چكيده
معماري منظر دانش نويايي كه در مدت كوتاهي كه از عمر خود سپري كرده است با رويكردها و انديشه هاي گوناگوني روبرو بوده است كه هر يك بنا به اهميت خود در رشد و شكل گيري آن نقش مهمي داشته است. از جمله رويكردهاي تاثير گذار درمعماري منظر، توجه به ويژگي هاي محيطي و بستر پروژه است، خواه ويژگي هاي كالبدي و بصري (فرم زمين، گياهان و عناصر طبيعي،…)وخواه ويژگي هاي ذهني (تاريخي، اجتماعي و…).
هيدئوساساكيhideo sasaki)) از جمله معماران منظر معاصر است ،که توجه به خصوصيات بستر پروژه از قبيل خصوصيات تاريخي،اجتماعي، اقتصادي،طبيعي و محيطي را ضروري مي داند.
با گسترش ساخت و سازهاي بي رويه در شهرهاي امروز، توجه به عناصر طبيعي شهرها مانند رودها، كوه ها، جنگل هاو… مي تواند در كم كردن آثار نامطلوب آنها تاثير پر اهميتي داشته باشد.
از طرفي در ميان هياهو و پيچيدگي زندگي امروز نياز به وجود فضاهايي كه گذران اوقاتي را به دور از دغدغه هاي زندگي در بستر طبيعي پاسخگو باشد، بسيار احساس مي شود. توجه به عناصر طبيعي موجود در شهر از ديگر نكاتي است، كه در پروژه هاي ساساكي به خوبي مشاهده مي شود. او پروژه هاي قابل توجهي در طراحي حاشيه رودخانه هاي شهري دارد،لذا مطالعه آثار و انديشه هاي او به عنوان معمار منظر معاصر داراي اهميت مي باشد.
كنار رودهاي دائمي فضاي شهري ممتدي است ،كه از دل شهر مي گذرد و در تصوير ذهني اكثر شهروندان سر زندگي و شادابي را مي سازد. اين سرزندگي معمولا متقارن با تنوع فضايي و رفتاري فضاي كناره است و همين امر شهروندان را به حضور در اين فضا دعوت مي كند(پاكزاد، 1384) در تمامي شهرهاي دنيا كه رودي در آن جريان دارد حاشيه رود از فضاي مهم شهري است كه مكان مناسبي براي  تعاملات اجتماعي و حتي خلوت و تنهايي به وجود مي آورد.
از جمله پروه هاي موفق طراحي شده در این زمینه ، توسط ساساكي طراحي منظر حاشيه رودخانه وايت است. اهميت اين پروژه تا حدی است كه طرح منظر آن در سال 1999 موفق به دريافت جايزه بهترين پروژه از جامعه معماران منظر بوستون و در همان سال جايزه مريت از جامعه معماران منظر آمريكا شد.
این پروژه که بر حاشیه شرقی و غربی رودخانه امتداد یافته ، رویکرد اصلی در طراحی آن تجدید حیات شهری است. این مهم با بکار گیری راهبردهایی مانند ایجاد فضاهای باز برای ارتباط مردم با طبیعت و  یکدیگر، و ارتباط رودخانه با بافت شهری اطراف تحقق یافته است.

کلید واژه : هیدیو ساساکی (Hideo Sasaki)، رویکرد میان رشته ای (interdisciplinary approach)، بستر پروژه (project context)، برنامه ریزی و طراحی شهری (planning and urban design)، ساحلی (waterfront)

