در مرکز توجه قرار بگيرند؛ نه آنطور که دوباره با پيوستن به آنها غرولند کنيم بلکه از عمق و زيبايي آن لذت ببريم.(Chappell :2002: 122)
البته در نظر داریم که همواره باید رويكرد زيبا شناسي و محظوظ بودن در ساخت فضا رعايت شود؛ ولی ديگر این تنها هدف نیست، بلكه پارک بايد در خدمت انتقال معنا باشد. پاركهاي موضوعي، وجه دانشي و بينشي را به پارك اضافه مي كندو اين طبيعتا از وجه حسي قضيه كم مي كند. باغهاي بوتانيك و باغهاي منظرين از نمونه هاي باغهاي موضوعي هستند. (منصوری: 1387)
مطابق مطالعات و اسناد موجود از دو دهه گذشته در مورد پارکهای موضوعی، پتانسیل خوبی در انتخاب موضوعات تاریخی برای جذب توریستهای محلی دیده شده است. همچنین در یک تحقیق از استرالیا مشخص شده است که میزان صحت اطلاعات و عناصری که در این پارکها بکار گرفته می شوند، نقش مهمی در تعیین سطح رضایتمندی از تجربه بازدیدکنندگان پارکها دارد. [2009:Yoonjoung Heo, Lee]
پارکهاي موضوعي در مقام مقايسه با موزه ها
تفاوت کمي بين پارک هاي موضوعي، پارک هاي سرگرمي، مراکز تفريحي و موزه ها وجود دارد، مخصوصاً در مواردي که نقش آنها در تأمين سرگرمي و تفريح و گردشگري است. اين کاملآ امکان دارد که برخي تکنيکهاي پارک موضوعي- مانند بهره گيري از تاريخ يا تعارض زمان ومکان – مشابه موزه ها باشد که روشی کليشه اي و همچنان آشنا برای گروهي از مردم در ساده سازی گذشته است. موزه ها پر از تجربه هايي است که خبر از داستانهاي پيش پا افتاده، افکار مهم و گمنام، عناصر پيچيده و جذاب زندگي و بي مزگي درباره پيشرفت فناوري وزيبايي اشکال دارد. موزه هاي در فضاي باز خيلي به ندرت موضوعي از زندگي زمان قديم را براي نمايش جزئيات بيشتر در زندگي جانشين مي کنند که همان تجربه هاي مردم در زندگي را نشان ميدهد. (Chappell :2002: 119)
با اين وجود تفاوتهاي عميقي وراي برتريهاي تعريفي بین موزه ها و پارکهای موضوعی وجود دارد: اينکه پارکهاي موضوعي هدفمند، سودمند هستند در حاليکه موزه ها داراي هدف دو وجهي آموزش و نگهداري هستند (محافظت از بنا، اشياء، منظر، موارد ثبتي يا مهارتها). و يا اين حقيقت که موزه ها عموما فاقد حيوانات شبيه انسان با سر بزرگ کاملآ قابل مشاهده هستند، اشيائی که در پارکهاي موضوعي گرايش به ظهور آنها بسيار بيشتر و سريعتر است و اين يک وجهه تحريک کننده قوه تخيل و فکر است و دقيقآ هر کنشي واکنش خود را پوشش مي دهد. حرکت در موزه ها کمتر کنترل شده و جابجايي در آن براي نمايش منظر و موتيفهاي حرکت عابر پياده نيست؛ با اين حال هنوز درسهايي هست که مي تواند به موزه ها حيات ببخشد .( Chappell :2002: 120)
تجربه نشان ميدهد که ممکن است موزه ها به راحتي اجتناب پذير باشند. کنش و اقدام و محيط زنده بد و مضر نيست. هر دو مي توانند آموزش فرهنگي نسل آينده را بر عهده بگيرند. موزه ها بايد براي استفاده بيشتر عملي، هيجان انگيز و تجربي شوند تا تفکر خلاق و علاقه را به جوش آورند. از طرفي آفت پارکهاي موضوعي هم اينست که با جذابيت صرف و بدون آموزشهاي واضح يا اشياء غير موزه اي مي توانند به يک قلمرو تجاري صرف تبدیل شوند. (همان)
