آب پخش کن که در اصطلاح محلی آبیاری سنتی سمنان آن را “پارا” می نامند در شمال شهر سمنان واقع شده که به واسط شیب دار بودن زمین ، آب رودخانه گل رودبار (در شمال شهر سمنان) با سرعت به مخزن اولی آب میریزد. تعداد این مخزن ها شش عدد است. هر یک از این مخزن ها نسبت به دیگری در سطح بالاتری قرار گرفته است که پله ای شکل به هم مربوط می گردند. در جهت طولی هر مخزن چوبی به نام “برجن” نصب گردیده است که آب از آن سرازیر شده و به مخزن بعدی وارد می شود.
طول مخزن ها و برجن های شمالی کمتر از برجن های جنوبی و انتهایی در نظر گرفته شده است، پهنای بین هر دو برجن 2.5 تا 3 متر بیشتر نمی باشد . در مخزن ششمی آب تقریبا بدون حرکت مشاهده می شود و طول برجن این مخزن به پنج قسمت تقسیم شده و به طوری که آب آن به پنج نهر جدا از هم سرازیر می شود. دیواره هایی نهر ها را از هم جدا میکند و در محل اتصال این دیوار ها با برجن سنگی ، به شکل منشور مثلث القاعده گردیده است تا هنگام ورود آب به نهر اصطکاک کمتری داشته باشد.
آب سمنان از 32 “پی” که واحد بنیانی تقسیم آب است تشکیل می شود . جمع گردش آب سمنان در طول ماه ، 15 شبانه روز است که آن را “درجان” می نامند. در هر ماه، 13 روز آب برای مصرف مالکین جاری می شود. اما 36 ساعت برای مصرف باغ های “جزین” ، “چهل تن” و “گله رودبار” اختصاص دارد و 12 ساعت باقی مانده هم برای استخر های خارج سمنان می باشد. بنابراین در هر گردش آب، 48 ساعت جریان آب به سوی شهر سمنان بسته می شود که در اصطلاح سمنانی “بری در” نامیده می شود.
حجم آب نهر ها در روزهای معین کم و زیاد می شود و این نوسان به سبب تعداد مالکین یا “آب برها” در هر روز کم و زیاد می شود و ناچار به نسبت تعداد مالکینی که در هر “آب روز” برای گرفتن آب مراجعه می کنند، فشار آب در نهر ها کم یا زیاد می شود و “انگار نویس” در واگذاری نوبت نقش مهمی دارد.
در مسیر حرکت آب در هر یک از نهر های شش گانه سیستم آبیاری سمنان، آسیابهایی بود که چرخ آنها با نیروی آب همین نهر ها می چرخید و گندو و جو مردم سمنان بدون پرداخت وجهی آرد می کردند و این بر اساس سنت تاریخی محل بود که آسیاب به هر حال باید با آب بگردد. آسیابان نه تنها برای آب وجهی پرداخت نمیکرد ، بلکه به وسیله همین آب، باغ کوچک خود را که در کنار آسیاب خود داشت، مشروب می کرد. آب در مسیر خود به تنوره آسیاب می رسید و پس از به گردش در آوردن چرخ های آسیاب از مجرای زیر آسیاب به نهر می پیوست . تعداد این آسیاب ها در مسیر پنج گانه استخر ها ، 17 دستگاه بود
عارف بزرگ و مشهور شیخ علاءالدوله سمنانی در بهبود شیوه آبیاری و قانون تقسیم آب در سمنان سهم بسزایی داشت. اما پیچیدگی و شگفتی شیوه تقسیم آب سمنان نشان می دهد که این مساله باید به پیش از زمان شیخ مربوط باشد. از جمله اشارات مبهمی از نویسندگان پیش از دوره شیخ علاءالدوله این نکته را تایید می کنند. مثلا در “احسن التقاسیم” تالیف ابوعبدالله محمدبن احمد مقدسی درباره سمنان آمده است که : جوی آبی به نوبت از آنجا می گذرد و استخرهایش را پر میکند. چشمه آبی که از زیر کوه های جنوبی شهمیرزاد ، در شمال سمنان به سوی سمنان جاری می شود ، در مسیر خود آب چندین رشته قنات به آن می پیوندد و هزاران نفر چشم به راه آن هستند که مالکین ریز و درشت آن و کشاورزان زحمتکش هستند که برخی مالکیت “سهم آب” خود را از چندین نسل از پدران خود به ارث برده اند.