مقدمه
هيدئوساساكي استاد و معمار منظر از چهره هاي مهم و تاثيرگذار معاصر است. او در سال 1919 در ريدلي كاليفرنيا بدنيا آمد. در سال 1946 در رشته معماري منظر از دانشگاه ايلينويز فارغ التحصيل شد و به ادامه تحصيل در دانشگاه هاروارد پرداخت. از سال 1958 تا 1968 عضو دپارتمان معماري منظر دانشگاه هاروارد بود و در سال 1953 شركت خود را تاسيس كرد.
پروژه هاي او جوايز زيادي را در مسابقات و انجن هاي مختلف به خود  اختصاص داده است. هيدئوساساكي در زمينه طراحي فضاهاي شهري نشانه اي نيز به فعاليت پرداخته است ،كه در اين زمينه مي تواند به پروژه هاي موفقي همچون ميدان كاپلي بوستون (Boston`s coply square) و ميدان واشنگتن نيويورك (New your`k Washington) اشاره كرد.
در پروژه هاي او طيفي از طبيعي ترين و ارگانيك ترين پروژه ها با مداخلات حداقلي در طبيعت و احيا و زنده سازي محيط زيست تا طراحي هاي مدرن سطوح ساده و يكدست (بيشتر در طراحي محوطه هاي دانشگاهي و اداري كه حالت رسمي تري دارند به كار برده شده است) قابل مشاهده است.
پروفسور چارلز هريس كه به مدت 42 سال در دانشگاه هاروارد تدريس مي كرد در مورد رويكرد طراحي او مي گويد:” ساساكي زيباشناختي خاصي را در طراحي تصديق نمي كرد، او مي خواست كه نيازهاي بشر و نيروهاي طبيعي موثر در منظر سايت درك شود.”
هيدئوساساكي در جواني در مزرعه ي خانوادگي شان كار مي كرد و اين بستري بود، تا هيدئو به لمس گياهان وطبيعت از نزديك بپردازد و با طبيعي ترين حالات گياهان آشنا شود. مي توان گفت كه اين تجربه در رويكرد فلسفه طراحي اش بدون تاثير نبوده است. در اين جا بود كه فلسفه احترام به طبيعت را ،كه بعدها از مهم ترين رويكردهاي طراحي هايش شد ، را آموخت. او معتقد است كه راهبردهاي طراحي بايد در ارتباط با محيط و بستر شكل بگيرد. او توجه به خصوصيات بستر پروژه از قبيل خصوصيات تاريخي، اجتماعي، فرهنگي، محيطي، طبيعي و جغرافيايي را ضروري مي داند. با مطالعه  آثار و انديشه هاي هیدئو ساساكي، از رويكردها و فلسفه هاي او مي توان به ميان رشته اي بودن روند طراحي منظر، توجه به جنبه هاي محيطي توجه به اصول منظر پايدار و توجه به جنبه هاي اجتماعي زندگي جمعي اشاره كرد.
شركت ساساكي در چندين طراحي سبز شركت كرده است. ويژگي اصلي اين گونه طرح ها حفظ و ارتقاء سلامت محيط زيست مي باشد. از جمله معروفترين اين گونه پروژه ها مي توان به زيستگاه مرتعي والدن وودز)تصویر1) (Walden woods landfill wildlife habitat)و زيستگاه ويرجينيا(تصویر2) (the Virginia Biosphere) اشاره كرد. در اين دو پروژه او سعي در باززنده سازي و برگرداندن حيات در حال انقراض سايت دارد. او از گياهان بومي براي احياي طبيعت اطراف و ايجاد بستر مناسبي براي زندگي حيوانات بومي، بهره مي برد.

      تصویر1- زیستگاه والدن وودز

    تصویر 2- زیستگاه ویرجینیا

در طراحي پروژه والدن وودز او از يكي از آخرين دستاوردها و تكنولوژي هاي دنياي معاصر بهره مي برد، تا حيات در حال انقراض آن را دوباره احيا كند و آن اينكه يك شبكه از لوله هاي خارج كننده گاز متان براي نفوذ در مناطق جنگلي شكل مي دهد ، تا به رشد گياهان و علف ها و درختان بومي سرعت بخشد. از ديگر اهداف ايجاد اين جنگل ها در اطراف علفزارها ايجاد پيوستگي در مناظر طبيعي اطراف مي باشد.
بهره از گياهان بومي منطقه در غالب پروژه هايش ديده مي شود، چنان كه در پروژه پارك ساحلي چارلزستون )تصویر 3،4)(charlesto waternott park) ، احياي پوشش گياهي بومي راه حلي براي افزايش ارزش زيست محيطي بستر و افزايش محبوبيت نواحي كنار ساحل و جذب شهروندان به اين نواحي مي باشد.