پارکهاي موضوعي به خوبي موزه ها نشان ميدهند که مشاهده اعمال و بهتر از آن مشارکت در آن، جذابيت زيادي ايجاد مي کند. در گذشته موزه هاي تاريخي سايت و بسترکار را ساخته و تهيه مي کردند و سپس آنها را به روي عموم باز مي کردند. در دهه 1920 در اوايل 1930 شرکت ويليامز برگ و راکفر از تعداد مسافران به شهر خود شگفت زده و نگران شدند. اين مسافران مي آمدند تا کار بر روي موزه ویلیامزبرگ را قبل از با زگشايي آن تماشا کنند. اکنون ما مي دانيم که مشاهده امور حتي اگر تلاش برا ي ساخت يک موزه باشد، هم خاطره انگيز و هم يک کار بازاري است و البته بار آموزشي بيشتري هم دارد. در قرن آينده موزه ها نقش قوي در آموزش خواهند داشت؛ بخصوص اگر امکان ايفاي نقش و همکاري در آن نيز موجود باشد. اگر به موزه ها هوشمندانه روح ببخشيم، نسل پارکهاي موضوعي آینده خواهد آمد. .(Chappell :2002: 122)
بررسی آینده پارکهای موضوعی
تا اینجا تعریف و تاریخ گونه ای رایج از منظره سازی دوران خود را بررسی کرده و به نقش آموزشی آن اشاره کردیم. سوالی که در این بخش از مقاله عنوان می شود آینده این پارکهاست. اینکه آیا حیات آنها در دنیای آینده تداوم می یابد یا با تغییر و تحولات جوامع مانند بسیاری از مفاهیم و موجودیتهای تاریخی محکوم به فنا هستند؟ پارکهای تماتیک جزو دانش منظر هستند. با علم به اینکه منظر به عنوان یک کالای فرهنگی متاثر از انسانها و جوامع است، و این دو مقوله نیز خود عناصر متغیری هستند، آیا اساسا آینده چنین چیزی قابل پیش بینی است؟
امروزه برای ما پارک به عنوان یک فضای تفرجی، مکانی به هدف گذران اوقات فراغت و لذت بردن از طبیعت است. اما با تغییرات آدمی و مفاهیم ذهنی او، رویکرد به پارکهای موضوعی چگونه خواهد شد؟
در بسياري از شهرها طرحها و برنامه هاي تفرجي معمول و قديمي، که با مدل هاي نوين اوقات فراغت مردم و مفاهيم جديد طراحي و فنون مديريت سازگاري ندارد، کارايي خود را از دست داده اند. (ميکاييلي:1383: 11) در اکثر جوامع شهري، به دليل تغيير طرز زندگي بحرانهاي مالي و جمعيتي، گرايشهاي سنتي در ساخت مکانهاي فراغتي ديگراعتباري ندارند. (همان: 89) در گرايش مدرن و معاصر برنامه ريزي شهري، الزامي به دفاع از برنامه هاي تحقيقاتي و تمرکز بر روي کيفيت پارکها به جاي کميت آن (سرانه فضاي سبز) وجود دارد. (همان: 91)
در یک دیدگاه سنتی ما بسوی تقلیل ساعت کار و کاهش سن بازنشستگی و افزایش دسترسیها پیش می رویم. در این شرایط فعالیتهای تفرجی با همان فرم ساده ادامه می یابند و افراد بیشتر اوقات فراغت خود را در مناطق حومه و بیرون شهر خواهند گذراند.(ميکاييلي:1383) در یک دیدگاه مترقی، انسان آینده، تفاوتهای کوچکی میان کار و اوقات فراغت می بیند. در یک جامعه غنی مردم تمایل به گذران جمعی اوقات فراغت دارند. (همان)
ابعاد جدید تفرج
در طبقه بندي جاذبه هاي گردشگري و تفريحي، جاذبه هایی که می تواند موضوع پارکهای تماتیک قرا بگیرد به شرح زیر است:
- جاذبه هاي فرهنگي نظیر سايت هاي تاریخی / باستان شناسي
- بناهاي معماري /مقبره ها و بناهاي يادبود
- موزه ها
- کنسرت ها و تئاتر
- سايت هاي صنعتي
- و رويدادهایی نظیر جشن ها و رويداد هاي جمعي – رويدادهاي مذهبي – رويدادهاي ورزشي – رويدادهاي بازرگاني. (اینترنت)
