مقدمه:
گرایش و تمایل به آب و ستایش آن از دیرباز به شکل های گوناگون وجود داشته است. در باغ ایرانی صورت های مختلف حضور آب ،شرط زیبایی منظر است. علیرغم یک گمان نادرست که توجه به آب در باغ ایرانی را به اقلیم خشک ناحیه مرکزی ایران نسبت داده اند، تصور باغ ایرانی به مثابه یک کل،بدون نقش آفرینی آب، ناممکن است. ) چشمه عمارت هایی که از گذشته برای ما به یادگار مانده است موید علاقه ایرانیان به آب در دوره های مختلف بوده است.هرگاه مقدار بیشتری از آب در دسترس بوده نقش پررنگ تری از آن را در ساخت منظرین باغ می توان دید ( منصوری ،1384 ، 60)
در باغ چشمه علی دامغان ، وجود یکی از این چشمه عمارت ها در میان آب ، جلب توجه می کند. بنایی 2 طبقه با ارتفاعی حدود 8متر که روی سکویی نشسته است. در این عمارت همانند آنچه که در دیگر کوشک های میان آب در دیگر باغ ها (مثل ائل گلی تبریز) می بینیم،تلاش شده تا بنا با ترفندهایی، هر چه شفاف تر شود.علت این کار همانطور که می دانیم ایجاد دید و چشم انداز بیکران به سمت منظر است. قاب سازی های متعدد در هر دو سمت بنا و ایجاد بازشوهای بزرگ ، نفوذ بصری را از هر سو دوچندان کرده است.

تصویر 1: دید از ورودی به کوشک اصلی

اما این بنا با بناهای مشابه و کوشک های میان آب تفاوتهایی دارد.با کمی دقت در نمای دو طرف این بنا متوجه می شویم که بنا در 2نما تزئینات متفاوتی دارد. هرچند در کل بنا تزئینات کم است و تزئینات در حد همان سنتوری و ستونهای چوبی خلاصه شده است. این امر به اهمیت منظر اطراف دلالت دارد.نمایی که به سمت ورودی باغ رو کرده است دارای قابسازی های متعدد و کاملا بدون تزئین است.اما نمای پشتی که رو به سرچشمه است ،دارای یک سنتوری و دو ستون چوبی در 2طرف است.این اتفاق بنای کوشک را دارای پشت و رو کرده است.بر خلاف آنچه در اکثر کوشک ها در باغ ایرانی می بینیم که بنا به سمت ورودی باغ رو کرده است و منظرسازی نیز غالبا در همان سمت صورت میگیرد.در کوشک های میان آب نیز مانند کوشک ائل گلی تبریز ، بنا متقارن بوده و از همه طرف دید یکسانی به منظر اطراف وجود دارد.

تصویر 2: بنای سر در ورودی

در ساده ترین حالت ، شاید بتوان دلیل این کار را تفاوت تاریخ ساخت بنای سردر و کوشک اصلی دانست.شاید در ابتدا بنای سردری وجود نداشته و ادامه باغ از الحاقات بعدی بوده است. اما با توجه به اینکه تاریخ بنای اصلی مربوط به دوره قاجار بوده ولی  روی بنایی مربوط به عصر صفوی ساخته شده است، میتوان پرسید چرا در اصلاحات بعدی تزئیناتی به نمای جلویی الحاق نشده است .در نتیجه شاید به علتی دیگر این کار صورت پذیرفته باشد. شاید بتوان گفت اهمیت سرچشمه و مقدس دانستن آن سبب شده تا بنا به سمت مظهر آب رو کند. وجود پارچه هایی که در محل جوشش آب وجود دارد ، نوع دیگری از این احترام و مقدس دانستن آب است. بستن دخیل به محلی که آب از آن می جوشد نشان دهنده سنتی است که در آن آب عنصر مقدس است و رسمی است که از دیرباز و در سنت های باستانی نیز رایج بوده است.

تصویر 3: نمای اصلی کوشک

نتیجه گیری:
افسانه های آب، الهه آناهیتا و تعبیر قرآن که آب را منشا حیات و عامل طهارت و پاکی دانسته ، معنایی توأم با قدسیت برای آب ساخته که تفکیک آن از عنصر آب در ذهن ایرانی ممکن نیست.چنین معنایی زمینه ساز طرح آب به عنوان عنصر معنوی صحنه باغ ایرانی شده است.از آن پس هنرنمایی باغساز و منظره پرداز ایرانی است که در لطافت ذوق و ظرافت هنر توانایی ویژه ای دارد به کار می آید تا این عنصر ارجمند را به صورتهای گوناگون متبلور و برجسته سازد (منصوری ،1384،60 )

تصویر 4: دخیل بستن به مظهر چشمه

منابع:
منصوری ، سیدامیر، درآمدی بر زیبایی شناسی باغ ایرانی ،فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر،سال دوم ، شماره سوم، بهار و تابستان 1384،تهران.