تصویر 3و 4- پارک ساحلی چارلزستون :احیا علفزارها ،بهبود شرایط اکولوژیکی آب

هيدئو ساساكي از جمله معماران منظر معاصر است، كه به اصول طراحي منظر پايدار توجه دارد. از جمله ويژگي هايي كه اين اصل را در كارهاي او قوت مي بخشد، استفاده از گياهان بومي منطقه مورد نظر 2- ايجاد زيستگاه حيات وحش 3- توجه به روش هاي ساخت و مصالح و همچنين توجه به حفاظت و سلامت آب و خاك و همساز شدن با محيط طبيعت اطراف مي باشد . اليزابت ميك يكي از همكاران شركت ساساكي مي گويد:” مثل تمام طراحان خوب، فضاهايي را گسترش مي دهيم ، كه مردم دوست دارند ، در آن ها زندگي كار و تفريح كنند، فضاهايي كه مدت زماني طولاني كاربرد خواهند داشت.”
او همچنين به نيازهاي اجتماعي زندگي جمعي و ثبت خاطرات مشترك جامعه بها مي دهد. به طور مثال در طرح هاي او براي حاشيه رودخانه ايندياناپلس (central indianapolis riverfront) لنگر گاه ملي (National harbor) و پارك ساحلي چارلز ستون مي توان شاهد چنين فضاهايي بود.
ساساكي را مي توان از پيشگامان كار گروهي دانست. او طراحي منظر را روندي ميان رشته اي مي داند كه از تعامل متخصصين در رشته هاي عمران طراحي و برنامه ريزي شهري، معمار و منظرو… پديد مي آيد.
او تئوري و عمل را در كنار هم مي ديد ، و اعتقاد داشت كه دانشجويان بايد مشكلات طراحي را در دنياي واقعي تجربه كنند. او دانشجويان خود را در كنار تئوري هاي آموزشي، درگير پروژه هاي عملي كرد. آن ها در كنار مهندسان عمران، طراحان شهري، و معماراني چون اروسارينن و مجسمه ساز و معمار منظر ايسامونوگوچي به تجربه مي پرداختند.
پیتر واکر(Peter walker) كه بعد از فارغ التحصيلي از هاروارد به همكاري با شركت ساساكي پرداخت، در اين مورد مي گويد: “بسياري از ما ساعت زيادي را در دفتر او همچون دانشكده اي كار كرديم.”
ساساكي در مفهوم و فلسفه طراحي اش همانقدر كه به برنامه ريزي دقيق و شناخت ميحطي اهميت مي دهد، همانقدر هم شاعرانه و خيال گونه برخوردمي كند. الن وارد همكارانش در اين ومرد مي گويد:” ما مي خواهيم سلسله فضاهايي به يادماندني را در مسير رسيدن شما به پارك خلق مي كنيم. ما مي خواهيم مردم فضا را بشنوند، ببينند و احساس كنند.”
در نهايت مي توان هيدئو ساساكي را معمار منظري دانست، كه طرح هاي او در هماهنگي و تناسب با بستر و محيط و نيازها و موضوع پروژه، خواه ارگانيك با مداخله حداقلي در طبيعت و خواه با رويكرد مدرن شكل مي گيرد.

معرفی پروژه
موقعیت مکانی
پروژه مورد نظر بر حاشیه  شرقی و غربی  رودخانه  وایت که در قلب شهر ایندیاناپلیس، ایالت ایندیانا در جریان است، بین سالهای  1992تا1997 ساخته  شد.