با این حساب، تفریحات آینده می تواند فعالیتهایی نظیر مثالهای زیر باشد: پرواز با بالن، پیاده روی در آب، فتو گردشگری در طبیعت بکر، غار پیمایی، یوگا در دامان طبیعت، اسکی روی شن و… که شاید لازم نباشد برای این تفریحات به خارج از شهر رفت و بتوان هر کدام از آنها را در یک پارک موضوعی برگزار کرد! (ميکاييلي:1383)
ديسني لند و پارکهاي سازماني :
پارکهاي موضوعي يا حول يک محور خاص پايه گذاري شده يا به چندين حوزه موضوعي مجزا تقسيم مي شوند. بزرگترين آنها مثل سرزمين والت ديسني در فلوريداي آمريکا، به واقع محل چندين پارک موضوعي مختلف در محدوده خويش است. در حال حاضر نيز محدوده فلوريدا و بطور خاص اورلندو (Orlando) بيش از هر جاي ديگري در جهان به پارکهاي موضوعي خويش مي بالد. نقطه شمال شرقي آمريکا به طور برجسته منبع و سر چشمه پارکهاي تفريحي سنتي نجات يافته و زنده امروزند. (دانشنامه مجازی ویکی پدیا)
با آغاز به کار کردن ديزني لند در دهه 1950 پارکها بخشي از مجموعه هايي شد در تلويزيون و فيلمها برنامه هاي عصر گاهي و… نشان داده مي شدند. والت ديسني در مورد پارک خود از مزرعه خانواده نات و باغ تيوولي الهام گرفت، چراکه خود او از بازديد کننده هاي دائمي اين دو جا بود. ديسني تاثير ايندو را با شخصيتهاي کارتوني محبوب و نگرش ويژه خود را تلفيق کرد تا ديسني لند متولد شد. تولد اين پارک در 1955 در کاليفرنيا براي هميشه صنعت پارکهاي موضوعي را متحول کرد. کليد اين تغيير جايگزيني معماران با هنر مندان صنعت سينما بود .
در جديد ترين و چهارمين پارک موضوعي والت ديسني، بازديد کنندگان با کوير، دروازه آب، تسخير کوههاي ممنوعه، بازگشت به زمان دايناسور هاي وحشي، سفر با يک کاروان واقعي به قلب آفريقا، مشاهده يک ببر در ميان ويرانه هاي دهکده هاي آسيايي و باستاني مواجه مي شوند .اين پارک در جزيره اکتشاف قرار دارد؛ جاييکه درختان و برجها 145 فوت بالاي سر مهمانها قرار دارند و درخانه ها فيلمهاي سه بعدي طنز با جلوه هاي ويژه به نمايش در مي آيد. (www.nowt2do.co.uk)
در ادامه و برای درک تنوع موجود در این نوع منظر چند پروژه مختصراً معرفی می شوند :
Dubailand: پارک تماتیک دبي – رویای آینده
مساحت: 3 میلیارد فوت مربع
اين مجموعه هنوز در حال ساخت وتوسعه است. (البته با نگراني هاي اقتصادي اخير تهديد اين مي رود این به یک شرایط دائمی براي اين مجموعه تبديل شود) ، اما اگراين پروژه به اتمام برسد، يكي از غول ترين و بزرگترين پاركهاي موضوعي خواهد شد. اين پارك که در سمت راست گنبد برفي دبي قرار دارد، يكي از چرخهاي بزرگ اقتصاد دبی خواهد شد.(www.pocketburgers.com)
چرخ فلک ستاره اي : در واقع ، چرخ فلک دبي از نظر ارتفاع دومين چرخ فلک دنياست و اين يكي از بزرگترين چرخ و فلك هاي جهان مي باشد. صعود و فرود در اين چرخ و فلك حس غريبي به انسان مي دهد. اين صعود در كنار قوس ستاره نشان صورت مي گيرد كه بسيار با زحمت حركت مي كند و به همراه خود هيجان زيادي را به دنبال دارد. (همان)
در يك بخش كوچكي ازاين Dubailand در آينده قرار است كه شهر Arabia ساخته شود كه در اين قسمت كوچك دایناسورهاو ترن هاي هوايي براي حمل و نقل موجودند. اين يكي از برنامه هايي است كه قرار است در آينده اين پارك انجام شود البته در دروازه اين شهر كوچك يك بازار بزرگ كه البته بزرگترين در جهان است ساخته مي شود . اين بازار در معرض خطر حمله دایناسورهاست كه اين خود براي ايجاد هيجان بيشتر در پارك است. اين قسمت از پارك ساخته شود يا نشود با خواندن اين متن انسان به فضا می رود ؛ حال ممكن است اين تنها سرابي در كوير باشد !. (همان)