تصویر 5- حاشیه رودخانه  ایندیاناپلیس

ساختار فیزیکی پروژه
پروژه حاشیه رودخانه  ایندیاناپلیس ، حاشیه رودخانه وایت و کانال مرکزی را به سلسله فضاهای باز  متحدی که بافت شهری مرکز شهر را به منبع غنی فرهنگی ، تاریخی و طبیعی حاشیه رودخانه  متصل می کند ، تغییر داده است.
ساساکی در ابتدا یک طرح اصلی برای کریدری 9 مایلی که رودخانه در مسیر جریانش در شهر بوجود آورده، آماده کرد. این طرح گویای ارتباط بافت مرکز شهر با رودخانه توسط فضاهای باز جدید است . این فضاهای باز عمومی، فرص هایی برای توسعه های مسکونی ، ورزشی ،سازمانی و محلی در حاشیه رود و سایت کانال بوجود می آورد، فرصتی برای ساختمانهای موزه ایالت و تآتر آیمکس تا پارک بیس بال و الحاقات باغ وحش ایندیانا.
فاز نخست تکمیل شده طرح ،فضای شهری لبه رودخانه است، پارک اتصال میان محله مرکز شهر و مرکز تجاری و رودخانه است .در طول قرن اخیر لایه هایی از کاربری های مختلف بر منظر سایت تاثیر گذاشته، جاده ها، پل ها، ساختمانهای صنعتی، تجاری، یادبود ها و … از این قبیل اند. ساساکی به طور آگاهانه این عوامل را در فرم پارک تفسیر کرد، نه از طریق احیای تاریخی صریح یا تقلید صرف از کذشته ،بلکه از طریق کشف تفسیر های بر جای مانده بر بستر پروژه.
عنصر اصلی سازمان دهنده طرح، توسعه کانال مرکزی (در دهه هشتاد مرمت شد.) در پارک و جاده ملی هستند، که هم سطح جاده اول از مرکز شهر به رودخانه است.
بخش مرکزی پارک پلاتزای جشن است، که در طول سمت جنوبی تفرجگاه جاده ملی قرار گرفته و رو به سمت رودخانه دارد.پل قدیمی مرمت شده واشنگتن، پلاتزای جشن را به ورودی باغ وحش در سمت غربی رودخانه متصل می کند. تفرجگاه جاده ملی که بر مسیر قبلی خیابان ایندیاناپلیس شکل گرفته، مسیر پیاده اصلی به سمت رودخانه از مرکز شهر است. نقطه پایانی این تفرجگاه به صفه مک کرمیک می رسد، که پل عبوری اولیه لز رودخانه را به یاد می آورد.
در ساحل غربی باغ وحش، باغ ها و ساختمانهای جدیدی ساخته شده بود که به تفرجگاه ساحلی وصل میشود. در ساحل شرقی ساختمانهای دانشگاهی جدیدی قرار داده شده اند تا دید و منظر رودخانه و دسترسی به تفرجگاه را افزایش دهد.
1.پلاتزای مرکزی و آمفی تئاتر
2.توسعه کانال
3.جاده ملی
4.صفه مک کرمیک
5.پل واشنگمون
6.ورودی باغ وحش ایندیانا
7.تئاتر آی مکس
8.پارک بیس بال
9.رودخانه وایت

تصویر 6- پلان

تحلیل کلیت پروژه
تحلیل کلیت پروژه در سه جنبه حسی و بصری، زیست محیطی و اجتماعی انجام شده است.

جنبه حسی و بصری
در طرح اصلي براي حاشيه رود ايندياناپليس سيل بندهاي ديوارهاي براي حفاظت مركز شهر از سيلابهاي دوره اي رودخانه ساخته شدند. اين ديوارهاي سيل بند حصار تاثيرگذاري را ميان شهر و روددخانه پديد مي آورد كه براي كاهش اين فاصله و جدايي طرح اصلي دسترسي هاي به هم پيوسهت اي را در طول هر دو طرف حاشيه رودخانه پيشنهاد مي كند. با وجود چنين دسترسي هايي ارتباط ميان بافت شهري مركز شهر و تفرجگاه ساحلي را به آساني ممكن مي سازد. همچنين طرح اصلي فضاهاي باز اصلي را در موقعيت هاي كليدي براي ارتباط تفرجگاه ساحلي با بافت شهري پيشنهاد مي كند.
در طول 175 سال اخير لايه از كاربري هاي مختلف بر منظر سايت تاثير گذاشته است. جاده ها و پل ها، ساختمان هاي تجاري و صنعتي، بناهاي يادبود، نيروگاه ها، كانال ها و سل بندها، كه همه نشان از رشد و گسترش شهر در قرن اخير دارد. ساساكي اين عوامل را در فرم پارك تفسير كرد. نه از طريق احياي تاريخي صريح يا تقليد از گذشت بلكه با آزاد كردن معاني و تفسير جنبه هاي بر جامانده مربوط به بستر پروژه، شرايط توپوگرافيك و ارتباط زمين و آب.
تفرجگاه جاده اصلي كه بر مسير قبلي خيابان ايندياناپليس شكل گرفت، مسير پياده اصلي به سمت رودخانه از طرف مركز شهر است. نقطه پاياني به صفه مک كرميك مي رسد، كه پل عبوري اوليه از رودخانه را به ياد مي آورد.
نقطه برخورد پل فدیمی با حاشیه رودنفطه مهمی در طرح به شمار میرود، که فضای شاخص طرح ،پلاتزاي جشن در این نقطه  قرار گرفته است. اين پلاتزا به صورت آمفي تئاتری از سنگ و چمن شكل گرفته است.(تصویر 7)

تصویر 7- فضای استراحت

خطوط سنگي منحني شکل بر بستر وسيع و سبز چمن شیبدار كه خطوط توپوگرافيك را به ذهن مي آورد،مكان و نقطه اي براي نشستن و استراحت و فعاليت هاي ديگر تعريف مي كند. اين خطوط سنگي بواسطه تضادي كه رنگ خاكستري روشن آن ها با بستر چنين به وجود مي آورد و هم به واسطه فرم پيوسته ي منحني شكل شان مردم را به خود جذب مي كنند. (تصویر 8) فرم هر منحني نسبت به منحني كناري خود تيغير يافته و به صورت يك شكل و موازي هم نيستند و اين پتانسيل مثبتي است جهت اينكه در هر نقطه از منحني ديدي متفاوت از منظر اطراف و رودخانه را پيش روي مخاطبان قرار مي دهد. ديگر پتانسيل كه اين خطوط نرم نشستن براي فرد به وجود مي آوردند تجربه اي متفاتي است كه در دفعات مختلف نشستن در نقاط مختلف پلاتزا در ذهن او خلق مي كند، و تجربه فضا را براي او تكراري و خسته كننده نمي كند.

تصویر 8- فرم به هم پیوسته منحنی شکل سنگ ها

به لحاظ كالبدي حاشيه رودخانه وايت در سطحي پايين تر از بافت شهري و اطراف اش قرار گرفته است. اين ويژگي علاوه بر اين كه بافت شهري را از سيلابهاي دوره اي رودخانه حفاظت مي كند با ايجاد محوريت كاني و جدا كردن خود از هياهو و شلوغي شهر فضايي مناسب براي زندگي جمعي، جشن ها و حتي خلوت و تنهايي و گذران اوقات فراغت و لذت بردن از كناره رود فراهم مي آورد. ديد مستقيم به حاشيه رود هنگام عبور از پل قديمي واشنگتن، مي تواند عامل تشويق كننده اي براي حضور در فضاهاي باز عمومي حاشيه رودخانه باشد. پل واشنگتن علاوه برکارکرد عبور و گذر، می تواند نظرگاهی برای تماشای دید و منظر اطراف باشد. وجود عناصر سبز ر روی پل سبب پیوستگی بصری آن با سبزینگی حاشیه رود می شود.

جنبه زیست محیطی
توسعه پایدار شهری در میان تجربه ها و دستاوردهای خود به زیر ساخت های سبز شهری اشاره می کند که بر اساس احیای لبه های طبیعی شهر استوار است.دره ها، حاشیه رودها و ساحل دریا از جمله لبه های قابل برنامه ریزی شهر هستند که احیای آنها سهم مهمی در باز گرداندن کیفیت مطلوب زیست به محیط دارد. (منصوری ،1389)
ایجاد سلسله فضاهای باز در حاشیه رودخانه وایت سبب دور شدن وسایل نقلیه و ساخت و سازها از لبه رود شده و در پاکیزگی هوا مؤثر می باشد. همچنین استفاده از گیاهان بومی علاوه بر حفظ شرایط اکولوژیکی آب باعث زیبایی و کیفیت محیطی شهر می شود.

جنبه های اجتماعی
پلاتزای جشن در حالی که رو به سمت رود خانه دارد، فضای مناسبی برای فعالیت های جمعی، جشن های ملی، ثبت خاطرات مشترک و در نتیجه تقویت حس مکان و احساس تعلق خاطر مردم دارد. ( تصاویر 9 و 10 و 11 )