باغ درختان سرو فلوريدا ؛ يک پارک موضوعي Cypress Gardens
درختان انجیر معابد
اين پارك يك پارك تفريحي پر هيجان است كه حس ماجراجويي را در انسان بر مي انگيزد. هيجان هاي خاصي در اين پارك وجود دارد كه شما به محض ورود با آن مواجه مي شويدكه شامل پنج كشتي و بلندترين سواري هاي چرخنده جهان، كشتي هاي دو طبقه پر از رنگهاي شفاف، اسبهاي چرخنده و خطوط راه آهن چوبي است كه يك قطار ماجراجويانه از روي آن به حركت د ر مي آيدو… در واقع در اين فضا خنده و هيجان بيشتر از گل و گياه فرياد مي زند! (www.reserve123.com)
سروي كه در يك باتلاقي فرو رفته و بيش از 70 سال پيش كاشته شده است و يك نقطه عطف در اين پارك مي باشد كه لطف و زيبايي خاصي را به اين پارك داده است و در واقع نامگذاري آن را سبب شده است . درختهاي انجيرمعابد در اين پارك كه توسط خود طراح كاشته شده است اكنون بعد از 70 سال هنوز پابرجاست. همچنين داراي يك باغ گياه شناسي مي باشد كه گونه هاي گياهي عجيب و غريب و بومي در اين محدوده كاشته شده است . ]همان[
دریاچه انعکاس
این پارک داراي يك gazebo مشهور است كه هنوز هم پابرجاست و اطراف آن محدوده وسيعي از چمن مانند زمرد سبز گسترده شده است كه مانند تخت هاي عظيم رنگي هر ساله خود نمايي مي كند. ساير باغهاي اين مجموعه لذتهايي شامل درخت آرايي نوين . گل آرايي و هرس كردن درختان به صورتي هيجان آور .يك آبشار بزرگ كه از لابه لاي اين درختان نوين و هرس شده سرچشمه مي گيرد و يك چشم انداز زيبا و يك نقطه مطلوب را براي عكس پديد مي آورد. (همان)
Gazebo مشهور پارک – نمونه ای از هرس و گل آرایی
داراي يك زمين زراعي وسيع كه به چهار قسمت تقسيم شده كه شامل علف ها .سبزيجات.باغ گلهاي رز و زيبا و چمن هاي يكدست كه شما مايليد با كفش در اين چمن ها قدم بزنيد و خود را دردل طبيعت احساس كنيد. ديگر عملكردهايي كه در اين پارك انجام مي شود شامل جشن ها و كنسرت ها مي باشد و دراي بازارچه اي براي خريد . داراي رستوران ها و كافي شاپ هاي متعددو… . ]همان[
کتابشناسی فارسی:
- کاندلیس،ژرژ. “پژوهشی در فراغت”. 1362.
- کلی، ؟. “جامعه شناسی فراغت”. 1374.
- منصوری، سید امیر. “جزوه درس آشنایی با منظر معاصر”. تهران. دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا. 1387.
- ميکاييلي، عليرضا. “سازماندهي، برنامه ريزي و طراحي تفرجي و اوقات فراغت”. گرگان . دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبيعي .1383.
منابع انگلیسی:
- Chappell,A .Edward .“Theme Park Landscape:Antecedents and Variations”. Washington,D.C. Dumbarton Oaks Research Library and collection,2002.
- Cerver, Francisco Asensio. “The world of temporary Architecture”. Cambridge, UK. 2005.
- Yoonjoung Heo, Cindy. Lee, Seoki. ” Application of revenue management practices to the theme park industry” . aSchool of Tourism and Hospitality Management ,Temple University, United States.March 2009