تصویر 9

تصویر 10

تصویر 11

رویکرد معمار منظر در طراحی
در پروژه مورد نظر، رویکرد معمار احیا و زنده سازی بوم و بستر به خوبی مشاهده می شود. مثلا توجه به بستر تاریخی پروژه، طراح با حفظ عناصر و ویژگی های تاریخی در سایت، علاوه بر تداوم وحفظ هویت آنها، نقش این عناصر را در زندگی جمعی مردم شهر احیا کرده و باعث تداوم و تقویت خاطرات آنها می شود.
طرح از لحاظ کالبدی نیز به خوبی با فعالیت ها و کاربری های اطرافش ارتباط بر قرار کرده است. پل مرمت شده واشنگتن ارتباط میا کاربری های پر جمعیت وپر طرفداری چون باغ وحش ایندیانا و محوطه جمعی طرح را در دو طرف خود برقرار می کند و باعث رونق گرفتن فضاهای دو طرف رودخانه شده است.
راهکار اصلی طرح، که ایجاد سلسه فضاهای باز بهم پیوسته ای در حاشیه رود است ،ارتباط میان زندگی مردم شهر ومنبع غنی رودخانه را احیا می کند.این طرح علاوه بر تقویت ارتباط مردم با عنصر طبیعی موجود در شهرشان و کاستن اثرات نامطلوب زندگی پر هیاهوی شهری، باعث تقویت تعاملات اجتماعی مردم و ثبت خاطرات مشترک جمعی شده است .
در کلیت طرح رویکرد مدرن معمار به خوبی دیده می شود که فضا های باز و وسیعی، مناسب برای جمع شدن مردم و دیدار هم می باشد. فلسفه احترام به طبیعت معمار این گونه در طرح تجلی یافته است، که در نقطه مرکزی پارک ،پلاتزای جشن، با بکار گیری خطوط نرم و ارگانیک به جای خطوط مستقیم و خشک به احترام و تواضع در برابر رود پراخته و فضایی آرام و دلنشین برای حضور مردم فراهم آورده است.

نتیجه گیری
از تحلیل پروژه مورد نظر، درمی یابیم که طرح، هم به جنبه های عینی و هم به جنبه های ذهنی منظر توجه کرده است، و علاوه بر تأثیر خوشایند حسی و بصری که ایجاد می کند، پتانسیل هایی از جمله زنده کردن بستر تاریخی سایت، تقویت نقش رودخانه وایت به عنوان عنصر سازمان دهنده شهر، خلق فضاهای جمعی و تقویت احساس تعلق مردم به شهر و امکان بهره همه اقشار جامعه را از عنصر طبیعی درون شهر، رودخانه وایت، بوجود آورده است.
طرح منظر حاشیه رود خانه وایت در شهر ایندیاناپلیس، با شکل گرفتن در کنار عنصری تاریخی همچون پل قدیمی واشنگتن باعث زنده شدن و حیات دوباره این عنصر تاریخی شده است و همچنین با تبدیل آن به پیاده راهی که عامل پیوند ورودی باغ وحش و بخش مرکزی پروژه است، بستری را برای رویدادهای خاطره انگیز و جمعی در قلب شهر ایندیانا به وجود آورده است، و باعث تعلق خاطر مردم و تقویت حس مکان می گردد.
در اکثر شهر های دنیا که رودخانه ای در میان آن جریان دارد، رود به عنوان یکی از محور ها و عناصر سازمان دهنده شهر نقش مهمی ایفا می کند و معمولا هسته تاریخی شهر در کنار رود مشخص می گردد. این پروژه با تبدیل حاشیه رودخانه وایت به مجموعه فضاهای باز عمومی علاوه بر پیوند رودخانه با مرکز شهر، رودخانه را به یکی از عناصر سازمان دهنده کالبد شهر تبدیل کرده است. همچنین چون پروژه بستر مناسبی برای توسعه های مجاور خود فراهم آورده بر اهمیت رودخانه به عنوان عنصر سازمان دهنده شهر می افزاید .
علاوه بر آثار تاریخی ،هویتی و اجتماعی که بر شمرده شد، زنده کردن حاشیه رود و تعریف آن به عنوان تفرجگاهی همگانی، امکان استفاده از عنصر طبیعی را برای همه مردم از پیر و جوان، غنی و فقیر فراهم آورده است، و از آن جایی که در مرکز شهر قرار گرفته است، مکان مناسبی برای تعامل اقشار مختلف جامعه پدید آورده است.

منابع:

• پاکزاد، جهانشاه، راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، انتشارات وزارت مسکن و شهر سازی، 1384
• منصوری، سید امیر، ساحل، فرصت ناشناخته برای ارتقاء کیفیت فضا، مجله تخصصی هنر، محیط، منظر ،شهر، معماری ، شماره 9، مرداد 1389.
• sasaki associate ,spacemaker press,1997
• sasaki.com
• Hideo Sasaki; Landscape Architect , Educator | September 27, 2000
• Hideo Sasaki , 80, Infuential Landscape Architect | September 25, 2000 | Anne Raver